درس یازدهم بیم از ارتکاب گناهان بزرگ

از جمله مطالبی که آنحضرت صدرحجة الوداع آنرا مورد توجه قرار دادند بیم و هوشداری از چیزهای مهلک و گناهان بزرگ است بویژه شریک قرار دادن به خداوند متعال و کشتن نفس بی‌گناه و معصوم، و جریمه زنا و دزدی.

از سلمه بن قیس الإشجعی سروایت است که فرمود: رسول خدا صدر حجة الوداع چنین فرمودند: (آگاه باشید همانا آنها چهار اند– گناهانیکه شما را از آن بیم می‌دهم – اینکه به خداوند أچیزی را شریک نیاورید، و نفسی را نکشید که خداوند أکشتن آنرا حرام گردانیده مگر به حق، و زنا نکنید و دزدی نکنید) [۵۶]احمد و طبرانی و حاکم :این حدیث را باسند صحیح نقل نموده‌اند [۵٧].

پیامبر خدا صاز ارتکاب چنین گناهان بزرگ و مهلک و ناگوار منع نمودند، طوریکه در فرمودۀ ایشان (آگاه باشید که آنها چهار‌اند) خطر و عظمت این گناهان را که سبب هلاکت می‌شوند بیان نمودند و این چهار گناه از بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین گناهان بشمار می‌روند. گناهان به دو دسته تقسیم می‌شود: گناهان بزرگ، و گناهان کوچک:

تعریف گناه بزرگ یا کبیره: هر گناهیکه صاحبش به این نوع کلمات تهدید شود مانند: لعنت خدا، غضب خدا، دوزخ یا آتش، یا مستحق حد شرعی شناخته شود، یا تهدید شود که در بهشت داخل نمی‌شود یا بوی جنت به او نمی‌رسد یا ایمان را از وی نفی کند، یا گفته شود کسیکه این کار را بکند از جمله ما نیست، یا گفته شود صاحب این عمل گنهکار است، همۀ این الفاظ بر گناه کبیره دلالت می‌کند [۵۸]. پس در اینگونه الفاظ، شرک، قتل، زنا، دزدی، جادو، متهم کردن زن مسلمان و پاکدامن به زنا، سودخوری، نافرمانی والدین، سوگند ناحق، شهادت دادن به ناحق، نوشیدن شراب، دروغ گفتن، غیبت کردن، سخن چینی و غیره گناهان کبیره که در قرآن کریم و احادیث شریف معین گردیده است داخل می‌باشد.

خداوند أدر چند موضع از کتابش اجتناب کننده‌گان گناهان کبیره را ستایش و تمجید نموده است و آنان را به سرانجام ارجمند و پاداش بزرگ و جایگاه شایسته و دلخواه و عده داده‌است و چنین می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِينَ يَجۡتَنِبُونَ كَبَٰٓئِرَ ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡفَوَٰحِشَ إِلَّا ٱللَّمَمَۚ إِنَّ رَبَّكَ وَٰسِعُ ٱلۡمَغۡفِرَةِ﴾[النجم: ۳۲]. «کسانیکه از گناهان کبیره و فواحش پرهیز می‌کنند، مگر از گناهان صغیره، بی‌گمان پروردگارت نسبت به آنها گسترده آمرزش است».

همچنان خداوند أمی‌فرماید: ﴿وَٱلَّذِينَ يَجۡتَنِبُونَ كَبَٰٓئِرَ ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡفَوَٰحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُواْ هُمۡ يَغۡفِرُونَ٣٧﴾[الشورى: ۳٧]. «هچنین– بهشت برین – برای کسانی است که از گناهان کبیره پرهیز می‌کنند و از فواحش، و چون به خشم در می‌ایند درمی‌گذرند».

همچنان خداوند أمی‌فرماید: ﴿إِن تَجۡتَنِبُواْ كَبَآئِرَ مَا تُنۡهَوۡنَ عَنۡهُ نُكَفِّرۡ عَنكُمۡ سَيِّ‍َٔاتِكُمۡ وَنُدۡخِلۡكُم مُّدۡخَلٗا كَرِيمٗا٣١﴾[النساء: ۳۱]. «اگر از گناهان کبیره که خداوند شما را آن منع کرده دوری کنید از شما گناهان صغیره‌تان را نابود می‌سازیم و شما را به جایگاهی ارجمند درمی‌آوریم».

خداوند أآگاهی داده‌است که همه اعمال و کردار بنده‌گانش را اعم از خورد و بزرگ ضبط و ثبت نموده و هیچ چیزی را فرو نگذاشته است و همه چیز را نوشته است و روز قیامت هر بنده آن را در نامه اعمالش حاضر و آماده می‌یابد. سرانجام بدکاران را به سزای آنچه انجام داده‌اند جزا خواهد داد، و کسانی را که نیکی کرده‌اند پاداش نیکو خواهد داد. خداوند أمی‌فرماید: ﴿...وَيَقُولُونَ يَٰوَيۡلَتَنَا مَالِ هَٰذَا ٱلۡكِتَٰبِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةٗ وَلَا كَبِيرَةً إِلَّآ أَحۡصَىٰهَاۚ وَوَجَدُواْ مَا عَمِلُواْ حَاضِرٗاۗ وَلَا يَظۡلِمُ رَبُّكَ أَحَدٗا٤٩﴾[الکهف: ۴٩]. «و می‌گویند (مجرمان) ای وای بر ما، این چه نامه است که هیچ کوچک و بزرگ را فرو نگذاشته جز اینکه آن را به حساب آورده است، و آنچه را که کرده بودند حاضر می‌یابند و پروردگار توبه هیچ کس ستم نمی‌کند».

