احوال و عملکرد سلف صالح در ماه مبارک رمضان

۳- صدقه

در روایت صحیح آمده است که رسول خدا ج در ماه مبارک رمضان بیش از هر وقت دیگر بسوی انجام خیرات و دادن صدقات روی می‌آورد، او که در همه‌ی اوقات دست و دل بازترین مردم بود، سخاوتش در ماه رمضان به اوج خود می‌رسید و می‌فرمود: «أفضلُ الصدقةِ صدقةُ رمضانَ» [۱۸] «برترین صدقه، صدقه‌ی ماه رمضان است».

چون رمضان فصل خیرات و ماه عبادات است.

ابن الجوزی این روایت را ضعیف دانسته است.

و در روایت امام بخاری بنقل از ابن عباس آمده است می‌گوید: «كَانَ رَسُولُ اللهِ ج أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيل، وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ، فَلَ رَسُولُ اللهِ أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ».

ترجمه: «رسول خدا سخی‌ترین مردم بود و سخاوتش در ماه رمضان به اوج خود می‌رسید آنگاه که جبریل به ملاقاتش می‌آمد و در تمامی شب‌های رمضان به ملاقاتش می‌آمد و قرآن را با او دور و مدارسه می‌نمود. و در واقع رسول الله در سخاوت به نیکی کردن، از باد روانه شده (با باران) سخی‌تر و بخشنده‌تر بود».

زید بن اسلم به نقل از پدرش می‌گوید: از عمر بن خطابس شنیدم می‌گفت: رسول خدا ج به ما دستور داد که صدقه بپردازیم، در آن هنگام من مالی داشتم، در دل با خود گفتم من این بار بر ابوبکر پیشی می‌گیرم فورا اقدام کردم و درست نصف دارایی خود را بعنوان صدقه به نزد رسول خدا ج آوردم، رسول خدا فرمود برای خانواده‌ات چی باقی گزارده‌ای؟ عرض کردم درست مثل این را، اما وقتی ابوبکر آمد و صدقه‌ی خود را به نزد رسول الله ج آورد، پیغمبر خطاب به او فرمود برای خانواده‌ات چی باقی گزارده‌‌ای؟ فرمود: خدا و رسولش را، در دل خود گفتم: ای ابوبکر من هرگز و در هیچ چیز بر تو سبقت نخواهم گرفت.

طلحه بن یحیی گوید: ننه‌ام سعدای دختر عوف تعریف می‌کرد و می‌گفت: یک روز طلحه ناراحت و اخم کرده بر من وارد شد. پرسیدم تو را چه شده؟ آیا می‌توانم تو را کمک کنم؟ گفت داراییم فزونی پیدا کرده و این امر نگرانی مرا برانگیخته است. گفتم آن را بعنوان صدقه میان فقرا تقسیم کن. سعدا می‌گوید: همه‌ی آن را تقسیم کرد، حتی یک درهم از آن را باقی نگذاشت. می‌گوید: بعد سراغ اموال پرداخته شده را گرفته، از خزانه‌دار مبلغ آن را جویا شدم. گفت: مبلغ آن چهار هزار درهم بوده است.

برادر و خواهر ایمانیم، صدقه و خیرات در ماه رمضان دارای خصایص و امتیازاتی است که در هیچ وقت و زمان دیگری بدست نمی‌آید، پس این امتیازات را از دست مده و برای پرداخت صدقه اقدام کن و بر آن حریص باش.

برخی از صورت‌های صدقه:

۱- گرفتن دست فقرا و نیازمندان و طعام دادن به آنان.

