منت و پذیرش توبه در لحظۀ سخت
الله ﻷدر اظهار منت بر اصحاب پیامبر امین ص، و بیان چگونگی پاداش به ایشان به خاطر پایداری همراه با رسول الله صدر لحظات سخت و بحرانی جنگ فرمود:
﴿لَّقَد تَّابَ ٱللَّهُ عَلَى ٱلنَّبِيِّ وَٱلۡمُهَٰجِرِينَ وَٱلۡأَنصَارِ ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ ٱلۡعُسۡرَةِ مِنۢ بَعۡدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٖ مِّنۡهُمۡ ثُمَّ تَابَ عَلَيۡهِمۡۚ إِنَّهُۥ بِهِمۡ رَءُوفٞ رَّحِيمٞ١١٧﴾[التوبة: ۱۱٧].
«الله توبۀ پیغمبر و توبۀ مهاجرین و انصار را پذیرفت. مهاجرین و انصاری که در روزگار سختی (با وجود گرمای زیاد، کمی وسیله سواری و زاد، فصل درو و چیدن محصول خود) از پیغمبر پیروی کردند (و همراه او رهسپار جنگ تبوک شدند) بعد از آن که دل‌های دسته‌ای از آنان اندکی مانده بود که (از حق به سوی باطل) منحرف شود. (در این حال) باز هم الله توبه آنان را پذیرفت. چرا که او بسیار رؤوف و مهربان است».
آن بزرگواران برگزیده که در همه میدان‌های جنگ و نبرد حاضر بودند؛ در فضیلت و برتری بر همه مردم پیشی گرفته‌اند، الله ﻷاز همۀ لغزش‌های آنان گذشت و توبۀ ایشان را پذیرفت، و به ما فرمان داده که با طلب آمرزش و محبت و دوست داشتن آن بزرگواران به الله ﻷنزدیک شویم، و این را بر زبان پیامبر صبر ما واجب گردانیده است.
در تفسیر آیۀ فوق علماء فرموده‌اند: «توبه‌پذیری الله سبحانه و تعالی از پیامبر صبه معنی افزایش برکت و فزونی بر ایشان است، اما نسبت به مهاجرین و انصار یعنی عفو گناه و لغزش‌های آن‌هاست».
اما با چه چیز و چگونه گناه ایشان را عفو می‌کند؟.
پاسخ این است: آنها که در روزگار سختی (با وجود گرمای زیاد، کمی وسیله سواری و زاد، فصل درو و چیدن محصول خود) از پیغمبر پیروی کردند، چون این کار بزرگ بود، و از آن‌جا که اللهﻷبه سبب کارهای نیک بزرگ گناهان کوچک را می‌بخشد، آیه فوق بر این حقیقت تأکید نموده و فرمود: +ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ ٱلۡعُسۡرَةِ_بنابراین صبر و بردباری و مقاومت در لحظات سخت و بحرانی آن‌قدر بزرگ است که بر اثر آن الله متعال گناهان صغیره را عفو می‌کند [۲].
ابوبکر جصاص /دربارۀ این آیه می‌فرماید:
﴿لَّقَد تَّابَ ٱللَّهُ عَلَى ٱلنَّبِيِّ وَٱلۡمُهَٰجِرِينَ وَٱلۡأَنصَارِ ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ ٱلۡعُسۡرَةِ﴾[التوبة: ۱۱٧].
«آن دسته از اصحاب مهاجر و انصار مورد مدح و ستایش قرار گرفته‌اند که در جنگ‌ها همراه رسول الله صبودند، و نیز این آیه از صحت باطن و پاکی قلب و دل ایشان خبر می‌دهد، زیرا وقتی که الله اعلام کرده توبۀ ایشان را پذیرفته؛ حتماً از آنها و از کارهایشان هم راضی و خشنود است، و این دلیل قاطع و صریحی است در رد کسانی که به اصحاب رسول الله صطعنه و زخم زبان می‌زنند، و چیزهایی غیر از آن‌چه الله به آنها نسبت داده از توصیف به درستی درون و صلاح نهان، به آنها نسبت می‌دهند» [۳].
طاهر بن عاشور /فرموده است که: «مهاجرین و انصار مجموع اهل مدینه هستند، و لشکر زمان سختی و لحظات بحرانی (جیش العسره) از آنها و از قبایل دیگر اطراف مدینه تشکیل شده بود، ولی علت این‌که آنها بطور خصوص مورد مدح و ستایش الله جل جلاله قرار گرفتند این است که اظهار سستی و بی‌علاقگی نکردند، و نسبت به صرف اموال و دارایی‌های خود در راه الله خسیس نبودند، بنابراین آنها برای دیگر قبایل الگوی نیکو شدند [۴]».
[۲] تفسیر من هدی القرآن، تفسیر الجدید سوره توبه آیه ۱۱٧. [۳] احکام القرآن، جصاص (۴/۳٧۱). [۴] التحریر والتنویر (۱۰/۲۱٩).