پیشگفتار مترجم
ستایش از آن خدایی است که به انسان دو نعمت بزرگ دین و عقل بخشید. ذاتی که آدمی را آفرید و شیوه‌ی زندگی کردن را به او آموخت. درود خدای بر سرورمان محمد، خاتم انبیاء، خورشید تابناک، شخصیتی که با وحی و عقل آدمیان را در مسیر درست زندگی رهنمود فرمود، پیامبری که مسئولیت خویش را به وجه کامل و خیرخواهانه به بشریت رساند، بار الها، بر این پیامبر بزرگوارت درود و برکت فرست. خداوند، از خاندان و یارانش «... کسانی که به او ایمان آوردند و بزرگش داشتند و یاریش کردند، و پیروی کردند نوری را که با او نازل شده است، آنان همان رستگارانند» [الأعراف:۱۷۵]. و همه‌ی دعوت‌گران راستین دینش خشنود باد، آمین یا رب العالمین.
خداوندﻷآدمیان را خلق کرده که وی را بندگی کنند، و بندگی هم در سایه‌ی پیروی بی‌چون و چرای خدای فرمانروای فریادرس تحقق می‌یابد. بندگی خدا، یعنی انسان همان‌گونه که خدا می‌خواهد باشد، و این فقط با توجه کامل انسان به اوامر و نواهی باری تعالی میسر است، بایدها و نبایدها را به خوبی بشناسد و آن‌ها را در زندگی به کار بندد.
رستگاری انسان در رکوع، سجود و بندگی الله و انجام دادن کار خوب است:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱرۡكَعُواْ وَٱسۡجُدُواْۤ وَٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمۡ وَٱفۡعَلُواْ ٱلۡخَيۡرَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ۩ ٧٧﴾[الحج: ۷۷].
«ای مؤمنان رکوع کنید و به سجده روید و پروردگار خویش را بندگی کنید و کار خوب انجام دهید تا این که رستگار شوید».
رستگاری و خوشبختی دو دُرّ گمشده‌ی انسان است و همه‌ی آدمیان در تحصیل آن دو هر رنجی را متحمل می‌شوند، به طوری که هیچ انسانی را نمی‌یابی که هدفش از زندگی دستیابی به آن دو و نجات از بدبختی نباشد. اگرچه آدمیان در دستیابی به رستگاری و خوشبختی راه‌های گوناگونی را برگزیده‌اند اما خدای حکیم و آفریدگار دانا تنها راه خوشبختی را در بندگی خود و فرمانبری از فرامین حیات‌بخش خود می‌داند، و جز دوستان خدا، کسی دیگر نمی‌تواند خوشبخت باشد. دوستان خدا، مؤمنان تقوا پیشه‌ای هستند که نه خوف دارند و نه حزن.
بنابراین باید اول فرمان‌های خدا را آن‌طور که سزاوار است اجرا نمود:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِۦ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسۡلِمُونَ ١٠٢﴾[آل‌عمران: ۱۰۲].
«ای کسانی که آورده‌اید از خدا بترسید، آن گونه که حق ترسیدن از وی است و نمیرید جز به بر (آئین) اسلام».
در پی این فرمانبری انسان به سعادت ابدی به دور از حزن و خوف نسبت می‌یابد:
﴿أَلَآ إِنَّ أَوۡلِيَآءَ ٱللَّهِ لَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ ٦٢ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ ٦٣ لَهُمُ ٱلۡبُشۡرَىٰ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِۚ لَا تَبۡدِيلَ لِكَلِمَٰتِ ٱللَّهِۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ ٦٤﴾[یونس: ۶۲-۶۴].
«آگاه باشید که بر دوستان خدا نه ترسی است و نه اندوهگین می‌شوند، آنان که ایمان آورده و تقوا پیشه کرده‌اند. برای آنان در زندگی دنیا و آخرت بشارت است».
آری خداوند انسان را مسئول آفریده و مسئولیت وی ابلاغ رسالت آسمان به زمینیان است که در طول تاریخ، انبیاء †این کار را به نحو احسن انجام داده‌اند.
رسالت مؤمن سه شاخه دارد: شاخه‌ای روحی و روانی است که انسان در این قسمت بعد از معرفت خدایﻷبه فرمانبری وی و تهذیب و تزکیه خویش می‌پردازد:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱرۡكَعُواْ وَٱسۡجُدُواْۤ وَٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمۡ وَٱفۡعَلُواْ ٱلۡخَيۡرَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ۩٧٧﴾[الحج: ۷۷].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! رکوع کنید، و سجود بجا آورید، و پروردگارتان را عبادت کنید، و کار نیک انجام دهید، شاید رستگار شوید!».
که ابزار این کار رکوع، سجود و بندگی است، شاخه‌ی دیگر رسالت انجام دادن کار خوب است: ﴿وَٱفۡعَلُواْ ٱلۡخَيۡرَ﴾.
کار نیک نشانه‌‌ی مسلمانی است. مسلمانان در جامعه سرچشمه‌ی خوبی‌ها و سرشار از نیکی‌هاست. او نه تنها خود فاعل خیر است بلکه دعوتگر خیر نیز هست و برتری مسلمان هم در امر به معروف و نهی از منکر و کار خیر است، و این از معجزات قرآن است که انسان را مأمور به خیر مطلق نموده است، خیر برای انسان، اعم از مسلمان و غیرمسلمان و خیر برای جانوران، تا بدین وسیله مسلمان به همه‌ی انسان‌ها و در برابر کل طبیعت خود را مسئول بداند و همه‌ی موجودات از خیر ونیکی مسلمان بهره‌مند شوند و رسول مکرّم اسلامصچه نیکو فرموده‌اند:
«فِى كُلِّ كَبِدٍ رَطْبَةٍ أَجْرٌ» [۱].