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَيُطۡعِمُونَ ٱلطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِۦ مِسۡكِينٗا وَيَتِيمٗا وَأَسِيرًا٨ إِنَّمَا نُطۡعِمُكُمۡ لِوَجۡهِ ٱللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمۡ جَزَآءٗ وَلَا شُكُورًا٩ إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا يَوۡمًا عَبُوسٗا قَمۡطَرِيرٗا١٠ فَوَقَىٰهُمُ ٱللَّهُ شَرَّ ذَٰلِكَ ٱلۡيَوۡمِ وَلَقَّىٰهُمۡ نَضۡرَةٗ وَسُرُورٗا١١ وَجَزَىٰهُم بِمَا صَبَرُواْ جَنَّةٗ وَحَرِيرٗا١٢﴾[الإنسان: ۸-۱۲]. «و به [پاس] دوستى [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک مى‏دادند. (به زبان حال، بدیشان می‌گویند) ما براى خشنودى خداست که به شما مى‏خورانیم و پاداش و سپاسى از شما نمى‏خواهیم. ما (از عذاب) پروردگارمان می‌ترسیم؛ (از عذاب) روز عبوسى سخت که قیامت نام دارد. به همین خاطر خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه می‌دارد و شادابى و شادمانى به آنان ارزانى می‌دارد. و در برابر صبری که نموده‌اند خداوند بهشت و جامه‌ی ابریشمین را به عنوان پاداش به آن‌ها ارزانی می‌کند».

سلف صالح ش بر صدقه و طعام دادن به فقرا بس حریص بوده و آن را بر بسیاری از عبادات تفضیل و برتری می‌دادند، خواه سیر کردن فقیری بوده باشد یا طعام دادن به برادر صالح و مؤمنی و لازم نیست که فرد سیر شده همواره فقیر و نادار باشد.

رسول خدا ج فرمود:

«عن أنس بن مالك س قال: قال رسول الله ج: مَنْ أَشْبَعَ جَائِعًا وَكَسَا عُرْيَانًا وَآوَى مُسَافِرًا أَعَاذَهُ اللهُ مِنْ أَهْوَالِ يَوْمِ القِيَامَةِ». [۱۹]

ترجمه: «هر کس گرسنه‌ای را سیر کند و عریانی (فاقد لباسی) را لباس دهد و مسافری را مکان و جای بدهد، خداوند او را از شداید روز قامت مصون و محفوظ نگه خواهد داشت».

یکی از سلف فرموده است: اگر ده نفر از دوستان را دعوت و آن‌ها را سیر کنم، از نظر من بهتر است از اینکه ده بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد نمایم.

بسیاری از سلف با اینکه روزه بودند، اما غذای افطاری خود را - در راه خدا - به دیگران می‌دادند؛ از جمله عبد الله بن عمرب و داود طائی و مالک بن دینار و احمد بن حنبل رحمهم الله.

عبدالله بن عمرب در ماه رمضان فقط با فقرا افطار می‌کرد و اگر احیانا اطلاع پیدا می‌کرد که اهل و عیالش سائلی را ناامید کرده‌اند در مقابل از افطار با آنان خودداری می‌کرد.

و در میان سلف کسانی وجود داشتند که به دیگران افطاری می‌دادند و به خدمت آن‌ها می‌ایستادند و خود گرسنه می‌ماندند، امام حسن بصری و عبدالله بن مبارک را می‌توان از جمله‌ی این افراد برشمرد.

ابو سوار عدوی فرموده: مردانی از طایفه‌ی بنی عدی در این مسجد نماز می‌خواندند که هرگز به تنهایی اقدام به تناول طعام (افطاری) نمی‌کردند، اگر کسانی می‌یافتند که با آن‌ها هم سفره شوند غذای خود را با آن‌ها تناول می‌کردند، و گرنه خوراک خود را به مسجد می‌آوردند و با مردم مقیم در آن تناول می‌کردند.

عزیزان! طعام دادن به فقرا عبادتی است که از آن عبادت‌های دیگری چون ترحم، مهر و محبت با برادران ایمانی، و نیز تسخیر قلوب آن‌ها نشأت می‌گیرد که باعث دخول بهشت و سعادت ابدی خواهد گردید.