همچنان می‌فرماید: ﴿وَكُلُّ صَغِيرٖ وَكَبِيرٖ مُّسۡتَطَرٌ٥٣﴾[القمر: ۵۳] «و هر خورد و بزرگ نوشته شده». و کسانیکه مرتکب گناهان بزرگ می‌شوند خداوند أآنها را تهدید شدید و نوید بد داده‌است، پس هر انداره گناه بزرگ باشد ترس و بیم آن نیز به همان پیمانه بزرگ بوده و عقوبت سختی را در پیشرو دارند، خداوند أمی‌فرماید: ﴿وَٱلَّذِينَ لَا يَدۡعُونَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ وَلَا يَقۡتُلُونَ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِي حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلۡحَقِّ وَلَا يَزۡنُونَۚ وَمَن يَفۡعَلۡ ذَٰلِكَ يَلۡقَ أَثَامٗا٦٨ يُضَٰعَفۡ لَهُ ٱلۡعَذَابُ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَيَخۡلُدۡ فِيهِۦ مُهَانًا٦٩﴾[الفرقان: ۶۸-۶٩]. «و کسانی‌اند که با خدا معبودی دیگر نمی‌خوانند و هیچ نفسی را که خدا حرام کرده است جز به حق نمی‌کشند و زنا نمی‌کنند، و هرکس چنین کند مجازات و کیفر آن را می‌بیند، برای او در روز قیامت عذاب دو چندان می‌شود و جاودان در آن به خواری و ذلت بماند».

گناهان کبیره از نگاه بزرگی و سنگینی باهم متفاوت‌اند، چنانکه با تکرا ر و اصرار ورزیدن بر آن، و ارتکاب گناهان دیگر با آن هرچه بیشتر بزرگ و ضخیم می‌گردد. آنحضرت صدر حجة الوداع عموم مسلمانان را به بزرگ‌ترین گناهان کبیره که قبلاً در متن حدیث گذشت متوجه ساختند و بر پرهیز و دوری جستن از آن تأکید نموده و به زیان و خطر ارتکاب چنین گناهان در دنیا و آخرت اشاره نمودند. بزرگ‌ترین این چهار گناهان شریک خواندن با خداوند أاست که دیگر گناهی به این پیمانه خطرناک نیست، و لهذا آنحضرت صدر آغاز ذکر نمودند تا دقت و توجه را به بزرگی و عظمت این گناه جلب نمایند، زیرا این گناه صاحبش را در روز قیامت فرو افگنده و در آتش جهنم سرنگون می‌سازد، و بطور دائمی و جاویدان در عذابی می‌ماند که هیچگاه از آن کاسته نشده و مرگ هم به سراغش نمی‌آید و جنت بر وی حرام گردیده و هرگز بویی از آن به مشامش نیامده و از نعمت‌های آن نمی‌چشد، خداوند أمی‌فرماید: ﴿...إِنَّهُۥ مَن يُشۡرِكۡ بِٱللَّهِ فَقَدۡ حَرَّمَ ٱللَّهُ عَلَيۡهِ ٱلۡجَنَّةَ وَمَأۡوَىٰهُ ٱلنَّارُۖ وَمَا لِلظَّٰلِمِينَ مِنۡ أَنصَارٖ٧٢﴾[المائدة: ٧۲]. «هرکس به خداوند شریک ورزد قطعاً او تعالی بهشت را بر وی حرام کرده است، جایگاه وی دوزخ است، برای ستمکاران هیچ‌یاری دهنده نیست».

هر گناهی بدون شرک امید می‌رود که صاحبش را خداوند أبیامرزد، و اگر عذاب و شکنجه هم گردد لیکن بطور دائمی و ابدی در آتش نمی‌ماند، اما در مورد مشرک هیچ انتظاری نمی‌رود که وی روزی آمرزیده شود و یا راهی برای عفو و گذشت از این گناه خطرناک دریابد، پس از عذاب در دناک نجات نخواهد یافت، بلکه بطور دائمی و ابدالابد درآن باقی خواهد ماند.

پیامبر خدا صمی‌فرمایند: (اما اهل آتش، آنانیکه ساکنانش‌اند، نه در آن می‌میرند و نه زندگانی می‌یابند، لیکن مردمانی‌اند که به خاطر گناهان‌شان آتش برایشان فرود آمده است، آنها می‌میرند تا اینکه به ذغال مبدل می‌گردند سپس اجازه شفاعت در مورد آنها داده شده و مانند بندهای هیزم جمع شده آورده می‌شوند و در نهرهای بهشت گسترده می‌شوند و گفته می‌شود: ای اهل بهشت بر آنها _آب_ بریزید، سپس مانند دانه که در کنار جوی می‌روید بیرون می‌آیند) [۵٩].

