اسلام از دیدگاه عقل

حقیقت نبوت

پیامبران آن بندگان برگزیده الله سبحانه وتعالی هستند که قدرت استنباط و نیروی ادراک حقایق را به آنها ارزانی داشته است، و آنها بوسیلۀ همان نیروی قدرتی که خداوند متعال در نیروی ادراکی آنها نهاده و شناختی که به آنها عنایت فرموده، حقایق این جهان را کشف می‌کردند. همین نیرو، «نبوت» نام دارد و آن آگاهیهایی که توسط این نیرو حاصل می‌شوند وحی و الهام نامیده می‌شوند، و این قدرت موهبتی است از جانب پروردگار همانطور که خداوند به دیگر افراد بشر نیروی عقل و تعقل را عنایت فرموده به این افراد نیروی نبوت را عنایت فرموده، و کسی نمی‌تواند با زحمت و کوشش و ریاضت و عبادت فراوان این مقام را کسب کند. امام غزالی در این مورد بحث جالبی دارند که ما خلاصۀ آن را در اینجا نقل می‌کنیم:

انسان به لحاظ اصل خلقت جاهل است هنگامیکه قدم به دنیا می‌گذارد از هیچ چیز آگاهی ندارد و برای نخستین بار حس لمس در او پدید می‌آید که به وسیلۀ آن چیزهایی را که مربوط به لامسه است حس می‌کند، مانند: حرارت، برودت، رطوبت، یبوست، نرمی و زبری. و این حس‌ها به دیدنیها و شنیدنیها هیچ ربطی ندارند. سپس حس دیدن در او ظهور می‌کند و بوسیلۀ آن رنگها و مقدارها را می‌تواند حس کند، بعد حس شنیدن در او ظهور می‌کند و امواج صوتی را با آن ادراک می‌نماید پس از آن حس چشیدن پیدا می‌کند تا آنکه حدود محسوسات بپایان می‌رسد و دورۀ جدیدی از ادراک آغاز می‌شود و در دورۀ جدید چیزهائی را که خارج از منطقۀ حواس اوست تشخیص می‌دهد، و این دوره از سال هفتم شروع می‌شود سپس باب دیگری در ادراک که ادراکات عقلی است به روی او باز می‌شود آنگاه است که ممکن و محال و جایز و ناجایز را درک می‌کند و از این مرتبه مرتبه‌ای بالاتر است که از حد عقل بیرون است و چنانکه برای ادراک عقلی حواس بکار نمی‌رود یعنی با حواس نمی‌توان امور عقلی را درک کرد برای ادراکات ماورای عقل هم عقل بکار نمی‌رود، یعنی با نیروی عقل به آن حقایق نمی‌توان رسید و آن مرتبه نامش نبوت است، بعضی از عقلا منکر این مرتبه هستند اما انکارشان مانند این است که کسی هنوز به او عقل داده نشده عالم عقلانی را انکار نماید.

خلاصه ایمان به نبوت عبارت از این است که کسی تصدیق کند به اینکه درجه بالاتر از عقل موجود است که در آن درجه چشم انسان گشوده شده و چیزهایی برای او مکشوف می‌گردد که عقل از آن محروم است چنانکه حس شنوایی از درک کردن رنگ معذور است. (یعنی نمی‌توان با حس شنوایی به چگونگی رنگ پی برد زیرا این کار حس بینایی است) [۲۲].

[۲۲] برای تفصیل بیشتر مراجعه شود به المنقذ من الضلال، امام غزالی.