مبحث سوم: عقیدۀ امام ابوحنیفه دربارۀ ایمان

قرآن و سنت بر این دلالت دارد که که ایمان: «تصدیق به قلب اقرار به زبان و عمل به اعضاء و اندام است؛ و کم و زیاد می‌شود». این تعریفی از ایمان است که جمهور سلف به آن معتقد بود‌ه‌اند[۳۹] .

اما امام ابوحنیفه در این مسئله با دیگر بزرگان سلف اختلاف دارد و از امام سخنانی نقل شده که با تعریف فوق متفاوت است.

از جمله:

۱- امام ابوحنیفه می‌گوید: ایمان اقرار و تصدیق است»[۴۰] .

۲- و می‌گوید: ایمان اقرار بزبان و تصدیق به قلب است و اقرار به تنهایی ایمان محسوب نمی‌شود[۴۱] . این تعریف را طحاوی از امام ابوحنیفه و یارانش نقل کرده است[۴۲] .

۳- امام می‌گوید: ایمان کم و زیاد نمی‌شود[۴۳] .

این که امام می‌گوید: ایمان تصدیق به قلب و اقرار بزبان است، زیاد و کم نمی‌شود. و عمل از حقیقت ایمان خارج است؛ با عقیدۀ دیگر بزرگان و پیشوایان سلف امت اسلامی مانند: امام مالک، شافعی، احمد، اسحاق، بخاری و کسان دیگر مخالف است، در حقیقت حق با این بزرگان است.

با این که نظریۀ امام درست نیست، باز هم مأجور است و ابن عبدالبر و ابی العز حنفی مطالبی ذکر کرده‌اند که بر رجوع امام از این نظریه دلالت دارد[۴۴] . «والله اعلم»

[۳۹] گفتنی است که لفظ جمهور سلف به ظاهر به معنای اکثریت قریب به اتفاق است اما در استفاده از این لفظ در این جا، جای تأمل است چرا که در تعریف ایمان آن طور که در متن ذکر شده اجماع است. و امام شافعی می‌گوید: به اجماع صحابه، تابعین و کسانی که بعد از آنان آمده‌اند. ایمان: نیت(اعتقاد در قلب)، قول(اقرار بزبان) و عمل است. و هیچ یک از این سه تا کامل نمی‌شود مگر با دو تای دیگر».لالکائی در السنه روایت کرده است. ر.ک. به المعتقد الصحیح- الواجب علی کل مسلم اعتقاده/۵۷ عبدالسلام بر جس عبدالکریم. و برای اطلاع بیشتر به الإبانه ۱/۳۱۴ تالیف امام ابوعبدالله عبیدالله بن محمد بن بطة عکبری حنبلی، با تحقیق احمد فرید مزیدی رجوع شود.«مترجم» [۴۰] الفقه الأکبر/۳۰۴ [۴۱] کتاب الوصیه مع شرحها/۲ [۴۲] شرح العقیدة الطحاویة/۳۶۰ [۴۳] الوصیه مع شرحها/۳ [۴۴] ر.ک. به التمهید ابن عبدالبر۹/۲۴۷ و شرح العقیدة الطحاویه/۳۹۵