انواع توسل
توسل دو گونه است : مشروع و ممنوع .
اول: توسل مشروع بر پنج قسم است:
۱- توسل به نام‌های مبارک وصفات والای اللهأ: اللهأمی‌فرماید: ﴿وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَا﴾[الأعراف: ۱۸۰]. «و برای اللهأنام‌های نیکو است پس (به هنگام ستایش درخواست حاجات خویش) او تعالی را به آن نام‌ها بخوانید».
مثلا بگوییم: یا رحیم بر من رحم کن، و یا غفور مرا ببخشای، وغیره. و باید نظر به خواست و طلب خویش نام‌های خداوندأو یا صفتی از صفاتش را در دعا ذکر نمود.
۲- توسل به ایمان و طاعت او تعالی:
و این خود عبادت است مانند فرموده خداوندأاز زبان مؤمنان: ﴿رَّبَّنَآ إِنَّنَا سَمِعۡنَا مُنَادِيٗا يُنَادِي لِلۡإِيمَٰنِ أَنۡ ءَامِنُواْ بِرَبِّكُمۡ فَ‍َٔامَنَّاۚ رَبَّنَا فَٱغۡفِرۡ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرۡ عَنَّا سَئَِّاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ ٱلۡأَبۡرَارِ ١٩٣﴾[آل‌عمران: ۱٩۳].
«پروردگارا! ما صدای منادی را شنیدیم که به ایمان دعوت می‌کرد که به پروردگار خود ایمان بیاورید و ما ایمان آوردیم، پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و بدی‌های ما را بپوشان! و ما را با نیکان بمیران».
۳- توسل باپیشکش نمودن حالت و وضع دعا کننده: دعا کننده باید خداوندأرا یکتا دانسته و در طلب حاجات اظهار عاجزی نماید، مانند فرموده موسی÷: ﴿رَبِّ إِنِّي لِمَآ أَنزَلۡتَ إِلَيَّ مِنۡ خَيۡرٖ فَقِيرٞ﴾[القصص: ۲۴].
«پروردگارا! من به هر خیری که بر من بفرستی فقیرم (نیازمندم)».
همچنان زمانیکه یونس÷در شکم نهنگ بود این چنین توسل می‌جست: ﴿فَنَادَىٰ فِي ٱلظُّلُمَٰتِ أَن لَّآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنتَ سُبۡحَٰنَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ ٨٧ فَٱسۡتَجَبۡنَا لَهُۥ وَنَجَّيۡنَٰهُ مِنَ ٱلۡغَمِّۚ وَكَذَٰلِكَ نُۨجِي ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ٨٨﴾[الأنبیاء: ۸٧-۸۸].
«و در تاریکی‌ها (شکم نهنگ) صدا زد: خداوندا! جز تو معبودی نیست! منزهی تو! من از ستمگاران بودم. ما دعای او را پذیرفتیم، و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم، و اینگونه مؤمنان را نجات می‌دهیم».
۴- توسل به اعمال نیک: مانند نماز، حج ، نیکی به والدین، حفظ حقوق و رعایت امانت، قرائت قرآن، روزه گرفتن و غیره اموریکه خداوندأآن را بپسندد، چنانکه سه نفر در غاری پناه بردند تا شب را بگذرانند و صخره بزرگ آستانه غار را بست و هر کدامی به اعمال نیک شان متوسل شدند تا آنکه غار باز شد. و جایز است که بگوید: ای خداوندأمن بخاطر رضای خودت مشکل فلان بنده را حل نمودم پس خودت مشکل مرا بگشا، و یا بگوید: ای خداوندأتو میدانی که من نماز و روزه و حج و..........را جز بخاطر رضای خودت انجام داده‌ام، پس مرا ببخش، و امثال آن .
۵- توسل به طلب دعا از نیکو کارانی که در حال حیات هستند:
مانند اینکه شخصی نزد مرد نیکوکاری رفته و خواهش کند که در حق من دعا کن تا خداوندأآنرا بپذیرد.
دوم: توسل ممنوع : این هم انواعی دارد مانند:
۱- توسل به دعای مردگان و مردمان غایب که اینگونه توسل نوعی از شرک است.
۲- توسل به جاه و مقام پیامبرجچه در حیات ایشان و یا بعد از وفات ایشان ناجایز و بد عت است. زیرا جاه و مقام پیامبرجبه کسی دیگر نفع رسانیده نمی‌تواند جز خود ایشانج، پس درست نیست که گفته شود:
خدایا به خاطرمحمدجو آل محمدجمرا عفو کن، و امثال آن. زیرا اصحاب پیامبرجو اهل بیتش اینکار را نکرده‌اند.
مسلمانان در عهد عمر فاروقسبرای بارش باران به دعا عموی پیامبرجحضرت عباس بن عبدالمطلبس، در حالی که زنده بود توسل جستند، اما به پیامبرجکه از دنیا رفته بودند متوسل نشدند.
