مسئولیت عالم نسبت به مردم
۱- آموزش به بی‌سواد و ناآگاه
۲- نصیحت به زمام‌دار با شیوه‌ای نیکو
۳- در انجام دادن کارهای نیک برای دیگران نمونه باشد.
۴- از شهرت‌طلبی و ریاکاری به دور باشد.
۵- امر به معروف و نهی از منکر.
عالمی که نعمت علم به وی ارزانی شده اگر به وظیفه‌اش عمل نکند اولین کسی است که در روز قیامت از علمش بازخواست می‌شود. بر او واجب است که امور دین را به ناآگاهان آموزش دهد، حاکمان و مسئولان را نصیحت کند که وظیفه‌ی خود را در برابر مردم به نحو احسن انجام دهند و از ستمگری و استبداد پرهیز کنند، در کارهای نیک الگوی دیگران باشد، بر نماز جماعت محافظت کند، فروتن باشد و به علمش عمل کند، نمونه‌ای باشد که دیگران از وی تقلید کنند، الگوی نیکو باشد، از جاهای تردید، شک و شبهه دوری کند، به آن‌چه خداوند از مال حلال روزیش کرده قناعت کند، از علاقه و دل‌بستن به مادیاتی که بسیاری از مردم را به پرتگاه دوزخ کشانده بپرهیزد. اگر عالم این موارد را خوب انجام دهد برای دیگران الگوی خوب، و در غیر این صورت الگوی بد خواهد بود.
بر او واجب است امر به معروف و نهی از منکر کند و در این‌باره نباید ملامت ملامتگران وی را از وظیفه‌ی شرعی‌اش باز دارد.
همچنین بر او واجب است علومی را که خداوند به او آموخته به مردم آموزش دهد و آن را در میان مردم منتشر کند، زیرا در مقابل همه‌ی آن علوم در پیشگاه خداوند مسؤول است، پیامبرصمی‌فرماید:
«مَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ لِيُجَارِىَ بِهِ الْعُلَمَاءَ أَوْ لِيُمَارِىَ بِهِ السُّفَهَاءَ أَوْ يَصْرِفَ بِهِ وُجُوهَ النَّاسِ إِلَيْهِ أَدْخَلَهُ اللَّهُ النَّارَ» [۳۵].
«کسی که علم را به خاطر هم‌چشمی با علما و مجادله با نادانان بجوید خداوند او را به آتش جهنم می‌برد».
و باز می‌فرماید:
«مَنْ تَعَلَّمَ عِلْمًا مِمَّا يُبْتَغَى بِهِ وَجْهُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ لاَ يَتَعَلَّمُهُ إِلاَّ لِيُصِيبَ بِهِ عَرَضًا مِنَ الدُّنْيَا لَمْ يَجِدْ عَرْفَ الْجَنَّةِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ» [۳۶].
«کسی که تنها به خاطر آن‌که بهره‌ای از دنیا بیابد، علمی را که رضای الله در آن جست و جو می‌شود بیاموزد، در قیامت بوی بهشت را نیابد».
معاذ بن جبلط از پیامبرصنقل می‌کند که می‌فرماید:
«لَنْ تَزُولَ قَدَمَا عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يَسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ، وَعَنْ شَبَابِهِ فِيمَ أَبْلاهُ، وَعَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَهُ، وَفِيمَا أَنْفَقَهُ وَعَنْ عِلمه ماذ عمل به» [۳۷].
«در روز قیامت انسان هرگز گامی بر نخواهد داشت تا این‌که از چهار چیز سؤال شود: از عمرش در چه راهی آن را گذرانده و از جوانی‌اش که چگونه سپری کرده و از مالش که از کجا آن را به دست آورده و در چه راهی آن را خرج کرده است و از عملش که چه عملی با آن انجام داده‌است؟».
[۳۵] سنن ترمذی (۲۶۵۹)، ترمذی گفته حدیث حسن و صحیح است. [۳۶] امام احمد ابو داود و ابن ماجه روایت کرده‌اند. [۳۷] طبری به اسناد حسن و صحیح این حدیث را روایت کرده است و ترمذی شبیه این روایت را آورده است: (۲۴۱۹).