کتاب الصلاة
کتاب نماز
«الصَّلاَةُ الْمَفْرُوضَةُ خَمْسٌ الظُّهْرُ وأَوَّلُ وَقْتِهَا زَوَالُ الشَّمْسِ وآخِرُهُ إِذَا صَارَ ظِلُّ کُلِّ شَیْءٍ مِثْلَهُ بَعْدَ ظِلِّ الزَّوَالِ والْعَصْرُ وأَوَّلُ وَقْتِهَا الزِّيَادَةُ عَلَی ظِلِّ الْمِثْلِ وآخِرُهُ فی الاخْتِيَارِ إِلَی ظِلِّ الْمِثْلَيْنِ وفی الْجَوَازِ إِلَی غُرُوبِ الشَّمْسِ والْمَغرِبُ ووَقْتُهَا وَاحِدٌ وهُوَ غُرُوبُ الشَّمْسِ وبِمِقْدَارِ مَا يُؤَذِّنُ ويَتَوْضأُ ويَسْتُرُ الْعَوْرَةَ ويُقِيْمُ الصَّلاَةَ ويُصَلِّی خَمْسَ رَکَعَاتٍ والْعِشَاءُ وأَوَّلُ وَقتِهَا إِذَا غَابَ الشَّفَقُ الأَحْمَرُ وآخِرُهُ فی الاخْتِيَارِ إِلَی ثُلْثِ اللَّيْلِ وفی الْجَوَازِ إِلَی طُلُوعِ الْفَجْرِ الثَّانِی والصُّبْحُ وأَوَّلُ وَقتِهَا طُلُوعُ الْفَجْرِ الثَّانِی وآخِرُهُ فی الاِخْتِيَارِ إِلَی الإِسْفَارِ وفی الْجَوَازِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ».
«نمازهای فرض پنج است:
۱- نماز ظهر: و اول وقت آن مائل شدن آفتاب است از وسط آسمان بحسب ظاهر و آخر آن هنگامی است که سایه هر چیز مساوی آن شود بجز سایه زوال (تقریباً چند دقیقه از نصف النهار بگذرد).
۲- نماز عصر: و اوّل آن هنگامی است که سایه هر چیز بیشتر از یک برابر خود شود و وقت برگزیده آن موقعی است که سایه هر شخصی دو برابر شود و وقت جواز آن تا غروب آفتاب است.
۳- نماز مغرب: دارای یک وقت و آن پنهان شدن آفتاب است و وقت دوام آن به اندازه انجام اعمال زیر است= گفتن یک اذان و گرفتن یک وضو و پوشیدن ستر عورت و گفتن یک اقامه و گزاردن پنج رکعت نماز.
۴- نماز عشاء: و اول وقت آن پنهان شدن شفق قرمز و آخر وقت گزیده آن تا زمانی که یک سوم شب بگذرد و وقت جواز آن تا طلوع فجر دوم و آن را فجر صادق گویند و فجر صادق وقتی است که نور آن سراسر افق را از حیث عرض فرا می‌گیرد ولی فجر کاذب از حیث طول افق را فرا می‌گیرد و بعداً باز تیره می‌شود.
۵- نماز صبح: و اول وقت آن طلوع فجر دوم و وقت برگزیده آن تا روشن شدن صبح و وقت جواز آن تا طلوع آفتاب است».
فصل: «وشَرَائِطُ وُجُوبُ الصَّلاَةِ ثَلاَثَةُ أَشْيَاءَ الإِسْلاَمُ والبُلُوغُ والْعَقْلُ وهُوَ حَدُّ التَّکْلِيْفِ والصَّلَوَاتُ الْمَسْنُونَاتُ خَمْسٌ الْعِيْدَانِ والْکُسُوفَانِ والاِسْتِسْقَاءُ والسُّنَنُ التَّابِعَةُ لِلْفَرَائِضِ سَبْعَ عَشَرَ رَکْعَةً رَکْعَتَا الْفَجْرِ وأَرْبَعٌ قَبْلَ الظُّهْرِ ورَکْعَتَانِ بَعْدَهُ وأَرْبَعٌ قَبْلَ العَصْرِ ورَکْعَتَانِ بَعْدَ الْمَغْرِبِ وثَلاَثٌ بَعْدَ الْعِشَاءِ يُوتِرُ بِوَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ وثَلاَثُ نَوَافِلَ مُؤَکَّدَاتٌ صَلاَةُ اللَّيْلِ وصَلاَةُ الضُّحَی وصَلاَةُ التَّرَاويْحِ».
