۲ گواهی بزرگان امامیه در بارۀ احادیث ساختگی
پس از شواهدی که از خود احادیث در بارۀ روایات ساختگی آوردیم مناسب است اقوال بزرگان و أساطین فن حدیث را نیز در این باره یاد کنیم تا معلوم گردد که آن‌ها هم به تصریح، از وجود أخبار مجعول در میان روایات امامیه خبر داده‌اند.
شیخ مفید، محمّد بن نُعمان (متوفّی به سال ۴۱۳ ه. ق) که از قدما و أعاظم امامیه به شمار می‌رود در نقدی که بر «اعتقادات صدوق» نوشته تصریح می‌کند که در میان روایات امامیه، حق و باطل وجود دارد و شیخ صدوق یعنی ابو جعفر محمّد بن بابویه قمّی، چنانکه باید و شاید این معنا را رعایت نکرده است. شیخ مفید در این باره می‌نویسد:
«الذي ذکره الشيخ أبو جعفر – (رح) – في هذا الباب لا يتحصل ومعانيه تختلف وتتناقض والسبب في ذلک انه عمل علی ظواهر الحديث المختلفه ولم يکن ممن يري النظر فيميز بين الحق منها والباطل». [۱۶]
یعنی: «آنچه را شیخ ابو جعفر - که خدایش رحمت کند - در این باب یاد کرده، ثابت نشده و معانی آن مختلف و متناقض است و علّت این تناقض آنست که او بنابر ظواهر احادیث گوناگون عمل کرده است و از اهل نظر نبوده تا احادیث حق را از روایات باطل جدا کند».
دیگر از بزرگان امامیه دانشمند قرن پنجم هجری، ابوالقاسم علی بن حسین موسوی مشهور به شریف مرتضی (متوفّی در ۴۳۶ ه. ق) است که در زمینۀ احادیث باطل و اخبار نادرست در رسالۀ «المسائل الطرابلسيه»می‌نویسد:
«إن الحديث المروي في کتب الشيعه وکتب جميع مخالفينا يتضمن ضروب الخطأ وصنوف الباطل من محال لا يجوز و لا يتصور ومن باطل قددل الدليل علی بطلانه وفساده کالتشبيه والجبر والرؤية والقول بالصفات القديمة ومن هذا الذي لا يحصي أو يحصر ما في الأحاديث من الأباطيل ولهذا وجب نقد الحديث». [۱٧]
یعنی: «احادیثی که در کتب شیعه و کتاب‌های همۀ مخالفان ما آمده انواع خطا و اقسام باطل را در بر دارد. از قبیل امور محالی که (بر خدای تعالی) روانیست و قابل تصوّر نمی‌باشد و امور باطلی که بر بطلان و تباهی آن‌ها دلیل اقامه شده است مانند عقیدۀ به تشبیه و عقیدۀ به جبر و رؤیت خداوند و قول به اینکه حق تعالی دارای صفات ازلی و (زائد بر ذات) است و از این قبیل آراء باطل که در روایات وارد شده به شمار و حصر در نمی‌آید و از این‌رو نقد حدیث کاری واجب است».
پس از شریف مرتضی کسی که از احادیث باطل یاد کرده است ابوجعفر محمّد بن حسن طوسی (متوفی در سال ۴۶۰ ه. ق) است. وی در کتاب: «عده الأصول» فصلی را به بحث از اخبار نادرست اختصاص داده و می‌نویسد:
«إن من المعلوم الذي لايتخالج فيه شک أن في الأخبار المروية عن النبي - -ج- - کذبا کما أن فيها صدقا لمن قال أن جميعها صدق فقد أبعد القول فيه». [۱۸]
یعنی: «آنچه معلوم است بطوریکه شک در آن راه ندارد اینست که در اخبار مروی از پیامبر اکرم -ج- خبرهای دروغ وجود داد چنانکه خبرهای راست نیز هست و کسی که بگوید همۀ این اخبار درست‌اند (یعنی از پیامبر -ج- صادر شده‌اند) بی‌شک از قول صواب دور افتاده است».
دیگر از أکابر امامیه که به وجود اخبار ساختگی و دروغین در میان احادیث سنّی و شیعه گواهی داده است فقیه شهیر، شیخ نجم‌الدّین جعفر معروف به محقّق حلّی (متوفّی به سال ۶٧۶ ه. ق) است. وی در کتاب «المعتبر» می‌نویسد:
«أفرط الحشوية في العمل بخبر الواحد حتی انقادوا لکل خبر وما فطنوا ما تحته من التناقض فإن من جمله الأخبار قول النبي - -ج- - ستکثر بعدي القالة علی. وقول الصادق - -ج- - إن لکل رجل منا رجلا يکذب عليه» [۱٩].
یعنی: «حشویان (أخباری‌ها) در عمل به خبر واحد تا آنجا زیاده‌روی کرده‌اند که در برابر هر خبری تسلیم شدند و تناقضی را که در ذیل این موضوع وجود دارد در نیافته‌اند زیرا از جملۀ اخبار، این سخن پیامبر اکرم -ج- است که فرمود: پس از من کسانی که دروغ بر من می‌بندند فراوان خواهند شد. و نیز این سخن امام صادق -÷- است که فرمود: در برابر هر مردی از ما (خاندان پیامبر -÷- مرد دروغزنی قرار گرفته که بر او دروغ می‌بندد».
