«بیان معنی ایمان»
۲۰- ایمان در لغت بمعنای تصدیق و باور است. بدلیل ارشاد باریتعالی که «از زبان برادران حضرت یوسف÷» می‌فرماید:
﴿وَمَآ أَنتَ بِمُؤۡمِنٖ لَّنَا وَلَوۡ كُنَّا صَٰدِقِينَ ١٧﴾[یوسف: ۱٧].
«تو گفتۀ ما را باور نخواهی کرد گرچه ما راستگو باشیم».
۲۱- ایمان که بمعنای تصدیق جازم باشد محل و جایگاهش قلب است. بدلیل فرموده الهی:
﴿وَلَمَّا يَدۡخُلِ ٱلۡإِيمَٰنُ فِي قُلُوبِكُمۡۖ﴾[الحجرات: ۱۴].
«هنوز ایمان در دل‌های شما داخل نشده است».
و نیز:
﴿إِنَّمَا يَسۡتَ‍ٔۡذِنُكَ ٱلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَٱرۡتَابَتۡ قُلُوبُهُمۡ فَهُمۡ فِي رَيۡبِهِمۡ يَتَرَدَّدُونَ ٤٥﴾[التوبة: ۴۵].
«جز این نیست کسانی برای نرفتن به جهاد از تو اجازه می‌گیرند که به خدا و روز قیامت ایمان ندارند، و دل‌هایشان در شک است پس آنان در شک خودشان سرگردانند».
و بدلیل حدیث ابوسعید خدریسکه گفت رسول خدا جفرمودند: «يُدْخِلُ اللَّهُ أَهْلَ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ، يُدْخِلُ مَنْ يَشَاءُ بِرَحْمَتَهِ، وَيُدْخِلُ أَهْلَ النَّارِ النَّارَ، ثُمَّ يَقُولُ: انْظُرُوا مَنْ وَجَدْتُمْ فِى قَلْبِهِ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِيمَانٍ فَأَخْرِجُوهُ»[۱۵](خداوند بهشتیان را به بهشت داخل می‌کند البته هرکس را او خواسته باشد و برحمت خودش در آن داخل می‌کند و دوزخیان را به دوزخ داخل می‌کند. آنگاه به فرشتگان دستور می‌دهد که: ببینید هرکس که ذره‌ای ایمان هم در قلبش یافتید، از دوزخ بیرونش کنید).
۲۲- لفظ «ایمان» در اصطلاح شریعت به معنای تصدیق جازم به خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و پیامبرانش و روز رستاخیر، و قضاء و قدر الهی اعم از خیر و شر و تلخ و شیرین نیز می‌آید. و دلیلش این ارشاد خداوند متعال است که می‌فرماید:
﴿ءَامَنَ ٱلرَّسُولُ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِ مِن رَّبِّهِۦ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَۚ كُلٌّ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَمَلَٰٓئِكَتِهِۦ وَكُتُبِهِۦ وَرُسُلِهِۦ﴾[البقرة: ۲۸۵].
«پیامبر به آنچه که از جانب پروردگارش بر او نازل گردیده ایمان آورده است، و مؤمنان نیز همچنین، همه به خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و رسولانش ایمان آوردند. و گفتند: در بین هیچیک از پیامبران او فرقی نمی‌گذاریم، ایمان ما به همه آن‌ها یکسانست».
و نیز در حدیث جبرئیل÷که به پیامبر جفرمود، مرا از ایمان خبر ده. فرمودند: «أَنْ تُؤْمِنَ بِاللَّهِ وَمَلاَئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ وَحُلْوِهِ وَمُرِّهِ»«اینکه به خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و پیامبرانش ایمان داشته باشی و همچنین به تقدیر خداوندی اعم از خوب و بد و تلخ و شیرینش ایمان داشته باشی».
۲۳- ایمان در اصطلاح شریعت به مفهوم اعمال ظاهری (اعم از اعمال و اقوال) مبنی بر تصدیق و یقین نیز آمده است. چنانکه در حدیث وفد عبدالقیس آمده که حضرت ابن عباسبگفت: پیامبر جآنان را امر کرد که به خدای یگانه ایمان بیاورند و فرمود: آیا می‌دانید ایمان چیست؟ گفتند: خدا و رسولش بهتر می‌دانند. فرمود: گواهی دادن به اینکه معبود برحقی جز خدای یگانه نیست. و محمد رسول خدا است. و بر پا داشتن نماز و پرداختن زکات و روزه ماه رمضان، و اینکه یک پنجم از مال غنیمت را بپردازند[۱۶].
۲۴- گاهی لفظ «اسلام» و لفظ «ایمان» هرکدام بجای یکدیگر بر اعتقاد جازم قلب، و اعمال ظاهره اعم از قول و فعل و غیره که مبنی بر آن اعتقاد باشد نیز استعمال شده است، چنانکه حدیث جبرئیل ـ در تفسیر اسلام ـ و حدیث وفد عبدالقیس ـ در تفسیر ایمان گذشت.
[۱۵] متفق علیه. [۱۶] متفق علیه.