قسمیکه خداوند أدر این مورد می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ وَيَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُۚ وَمَن يُشۡرِكۡ بِٱللَّهِ فَقَدۡ ضَلَّ ضَلَٰلَۢا بَعِيدًا١١٦﴾[النساء: ۱۱۶]. «خداوند این را که به او شرک آورده شود نمی‌آمرزد، و فروتر از آن را بر هرکه بخواهد می‌آمرزد، و هر کس به خدا شرک ورزد قطعاً دچار گمراهی دور و درازی شده است».

کار مشرک انسان را به شگفتی و تعجب می‌اندازد، زیرا خداوند أجهانیان وی را آفریده، لیکن چیزی دیگری را معبود خود قرار داده که قادر به رسانیدن نفع و ضرر، و یا دادن و منع کردن برای خویشتن نیست، پس چگونه قادر به رسانیدن همچو چیزها به دیگری گردد! بنابراین هنگامیکه از آنحضرتصپرسیده شد کدام گناه بزرگ‌تر است ؟ فرمودند: (اینکه برای خداوندأهمتائی قرار دهی در حالیکه او تعالی ترا آفریده است) [۶۰]. پس چه گناهی بزرگ‌تر ازین، و چه ظلمی زشت‌تر از این، و چه جرمی بزرگ‌تر از این، که مخلوق ضعیف و ناتوانی با آفریده گار بزرگ و توانا شریک قرار داده شود!! لذا خداوند أدر سه موضع از قرآن کریم در مورد مشرکان آگاهی داده‌است که آنان قدر و عظمت خداوند را چنانکه شایسته اوست، بزرگ نشمردند، آری! کسیکه با خداوند همتا و شریک قرار دهد چگونه قدر و عظمت او تعالی را چنانکه سزاوار اوست بشناسد؟ و خداوند از آنچه با او شریک می‌گردانند برتر و بزرگ‌تر است.

بعد از خطرناک بودن گناه شرک سه گناه خطرناک دیگری است، چنانکه در حدیث شریف ذکر شده است: کشتن نفس بی‌گناه و معصوم، زنا، دزدی، اینها همه گناهانی‌اند که تجاوز برحقوق مخلوقین بوده، چنانکه شرک ورزیدن تجاوز بر حق خالق و آفریده‌گار جهان است، و قتل نفسی که خداوند کشتن آن را حرام قرار داده‌است تجاوز بر خون‌های بی‌گناه است و مرتکب شدن زنا تجاوز بر آبروهای محفوظ و مأمون است، و دزدی تجاوز بر مال‌های محترم مردم بوده که همه این اعمال ناشایسته حرام است، طوریکه ذکر آن در سخنرانی پیامبر صکه در روز عرفه و در منا ایراد نموده بودند گذشت: (آگاه باشید! همانا خونهای شما و مالهای شما و آبروی‌تان بر شما حرام است مانند حرمت این روز شما در این ماه شما در این شهر شما) [۶۱].

آنحضرت صدر این مقام حرمت این ارزش‌ها را بیان نموده از پایمال شدن آن بیم دادند. و چیزیکه دانستن آن لازم است اینست: هرکه از هر گناهی توبه کند، خداوند أتوبه او را می‌پذیرد، زیرا توبه گناهان گذشته را محو و نابود می‌کند چنانکه خداوند أمی‌فرماید: ﴿قُلۡ يَٰعِبَادِيَ ٱلَّذِينَ أَسۡرَفُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ لَا تَقۡنَطُواْ مِن رَّحۡمَةِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ يَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِيعًاۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ٥٣﴾[الزمر: ۵۳]. «بگو ای بندگان من که بر خود اسراف - در گناهان - روا داشته‌اید از رحمت خداوند ناامید نشوید، یقیناً خدا همه گناهان را می‌آمرزد همه یکجا، بی‌گمان او آمرزگار مهربان است».

[۵۶] مسند احمد ۴/۳۳٩ ، و معجم الطبرانی شماره (۶۳۱٧) و مستدرک حاکم ۴/۳۵۱ ، و علامه البانی آن را صحیح گفته است (السلسلة الصحیحة شماره ۱٧۵٩). [۵٧] در صحیح بخاری ومسلم از روایت عباده بن الصامت در بیان بیعت نمودن آنحضرت صبا اصحابش به این چهار چیز از دور............ صحیح بخاری (۱۸) و صحیح مسلم (۱٧۰٩). [۵۸] به (مجموع الفتاوی از ابن تیمیه ۱۱/۶۵۰-۶۵۲) مراجعه شود. [۵٩] صحیح مسلم شماره (۱۸۵۱) به نقل از ابی سعید الخدری س. [۶۰] صحیح بخاری شماره (۴۴٧٧۱)، و صحیح مسلم شماره (۸۶) روایت عبدالله بن مسعود س. [۶۱] صحیح بخاری شماره (۱٧۴۱)، و صحیح مسلم شماره (۱۶٧٩) از ابی بکره س.