و بالأخره ملاّ محمّد باقر مجلسی (متوفّی در سال ۱۱۱۰ ه.ق) در مجلد هفتم از کتاب «بحار الأنوار» چنین می‌نویسد:
إعلم أن الغلو في النبي -ج- والأئمة -÷- إنما يکون بالقول بالوهيتهم أو بکونهم شرکاء لله تعالی في المعبودية أو في الخلق والرزق، أو أن الله تعالی حل فيهم أو اتحدبهم، أو أنهم يعلمون الغيب بغير وحي أو إلهام من الله تعالی، أو بالقول في الأئمة -÷- أنهم کانوا أنبياء أو القول بتناسخ أرواح بعضهم إلی بعض، أو القول بأن معرفتهم تغني عن جميع الطاعات ولا تکليف معها بترک المعاصي، والقول بکل منها إلحاد وکفر وخروج عن الدين کما دلت عليه الأدلة العقلية والآيات والأخبار السالفة وغيرها وقد عرفت أن الأئمة -÷- تبروا منهم وحکموا بکفرهم وأمروا بقتلهم، وإن قرع سمعک شيء من الأخبار الموهمة لشيء من ذلک فهي إما مأولة أو هي من مفتريات الغلاة. [۲۰]
یعنی: «بدان که غلوّ در بارۀ پیامبر -ج- و امامان -÷- چنانست که کسی مقام خدایی برای آنان قائل شود. یا بگوید که آنان شریک خدای تعالی در عبادتند یا در آفرینش و روزی بخشیدن، ایشان را شریک پندارد. یا آنکه بگوید خداوند متعال در آن‌ها حلول کرده و یا با ایشان را شریک پندارد. یا آنکه بدون وحی یا الهامی از سوی خدا، غیب می‌دانند. یا بگوید که امامان، پیامبر بوده‌اند. یا معتقد باشد که روح برخی از ایشان در (پیکر) برخی دیگر وارد شده است. یا بگوید معرفت آن‌ها آدمی را از همۀ عبادات بی‌نیاز می‌کند و با وجود شناخت آنان ترک گناهان لزومی ندارد. اعتقاد به همۀ این امور موجب إلحاد و کفر و خروج از دین است چنانکه دلائل عقلی و آیات و اخبار گذشته و جز آن‌ها بر این معنی دلالت دارد و پیش از این دانستی که امامان -÷- از طرفداران این عقاید بیزاری نشان داده‌اند و حکم به کفر آن‌ها نموده‌اند و فرمان قتلشان را صادر کرده‌اند و اگر اخبار و روایاتی به گوش تو رسید که توهّم اینگونه عقاید باطل را پیش آورد (بدان که) اخبار مزبور محمول به ظاهر نیست و تأویلی دگر دارد و یا آنکه أرباب غلو آن‌ها را به دروغ ساخته‌اند».
ذکر این چند تن از بزرگان فقه و حدیث ما را از نقل اقوال دیگر بی‌نیاز می‌کند و گرنه علمای بزرگ امامیه (مانند شهید ثانی در شرح درایه و شیخ بهاء الدّین عاملی در أربعین و شیخ انصاری در فرائد الأصول [۲۱]و دیگر أکابر شیعه) بر وجود احادیث دروغین در میان روایات امامیه اتّفاق دارند.
***
[۱۶] شرح عقائد الصدوق، چاپ تبریز، ص ۱۵ و ۱۶ (نام اصلی این کتاب چنانکه از مقدمه آن فهمیده می‌شود: تصحیح اعتقاد الإمامیة است). [۱٧] علم الحدیث، تألیف مدیر شانه‌چی، از انتشارات دانشگاه مشهد، ص ۶۴. [۱۸] عدة الأصول، فصل فی أن الأخبار المرویة فیها ما هو کذب و الطریق الذی یعلم به ذلک، ص ۲٧۶، چاپ قم. [۱٩] المعتبر، چاپ سنگی، ص ۶. [۲۰] بحار الأنوار، ج ۲۵، ص ۳۴۶، چاپ جدید (دارالکتب الإسلامیة). [۲۱] شیخ انصاری در «فرائد الأصول» می‌نویسد: «إن المقصود من عرض الخبر علی الکتاب والسنة هو في غير معلوم الصدور، تعليل العرض في بعض الأخبار بوجود الأخبار المکذوبه في أخبار الإمامية»(فرائد، چاپ سنگی، ص ۶۳). یعنی: «مقصود از آنکه خبر را به قرآن و سنّت عرضه کنیم اخباری است که صدور آن‌ها از معصوم معلوم نشده (نه اخبار متواتر یا قطعی) برای آنکه در برخی از روایات، علت این کار را وجود اخبار دروغین در میان احادیث امامیه شمرده‌اند».