درک نکردن چیزی دلیل بر بطلان آن نیست
یکی از اشتباهات بزرگ حس‌گرایان انکار چیزی که در عقلشان نمی‌گنجد و با عقلشان نمی‌توانند حقیقت آن را درک کنند، است. آنها بعد از اینکه چیزی را درک نکردند بدون اینکه هیچگونه دلیل داشته باشند آن را باطل قرار می‌دهند. ولی باید دانست بطلان یک چیز زمانی ثابت می‌شود که دلیل قطعی بر بطلان آن دلالت کند. تاکنون دانشمندان بسیاری چیزها را کشف نکرده‌اند چنانچه «بول کلارنس ابرسولد» متخصص فیزیک هسته‌ای، فیزیک حیاتی و خواص تشعشعات نوترون ایروتوپ می‌نویسد: «من در سابق فکر می‌کردم علم امروزی همه چیز را کشف خواهد نمود ولی هر قدر بیشتر تحصیل کردم و همه چیز را از اتم گرفته تا کهکشان، و از میکروب تا انسان از نظر گذراندم متوجه شدم که هنوز خیلی چیزها مجهول مانده است» [۸].
پس بنابر قول حس‌گرایان دانشمندان باید وجود خیلی چیزها را که تاکنون برایشان مجهول مانده انکار کنند و ظاهراً اینجا دو امر است که در میان آن دو تفاوت زیادی وجود دارد:
۱- درک نکردن چیزی ۲- درک کردن عدم چیزی
درک نکردن چیزی عبارتست از اینکه به علت ندیدن اسباب و کیفیات آن چیز ذهن ما وقوع آن را درک نکند و در صورت مشاهدۀ آن تعجب نموده بگوئیم چطور ممکن است همچنین واقعه‌ای رخ بدهد!.
ولی هیچگونه دلیل عقلی یا نقلی بر بطلان آن نداریم فقط بنابر بُعدی که دارد آن را محال پنداشته انکار می‌کنیم. و درک کردن عدم چیزی عبارتست از اینکه یک چیز را محال پنداشته انکار کنیم البته برای بطلان آن دلیل عقلی یا نقلی داریم. برای وضوح بیشتر این را در یک مثال بیان می‌کنیم:
مثلاً یک فرد صحرانشین که تا بحال هیچ یک از وسایل نقلیه جدید را ندیده و آخرین سیستم سواری که دیده کلاسکه‌ای است که توسط دو حیوان کشیده می‌شود اگر به این شخص صحرانشین بگویند: جدیداً وسیله‌ای برای سواری ساخته شده که بدون اینکه آن را حیوانی بکشد خودبخود حرکت می‌کند، آیا این سخن شما برایش حیرت‌انگیز نیست؟ آیا حاضر است حرف شما را بپذیرد؟ آیا شما را دیوانه نمی‌پندارد؟ آیا شما را تکذیب نمی‌کند؟
بله، ولی با این همه هیچگونه دلیلی ندارد که وسیله بدون حیوان نمی‌تواند حرکت کند اما چونکه تا بحال همچنین چیزی مشاهده نکرده بدون کوچکترین وقفه‌ای انکار می‌کند این را می‌گویند درک نکردن چیزی.
و اگر شما از تهران به زاهدان با اتوبوس مسافرت بکنید هنگامیکه به زاهدان برسید؛ در ترمینال، یکی به شما بگوید: این اتوبوسی که از تهران به زاهدان آمده کل این مسافت را در یک ساعت طی کرده، آیا شما حاضر می‌شوید حرفش را بپذیرید؟
هرگز حاضر نمی‌شوید بخاطر اینکه خودتان از مسافران همین اتوبوس بوده‌اید و مشاهدۀ خودتان و مشاهدۀ دیگر مسافران این سخن را تکذیب می‌کند این را درک کردن عدم چیزی می‌نامند. پس انکار واقعات آخرت مانند گذشتن از پل صراط و به سخن درآمدن اعضاء و... را فقط بنابراین که در عقل ما نمی‌گنجد و عقل ما آنها را درک نمی‌کند جز نادانی و جهالت چیز دیگری نیست چونکه درک ما نسبت به امور آخرت مانند درک آن صحرانشین نسبت به ماشین و قطار و هواپیما می‌باشد [٩].
[۸] سرچشمه هستی. [٩] با استفاده از کتاب الانتباهات المفیدة فی حل الاشتباهات الجدیدة تألیف علامه اشرف علی تهانوی /.