فصل: «وشَرَائِطُ الصَّلاَةِ قَبْلَ الدُّخُولِ فِيْهَا خَمْسَةُ أَشْيَاءَ طَهَارَةُ الأَعْضَاءِ مِنَ الْحَدَثِ والنَّجَسِ وسَتْرُ الْعَوْرَةِ بِلِبَاسٍ طَاهِرٍ والْوُقُوفُ عَلَی مَکَانٍ طَاهِرٍ والْعِلمُ بِدُخُولِ الْوَقْتِ واسْتِقْبَالُ الْقِبْلَةِ فی حَالَتَيْنِ فی شِدَّةِ الْخَوْفِ وفی النَّافِلَةِ فِی السَّفَرِ عَلَی الرَّاحِلَةِ».
«شرط‌های وجوب نماز سه چیز است:
۱- اسلام.
۲- بلوغ،
۳- عقل که حدّ و مناط تکلیف است (پس بر دیوانه و بچه واجب نیست).
نمازهای سنت پنج است
۱- نماز عید رمضان،
۲- نماز عید قربان،
۳- نماز خورشید گرفتگی،
۴- نماز ماه گرفتگی،
۵- نماز باران.
سنت‌های تابع نمازهای فرض(قبلیه و بعدیه) هفده رکعت است:
۱- دو رکعت قبل از نماز صبح، ۲- چهار رکعت قبل از نماز ظهر، ۳- دو رکعت بعد از ظهر، ۴- چهار رکعت قبل از عصر، ۵- دو رکعت بعد از مغرب، ۶- سه رکعت بعد از عشاء که یک رکعت آن را به اسم وتر بخواند (حد اقل وتر یک رکعت و حد اکثر آن یازده رکعت است).
در سه وقت، نماز سنت بسیار پسندیده و مؤکد است:
۱- نماز شب،
۲- نماز چاشت «حد اقل آن دو رکعت و حد اکثر آن دوازده رکعت است،
۳- نماز تراویح «و آن بیست رکعت است در ده سلام در هر شبی از شب‌های ماه رمضان در هردو رکعت نیت سنت یا قیام رمضان را باید بیاورند» وقت آن در بین نماز عشاء و طلوع فجر است».
«شرط‌های نماز قبل از داخل شدن آن پنج چیز است:
۱- پاکی اعضا از حَدَث و نجاست،
۲- ستر عورت با لباس پاک،
۳- ایستادن در جای پاک،
۴- عِلم به داخل شدنِ وقت نماز.
۵- رو کردن به قبله.
جایز است ترک قبله در دو حالت:
۱- در شدّت خوف،
۲- در خواندن نماز سنّت برای مسافر سوار».
فصل: «وأَرْکَانُ الصَّلاَةِ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ رُکْناً النِّيَّةُ والْقِيَامُ مَعَ الْقُدرَةِ وتَکبِيرَةُ الاِحرَامِ وقِرَاءَةُ الْفَاتِحَةِ وبِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِيمِ والرُّکُوعُ والطُّمَأنِيْنَةُ فِيهِ والرَّفعُ والاِعْتَدَالُ والطُّمُأنِيْنَةُ فِيهِ والسُّجُودُ والطُّمَأنِيْنَةُ فِيهِ والْجُلُوسُ بَيْنَ السَّجدَتَينِ والطُّمَأنِيْنَةُ فِيهِ والْجُلُوسُ الأَخِيرُ والتَّشَهُّدُ فِيهِ والصَّلاَةُ عَلَی النَّبِیِّ ج فِيهِ والتَّسْلِيمَةُ الأُولَی ونِيَّةُ الْخُرُوجِ مِنَ الصَّلاَةِ وتَرتِيْبُ الأَرْکَانِ عَلَی مَا ذَکَرْنَاهُ وسُنَنُهَا قَبْلَ الدُّخُولِ فِيْهَا شَيْئَانِ الأَذَانُ والأقَامَةُ وبَعْدَ الدُّخُولِ فِيْهَا شَيْئَانِ التَّشَهُّدُ الأَوَّلُ والْقُنُوتُ فی الصُّبْحِ وفی الْوِتْرِ فی النِّصْفِ الثَّانِی مِن شَهْرِ رَمَضَانَ وهَيْآتُهَا خَمْسَ عَشَرَةَ خَصْلَةً رَفعُ الْيَدَيْنِ عِنْدَ تَکْبِيرَةُ الإحْرَامِ وعِنْدَ الرُّکُوعِ والرَّفْعِ مِنْهُ ووَضْعُ الْيَمِيْنِ عَلَی الشِّمَالِ والتَّوَجُّهُ والإسْتِعَاذَةُ والْجَهْرُ فی مَوْضِعِهِ والإسْرَارُ فی مَوْضِعِهِ والتَّأْمِيْنُ وقِرَاءَةُ السُّورَةِ بَعْدَ الفَاتِحَةِ والتَّکْبِيْرَاتُ عِنْدَ الرَّفْعِ والْخَفْضِ وقَوْلُ سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ والتَّسْبِيْحُ فی الرُّکُوعِ والسُّجُودِ ووَضْعُ الْيَدَيْنِ عَلَی الْفَخِذَيْنِ فی الْجُلُوسِ يَبْسُطُ اليُسْرَی ويَقْبِضُ الْيُمْنَی إِلاَّ الْمُسَبِّحَةَ فَإنَّهُ يُشِيرُ بِهَا مُتَشَهِّداً والإفْتِرَاشُ فی جَمِيعِ الْجَلَسَاتِ والتَّوَرُّكُ فی الْجَلسَةِ الأَخِيْرَةِ والتَّسْلِيْمَةُ الثَّانِيةُ».
