۱۶- شناخت مزایای خشوع در نماز
رسول‌اللهجفرموده‌اند: «مَا مِنِ امْرِئٍ مُسْلِمٍ تَحْضُرُهُ صَلاَةٌ مَكْتُوبَةٌ فَيُحْسِنُ وُضُوءَهَا وَخُشُوعَهَا وَرُكُوعَهَا إِلاَّ كَانَتْ كَفَّارَةً لِمَا قَبْلَهَا مِنَ الذُّنُوبِ ، مَا لَمْ يُؤْتِ كَبِيرَةً وَذَلِكَ الدَّهْرَ كُلَّهُ» [۷۰]. «هرگاه، وقت نماز فرا رسید و مؤمن با شتاب و در کمال ادب وضو گرفت و خشوع و رکوع نماز را کامل به جای آورد - مادامی که مرتکب کبیره نشود - کفارة گناهانش میشود». یعنی وضو گرفتن و با خشوع و تدبر نماز را به جا آوردن کفارة تمام گناهان گذشتة اوست. پاداش هر نمازگزار به اندازة خشوع و فروتنی وی در نماز است، همچنان که امام احمد روایت می‌کند که پیامبرجفرموده‌اند: «پاداش نمازِ نمازگزار، یک دهم، یک نهم، یک هشتم، یک ششم، یک پنجم، یک چهارم، یک سوم و یا نصف آن است». یعنی میزان پاداش و ثواب نماز به خشوع و درست به جا آوردن آن مرتبط است. هر اندازه میزان خشوع، تدبر و فروتنی بیشتر باشد اجر و ثواب آن نیز بیشتر است و بالعکس.
بهره و نصیب نمازگزار از نماز همان تعقل اوست. همان‌طور که ابن عباسشفرموده‌اند: «از نماز بهره‌ای نداری جز آن چه تعقل کرده‌ای» [۷۱]. «اگر نماز با خشوع تمام ادا شود گناهان را از بین می‌برد. پیامبرجفرموده‌اند: «بنده‌ای که نماز می‌‌خواند گناهانِ او را بر سر و دوش وی می‌گذارند، با هر رکوع و سجده‌ای گناهانش می‌افتند و از بین می‌روند» [۷۲].
امام المناوی در تفسیر این حدیث فرموده‌اند: مراد این است که هرگاه رکنی از نماز را به جای آورد رکنی از گناهان وی زایل میشود و چون نماز را کامل ادا کند گناهانش از بین می‌روند و این مخصوص نمازی است که ارکان و شروط و خشوع و خضوع آن کاملاً به جای آورده بود همان‌طور که در حدیث به لفظِ «عبد و قیام» اشاره شده است، یعنی بنده‌ای ذلیل در مقابل ملک الملوک با کمال تواضع و فروتنی می‌ایستد و ادای وظیفه می‌کند [۷۳].
نمازگزار فروتن وقتی که از نمازش فارغ شد در خود احساس سبکی و آرامش دارد و احساس می‌کند که باری سنگین از دوش خود برداشته و در کمال نشاط و آسایش و امنیت است و حتی آرزو می‌کند که کاش نمازش به پایان نمی‌رسید زیرا روشنایی چشمانش در نماز است و نماز نعمت روح او و بهشت قلب و مکان استراحت و آرامش وی است، و خارج از نماز احساس تنگی، سختی و در زندان بودن را می‌کند و به محض ورود به نماز و الله‌اکبر گفتن، دیگر از زندان دنیا نجات می‌یابد و وارد دنیای آسایش و امنیت میشود. دوستداران نماز می‌گویند: به وسیلة نماز استراحت می‌کنیم، همان‌طور که امام و قدوة آنان، پیامبرس، به بلالسفرمودند: «يَا بِلاَلُ، أَرِحْنَا بِالصَّلاَةِ». و نگفت: «أَرِحْنَا مِنها». «به ما استراحت وآرامش بده و نگفت ما را از نماز راحت کن» و فرموده‌اند: «وَجُعِلَتْ قُرَّةُ عَيْنِىَ فِى الصَّلاَةِ». «نور چشمان من در نماز است». کسی که نور چشمانش در نماز است چه گونه بدون نماز آرام می‌گیرد و چه گونه بی‌آن می‌تواند صبر کند [۷۴].
[۷۰] رواه‌مسلم. [۷۱] رواه الإمام احمد. [۷۲] رواه البیهقی فی سنن الکبری. [۷۳] فیض القدیر (۲/۳۶۸). [۷۴] الوابل الصیب ص ۳۷.