فرجامین سخن

مطالبی که بیان شد تعالیم ارزشمند اسلام است و این همان مسئولیت‌شناسی در اسلام می‌باشد که مسلمانان صدر اسلام به خوبی آن را شناخته بودند و این مسئولیت تنها مبتنی بر نظارت پروردگار بزرگ است و از درون انسان مسلمان سرچشمه می‌گیرد و عوامل دیگر یا اثرهای بیرونی دیگر انسان در آن دخالت ندارد.

به همین خاطر نقش مسئولیت‌پذیری در جامعه‌ی اسلامی بسیار تأثیر داشته و میوه‌ی آن به بار نشست و نتیجه‌ی خوب خود را در سه قرن اول اسلام به روشنی نشان داده است، به دلیل این‌که پیامبرصمی‌فرمایند:

«خَيْرُ الْقُرُونِ قَرْنِي، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ».

«بهترین قرن‌ها قرن من است، سپس قرنی که بعد از آن می‌آیند و سپس کسانی که بعد از قرن دوم می‌آیند».

در این برهه از زمان مسئولیت‌پذیری در داخل و خارج ممالک اسلامی عملی گردید و در نتیجه عدالت در آن حکم‌فرما و امنیت منتشر شد و شأن و جایگاه اسلام عزیز در میان ملت‌های دیگر برتری یافت.

اما از روزی که ایمان در دل مسلمانان ضعیف شد، مسؤولیت هم به دنبال آن ضعیف شد و کم‌کم به فراموشی سپرده شد، به گونه‌ای که به کلی از میان رفت و فرهنگ و دانش اهریمنان به جای تعالیم اسلام نشست و مسلمانان نه تنها با آن‌چه از غرب و شرق گرفته بودند رستگار نشدند بلکه آن دستاوردها مایه‌ی بدبختی و ویران‌گری آن‌ها و جامعه‌ی بشری گشت و سرانجام چیزی جز زیان و ضرر نصیب جامعه‌ی انسانی به ویژه مسلمانان نشد.

این بود آن‌چه که خداوند تألیف آن را در این موضوع برایم آسان گردانید.

وصلى الله على المبعوث رحمة للعالمين وآله وصحبه أجمعين

دکتر عبدالله عبدالرحیم عبدالله عبادی

۱۳/۱۱/۱۴۲۱ ه‍ موافق با: ۷/۲/۲۰۰۰ م