«در نیکی به هر موجود زنده‌ای پاداش است».
از عظمت اسلام است که مسلمان در همه‌ی کارهای نیکی که انجام می‌دهد پاداش دارد:
«مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْسًا، أَوْ يَزْرَعُ زَرْعًا، فَيَأْكُلُ مِنْهُ طَيْرٌ أَوْ إِنْسَانٌ أَوْ بَهِيمَةٌ، إِلاَّ كَانَ لَهُ بِهِ صَدَقَةٌ».
«هر مسلمانی که درختی بکارد و یا زراعتی را کشت کند و از آن پرنده یا انسان و یا حیوانی بخورد قطعاً برای وی صدقه به حساب می‌آید» [۲].
بنابراین همه‌ی کارهای مسلمانان، از نیکی به پدر و مادر، صله‌ی رحم، نیکی به همسایه، عطوفت بر فقیران و مستمندان، مهربانی با ایتام و درمانده‌ها، رحم و شفقت به هر موجود زنده‌ای، همه‌ی این خصال خوب و پربرکت از ندای ربانی سرچشمه می‌گیرد که:
﴿وَٱفۡعَلُواْ ٱلۡخَيۡرَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾[الحج: ۷۷].
«به امید آن‌که رستگار شوید کار خوب انجام دهید».
سومین شاخه‌ی رسالت مؤمن، جهاد است:
﴿وَجَٰهِدُواْ فِي ٱللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِۦۚ هُوَ ٱجۡتَبَىٰكُمۡ﴾[الحج: ۷۸].
«در راه خدا چنان‌که سزاوار جهاد در راه اوست جهاد کنید، اوست که شما را برگزید».
جهاد و تلاش مسلمانان برای اعلای شریعت غرای محمدی شاخه‌ای از رسالت ایشانست. کارزار مسلمانان در تمامی عرصه‌های زندگی، با قلم، زبان، جان، مال و ... عمران و پاک‌سازی زمین از رذایل و زیبا‌سازی آن با فضایل همه جهاد است، بنابراین مسئولیت مؤمن در قبال خداوند ﴿ٱرۡكَعُواْ وَٱسۡجُدُواْۤ وَٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمۡ﴾است و در ارتباط با جامعه ﴿وَٱفۡعَلُواْ ٱلۡخَيۡرَ﴾﴿وَجَٰهِدُواْ فِي ٱللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِۦ﴾است.
همه‌ی مطالبی که بیان شد پیامبر اسلامصآن را به نصیحت، حس مسؤولیت و خیرخواهی مسلمان تعبیر می‌کند و می‌فرمایند:
«الدِّينُ النَّصِيحَةُ. قُلْنَا لِمَنْ؟ قَالَ: لِلَّهِ وَلِكِتَابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَعَامَّتِهِمْ».
«دین نصیحت است. گفتیم برای چه کسانی، فرمود: برای الله، کتابش، پیامبرش، پیشوایان و عامه‌ی مسلمانان».
در این بیان نبوی کل دین نصیحت خوانده شده است، بنابراین عمل ناصحانه و خیرخواهانه مؤمن دین و آیین اوست.
مؤلف این کتاب دکتر عبدالله عبدالرحیم عبادی از علمای برجسته، اندیشمند و فرزانه‌ای است که در آن مسؤولیت مسلمان را از جنبه‌های مختلف بررسی کرده است: مسؤولیت نسبت به خود، خانواده، جامعه، دولت و ...
دکتر عبدالله عبادی، از علمای معاصر و از ساکنین شهر دوحه قطر می‌باشد. وی در بندر عسلویه به دنیا آمده و از همان اوایل کودکی علاقه‌مند به تحصیل علوم دینی بود. به همین سبب خدمت علامه شیخ احمد سعادتی می‌رسند تا دروس مقدماتی را نزد وی بیاموزند. بعد از مدتی به دوحه قطر و بعد به عربستان سعودی و سرانجام به سوریه و مصر سفر می‌کنند و نزد علمای اسلام و در دانشگاه‌های مکه، مدینه، سوریه و در پایان در جامعۀ الازهر تحصیلات خود را ادامه می‌دهد و به أخذ مدرک فوق لیسانس و دکترا در رشته‌ی حقوق و مبانی فقه موفق می‌شود.
دکتر عبدالله در زمینه‌های مختلف اخلاقی، علمی، ادبی، اجتماعی و فقهی کتاب تألیف و منتشر کرده و بخشی از آن‌ها را به کتابخانه‌های مسلمین اهداء نموده است. خداوند به وی و همه‌ی دعوت‌گران و تلاش‌گران راه حق جزای نیکو عطا فرماید.
انتخاب کتاب برای ترجمه همان انگیز‌ه‌ای است که هدف تمام خیرخواهان نیز بوده است، علاوه بر این، موضوع کتاب مسؤولیت و خیرخواهی است و دارای مطالب ارزنده‌ای است که برای جامعۀ اسلامی مفید واقع می‌شود و این جانب با بضاعت مزجات به ترجمه‌ی آن پرداختم و معترفم که در این مورد لغزش و شاید ایهام باشد. امیدوارم خواننده‌ی محترم لغزش را اصلاح و مترجم را از آن آگاه سازد.
و السلام علی من اتبع الهدی.
محمود خوش‌خبر ۱/۷/۱۳۸۶ ﻫ. ش
[۱] بخاری باب مظالم حدیث شماره: ۲۴۶۶- مسلم در باب سلام، حدیث شماره: ۲۲۴۴. [۲] صحیح بخاری باب الحرث والـمزارعة، حدیث شماره: ۲۳۲۰- صحیح مسلم، باب مساقات، حدیث شماره: ۱۵۵۳.