خشوع در نماز

۱۰- در نماز فقط به سجده‌گاهش بنگرد

از عایشهبروایت شده است: «کان رسول‌اللهج إذا صلی طأطأ رأسه ورمی ببصره نحو الأرض»» [۴۵]. «پیامبر خداجدر نماز سرش را پایین می‌آورد و به سجده‌‌گاهش می‌نگریست». و وقتی که داخل کعبه شد و دو رکعت نماز خواند به سجده‌گاهش نگاه می‌کرد، و تا در حالِ نماز بود به جای دیگری نگاه نمی‌کرد، و وقتی که برای تشهد می‌نشست انگشت مسبّحه را حرکت می‌داد و به آن می‌نگریست و در روایتی دیگر آمده است که به انگشت سبابه در وقت تشهد اشاره می‌کرد و دقیقاً به آن نگاه می‌کرد [۴۶].

سؤال: در این جا سؤالی مطرح است که از اذهان خیلی از نمازگزاران گذشته و آن این است: حکم «چشم بستن در نماز» خصوصاً وقتی که انسان احساس می‌کند این کار به خشوع در نماز می‌افزاید چیست؟

جواب: همچنان که قبلاً ذکر شد خلاف سنت رسول‌اللهجاست زیرا این کار سنت نگاه به سجده‌گاه و انگشت مسبحه را از او می‌گیرد. در این جا علامه، ابی عبدالله ابن القیم، امر را روشن‌تر و واضح بیان می‌فرماید: چشم فرو بستن در نماز از سنت پیامبرجنیست زیرا قبلاً گفته شد که رسول‌اللهجدر تشهد به سجده‌گاه و انگشت سبابه‌اش نگاه می‌کرد و بسیاری از روایات و احادیث بر این سنت پیامبر دلالت می‌کنند از جمله در نماز کسوف پیامبرجدست‌های خود را چنان دراز می‌کرد گویا بهشت را به چشم خود می‌بیند و از میوه‌های آن می‌چیند و جهنم و صاحب گریه را در آن می‌بیند. و در حدیث است که حیوانی خواست از جلوی وی که در حالِ نماز بود رد شود، آن را دور کرد و پسربچه و دخترکی که از جلوی نمازش رد می‌شدند منع کرد، و کسی که در حال نماز بر پیامبرجوارد شد و سلام کرد با دست مبارکش جواب سلام وی را می‌داد، پس [بر ما مشخص می‌شود] تا کسی را نمی‌دید نمی‌توانست که به وی اشاره کند و جواب دهد. این احادیث و امثال آن بر این امر دلالت می‌کنند که رسول‌اللهجدر نماز نه تنها چشمانش را نمی‌بست بلکه به سجده‌گاهش نیز نگاه می‌کرد. اما در این مورد در میان علماء و فقهاء اختلاف وجود دارد. امام احمد/چشم بستن را مکروه می‌داند و می‌گوید: این کار یهود است. اما جماعت دیگر آن را مکروه نمی‌دانند و معتقدند که مباح است. اما قول صواب و درست این است: اگر چشمِ باز به خشوع و خضوع نماز خللی وارد نمی‌آورد این بهتر است، اما اگر روبروی او تصاویر و یا چیزهای دیگر از زخارف وجود دارد که سبب از بین رفتن خشوع در نماز می‌شود نه تنها هیچ‌گونه کراهتی ندارد که چشم را ببندد، بلکه چشم بستن در چنین حالتی به مقاصد شرع نزدیکتر است [۴۷]. پس روشن شد سنت این است که نمازگزار چشمانش را نبندد مگر این که چیزی وجود داشته باشد که بر خشوع در نماز آسیب برساند.

[۴۵] رواه ‌الحاکم و وافقه الالبانی، صفة الصلاة ص: ۸۹. [۴۶] رواه امام احمد و ابوداود. [۴۷] زاد العمار ۱/۲۹۳.