مقدمه
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالـمين، والعاقبة للمتقين، وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له وأشهد أن محمداً عبده ورسوله صأما بعد:
سخنرانی‌های پیامبر صدرحجی که با مسلمانان خداحافظی نمودند (حجةالوداع) مملو از پند و اندرزهای گرانبها و دارای شأن بزرگ و منزلت عالی است، زیرا پیغمبر خدا صاساس و بنیاد اسلام، مصالح و فوائد عامه، بلند همتی و اخلاق نیکو را با سخنان عبرت‌انگیز، و با الفاظ کوتاه و دارای معانی بسیار، پایه‌ریزی نمودند.
این سخنان پربها و پرمنفعت، بافصاحت و بلاغت بی‌مثالی یکجا بوده و از کسی صادر شده است که از امتیاز فصاحت و رسایی گفتار برخوردار بوده، درخشش لفظ، کوتاهی سخن، درستی مفاهیم، و کمی تکلف از ویژهگی‌های ایشان بود، درعین زمان به همه مردم شفقت، مهربانی و رحمت داشتند و خواهان هدایت و بیرون آوردن آنان از تاریکی‌های کفر و شرک، به نور اسلام بودند. خداوند می‌فرماید:
﴿لَقَدۡ جَآءَكُمۡ رَسُولٞ مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ عَزِيزٌ عَلَيۡهِ مَا عَنِتُّمۡ حَرِيصٌ عَلَيۡكُم بِٱلۡمُؤۡمِنِينَ رَءُوفٞ رَّحِيمٞ١٢٨﴾[التوبة: ۱۲۸].
«به تحقیق ای مسلمانان پیامبری از میان خود شما، نزد شما آمده است که رنج شما بروی دشوار است و بر هدایت شما حریص است و به مسلمانان رؤوف و مهربان است».
﴿أَعَدَّ ٱللَّهُ لَهُمۡ عَذَابٗا شَدِيدٗاۖ فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ يَٰٓأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْۚ قَدۡ أَنزَلَ ٱللَّهُ إِلَيۡكُمۡ ذِكۡرٗا١٠ رَّسُولٗا يَتۡلُواْ عَلَيۡكُمۡ ءَايَٰتِ ٱللَّهِ مُبَيِّنَٰتٖ لِّيُخۡرِجَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ مِنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِۚ وَمَن يُؤۡمِنۢ بِٱللَّهِ وَيَعۡمَلۡ صَٰلِحٗا يُدۡخِلۡهُ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَآ أَبَدٗاۖ قَدۡ أَحۡسَنَ ٱللَّهُ لَهُۥ رِزۡقًا١١﴾[الطلاق: ۱۰-۱۱]
«یقینا خداوند أبسوی شما پندی فرود فرستاده است، پیامبری که بر شما آیات واضح خداوند أرا می‌خواند تا آنانی را که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند از تاریکی‌ها به‌سوی روشنی برآورد و هرکه بخدا ایمان آرد و کار شایسته کند به بوستان‌هایی که زیر آن جوی‌های جاودان جاریست، درخواهد آورد، هر آئینه خداوند أبوجه نیک برای او رزق آماده ساخته است».
حج بهترین فرصت برای آموزش و تربیت نیک بنده‌گان خداست، زیرا مسلمانان از هر گوشه و کنار جهان ندای خداوند را لبیک گفته به قصد زیارت خانه او می‌آیند، تا از رحمت بیکران خداوندی مستفید گردیده و از عذاب وی پناه جویند، پس بهترین هدیه و سودمند ترین سوغاتی که به آنان تقدیم گردد، همانا پند و اندرزهای پیامبرما صاست که در موسم حج به مسلمانان بیان نموده‌اند، چون آنحضرتصناصح امین، و مبلغ مهربان و مشفق، و مربی باحکمت، و خیرخواه و خیر اندیش، بلکه یگانه الگوی اخلاق نیکو برای بنده‌گان الله أاست چنانکه خداوند أفرموده:
﴿لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ لِّمَن كَانَ يَرۡجُواْ ٱللَّهَ وَٱلۡيَوۡمَ ٱلۡأٓخِرَ وَذَكَرَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا٢١﴾[الأحزاب: ۲۱]
«یقینا برای شما در پیروی از رسول خدا سرمشق نیکوست، برای آن کسیکه به خدا و روز آخرت ایمان دارد و خدا را بسیار یاد می‌کند».
در این کتاب کوچک بعضی از سخنرانی و اندرزهایی که ایشان صدر حجة الوداع ایراد نموده‌اند،گنجانیده شده است، همچنان بیان الفاظ و معانی این گنجینه‌های گرانبهاء شرح و توضیح گردیده، امیدوارم توشه‌ای برای واعظان، مبلغان و ناصحان باشد، و هرگاه تقصیر و کوتاهی به نظر خورد ما را معذور بدانند.
این رساله متشکل از سیزده درس است که در حجم و اندازه باهم برابراند تا بطور درس‌های روز مرۀ ایام حج برای حجاج گرامی تقدیم گردد.
در اخیر از خداوند کریم و منان خواهانم تا این رساله را سودمند و پرفیض گرداند و آنرا مورد قبولش قرار دهد، زیرا موفقیت تنها بدست اوست و معبود برحق جز او وجود ندارد، ولا حول ولا قوة إلا به، وصلى الله على نبينا محمد وآله وصحبه أجمعين.
پروفسور عبد الرزاق بن عبد المحسن البدر