همچنین توسل جستن به جاه و منزلت افراد نیکوکار و صالحان، امری جدید و بدعت است و علی الرغم اینکه جایگاه و شأن رسول اکرمجبر اصحاب پوشیده نبود و به خوبی ایشان را می‌شناختند، اما با وجود آن هم به جاه و منزلت آنحضرتجتوسل نمی‌جستند.
برخی از دعا‌های شرعی که پیش از نزول مصایب و بلا خوانده می‌شود:
بخاطر جلوگیری از خطر و آثار جادو بهترین و پر منفعت‌ترین راه، خواندن وردها و دعا‌های شرعی است که بنده را در پناهگاهی مستحکم قرار می‌دهد، از جمله:
۱- خوندن آیت الکرسی بعد از ادای هر نماز فرضی، و هنگام خوابیدن. کسیکه همیشه بر تلاوت آیت الکرسی مواظبت داشته باشد، در حفظ و پناه خداوندأقرار می‌گیرد و شیطانی بوی نزدیک شده نمی‌تواند.
۲- تلاوت سوره‌های ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ﴾و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ﴾و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ﴾عقب هر نماز فرضی یکبار، و سه بار بعد از نماز صبح و سه بار بعد از نماز مغرب و سه بار هنگام خوابیدن.
۳- تلاوت نمودن دو آیت اخیر سوره بقره: ﴿ءَامَنَ ٱلرَّسُولُ بِمَآ أُنزِلَ...﴾تا آخر سوره، در ابتدای هر شب خوانده شود، زیرا کسیکه در شب آن را بخواند، وی را کفایت می‌کند، چنانکه از آنحضرتجثابت است.
۴- پناه جستن بسیار با این دعا: «أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ» نزد احمد و نسایی یعنی «من به کلمات و سخنان کامل اللهأ، از گزند مخلوقاتش پناه می‌برم». این دعا در شب و روز و هنگام فرود آمدن به منزل یا بنا یا صحرا و همچنان در بحر و فضا نیز باید خوانده شود، زیرا آنحضرتجفرموده‌اند «هر کسی در منزلی یا جایی فرود آید و بگوید: «أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ» «من بکلمات و سخنان الله، از گزند مخلوقاتش پناه می‌برم» تا وقتی در آن مکان باشد هیچ چیز و هیچ کس به او ضرر رسانیده نمی‌تواند».
۵- خواندن این دعا در آغاز هر روز و شب سه بار: «بِسْمِ اللَّهِ الَّذِى لاَ يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَىْءٌ فِى الأَرْضِ وَلاَ فِى السَّمَاءِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ» [نزد ابوداود و ترمذی].
«به نام خدایی که با ذکر نام او هیچ چیزی، نه در زمین و نه در آسمان، زیان نمی‌رساند و او شنوا و آگاه است». آنحضرتجبه خواندن و مداومت به این دعا ترغیب نموده‌اند.
دعا‌های شرعی که بعد از فرود آمدن بلا و مصیبت خوانده می‌شود:
دعا‌های که بخاطر علاج از مرض‌ها، جادو وغیره که از پیامبرجثابت و وارد است و ایشان بر یاران خویش آن را می‌خواندند عبارت‌اند از:
۱- گفتن: «اللَّهُمَّ رَبَّ النَّاسِ أَذْهِبِ الْبَاسَ، اشْفِهِ وَأَنْتَ الشَّافِى ، لاَ شِفَاءَ إِلاَّ شِفَاؤُكَ، شِفَاءً لاَ يُغَادِرُ سَقَمًا» صحیح بخاری و ابوداود
«خدایا! پروردگار مردم، سختی را بر طرف کن و شفا ده که تو شفا دهنده‌ای و شفایی جز شفایت نیست، شفایی که بیماری را نگذارد». سه بار خوانده می‌شود.
۲- از ابوسعید الخدریسروایت است که جبریل÷خدمت پیامبرجآمده و فرمود: «بِاسْمِ اللَّهِ أَرْقِيكَ مِنْ كُلِّ شَىْءٍ يُؤْذِيكَ مِنْ شَرِّ كُلِّ نَفْسٍ أَوْ عَيْنِ حَاسِدٍ اللَّهُ يَشْفِيكَ بِاسْمِ اللَّهِ أَرْقِيكَ» [سنن ابن ماجه و مسند احمد].
یعنی: «بنام خداوندأاز هرچه اذیتت می‌کند مداوایت می‌نمایم، از شر هر نفس یا چشم حسود، اللهأشفایت می‌دهد، بنام اللهأمداوایت می‌کنم».
۳- دعای که بر مریض خوانده می‌شود: «أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِيمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ أَنْ يَشْفِيكَ» [ترمذی و ابوداود].
یعنی: «از پروردگار بزرگ، خداوند عرش بزرگ، می‌طلبم که شفایت دهد». هرگاه این دعا هنگام عیادت مریض هفت بار خوانده شود خداوندأاو را شفا می‌دهد.