رسول الله ج فرمود: «لَا تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا، وَلَا تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا، أَوَلَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيْءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ ؟ أَفْشُوا السَّلَامَ بَيْنَكُمْ». [۲۰]

ترجمه: «به بهشت وارد نمی‌شوید تا از ایمان بهرمند نباشید و از ایمان بهرمند نمی‌شوید مگر اینکه همدیگر را دوست داشته باشید. دوست دارید چیزی را بشما بگویم اگر آن را در میان خود انجام دهید همدیگر را دوست خواهید داشت؟ سلام کردن را در میان خود رواج دهید».

۲- افطاری دادن به روزه‌داران:

در حدیث صحیح روایت شده که رسول خدا ج فرمود: «رُوِيَ أَنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: مَنْ أَفْطَرَ صَائِمًا كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ، مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْتَقِصَ مِنْ أَجْرِهِ شَيْئًا». [۲۱]

ترجمه: «هر کس در رمضان روزه‌داری را افطاری دهد، همانند اجر او برایش در نظر گرفته خواهد شد، بدون اینکه (زره‌ای) از اجر روزه‌دار را بکاهد».

در حدیث روایت شده از سلمان فارسی آمده است: «مَنْ فَطَّرَ فِيهِ صَائِمًا كَانَ لَهُ مَغْفِرَةً لِذُنُوبِهِ وَعِتْقَ رَقَبَتِهِ مِنَ النَّارِ، وَكَانَ لَهُ مِثْلَ أَجْرِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَجْرِهِ شَيْءٌ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، لَيْسَ كُلُّنَا نَجِدُ مَا نفَطِّرُ الصَّائِمَ، قَالَ: يُعْطِي اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ هَذَا الثَّوَابَ مَنْ فَطَّرَ صَائِمًا عَلَى مَذْقَةِ لَبَنٍ أَوْ تَمْرَةٍ أَوْ شَرْبَةِ مَاءٍ، وَمَنْ أَشْبَعَ صَائِمًا سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ حَوْضِي شَرْبَةً لَا يَظْمَأُ حَتَّى يَدْخُلَ الْجَنَّةَ». [۲۲]

ترجمه: «هر کس که روزه داری را در آن (منزلش یا مسجد) افطاری دهد، باعث بخشوده شدن گناهان و آزادیش از آتش دوزخ خواهد شد؛ و برای وی پاداشی چون پاداش روزه‌دار خواهد بود، در حالیکه چیزی از پاداش روزه‌دار نمی‌کاهد. گفتیم‌: ای رسول خدا، همه‌ی ما توانایی طعام دادن به روزه‌داران را نداریم. رسول خدا فرمود: خداوند این پاداش را به کسانی اعطا می‌کند که حتی یک جرعه شیر یا یک دانه خرما یا یک لیوان آب را به روزه‌داری دهد، و کسی که روزه‌داری را آب دهد خداوند او را از حوض من آبی می‌دهد که هرگز - تا زمانیکه وارد بهشت می‌شود - تشنگی را نخواهد چشید».

****

[۱۸] آلبانی در ضعيف الجامع (۱۰۲۳) می‌گوید: ضعیف است. [مصحح] [۱۹] این روایت را بروسوی در روح البیان (۱/ ۲۹۵) بدون سند نقل کرده و همچنین قرطبی (التذكرة بأحوال الموتى وأمور الآخرة ص: ۵۹۶) از أبو هدبة إبراهيم بن هدبة روایت کرده می‌گوید: حدثنا أنس بن مالك س قال: قال رسول الله ج: «مَنْ أَشْبَعَ جَائِعًا وَكَسَا عُرْيَانًا وَآوَى مُسَافِرًا أَعَاذَهُ اللهُ مِنْ أَهْوَالِ يَوْمِ القِيَامَةِ» این حدیث موضوع و ساختگی است به علت این که راوی از انس بن مالک متهم به دروغ است. [مصحح] [۲۰] صحیح مسلم (۵۴). [۲۱] آلبانی در صحیح ترمذی (۸۰۷) آن را صحیح قرار داده است. [مصحح] [۲۲] صحيح ابن خزيمة، ح (۱۸۸۷). آلبانی در السلسلة الضعيفة (۸۷۱) می‌گوید: ضعیف است. [مصحح]