«ارکان نماز هجده چیز است:
۱- نیت.
۲- ایستادن اگر بتواند،
۳- الله اکبر گفتن با نیّت،
۴- خواندن سوره فاتحه و بسم الله آیه‌ای است از فاتحه که باید خوانده شود،
۵- رکوع،
۶- آرام گرفتن در آن،
۷- بلند شدن از رکوع،
۸- راست ایستادن،
۹- سجده،
۱۰- آرام گرفتن در آن،
۱۱- نشستن برای تشهد آخر،
۱۲- نشستن در بین دو سجده،
۱۳- آرام گرفتن در آن،
۱۴- خواندن تشهد،
۱۵- خواندن صلوات در آن،
۱۶- سلام طرف راست،
۱۷- نیت خارج شدن از نماز،
۱۸- ترتیب.
سنّت‌های نماز قبل از داخل شدن نیز دو چیز است: أذان، اقامه. و بعد از داخل شدن دو چیز است:
۱- تشهد اول،
۲- قُنوت خواندن در نماز صبح و در نماز وتر در نیمه دوم ماه رمضان «وتر بعد از نماز تراویح».
و هیئت‌های نماز هفده چیز است:
۱- بلند کردن دو دست هنگام گفتن تکبیرة الاحرام «الله اکبر بعد از نیّت»،
۲- (بلند کردن دو دست) هنگام رکوع،
۳- (بلند کردن دو دست) موقع بلند شدن از رکوع،
۴- گذاشتن دست راست بر چپ،
۵- خواندن دعای إستِفتاح،
۶- خواندن تَعَوُّذ،
۷- خواندن فاتحه با صدای بلند در نمازهای جهری «دو رکعت اول نماز مغرب و عشاء و دو رکعت صبح و نمازهای جمعه و عیدین وغیره»،
۸- آهسته خواندن فاتحه در نمازهای سری،
۹- گفتن آمین بعد از فاتحه «الحمد»
۱۰- خواندن سوره بعد از فاتحه،
۱۱- گفتن الله اکبر هنگام بلند شدن از رکوع و پایین رفتن بسجود،
۱۲- گفتن سَمِعَ اللهُ لِـمَن حَمِدَهُهنگام بلند شدن از رکوع،
۱۳- گفتن تسبیح در رکوع و سجود،
۱۴- گذاشتن دو دست بر دو ران در موقع نشستن و انگشت‌های دست چپ را رها و انگشت‌های دست راست را بسته میکند مگر مسبحه «انگشت شهادت در موقع گفتن همزء إلاَّ الله بلند کرده و یک مرتبه آن را حرکت می‌دهد دیگر بدون حرکت آن را نگهداری میکند تا موقعیکه سلام می‌دهد»،
۱۵- نشستن در حال افتراش در قعود تشهّد اول «ساق پای چپ را در زیر خود فرش قرار می‌دهد»،
۱۶- متورّک نشستن در حال قعود تشهّد آخر «بر کفل نشسته بطوریکه پای راست بر حال سجده باقی باشد و پای چپ را از زیر پای راست رد کند»،
۱۷- سلام دوّم (سلام اول گفته شد که داخل ارکان است)».
فصل: «والْمَرْأَةُ تُخَالِفُ الرَّجُلَ فی خَمْسَةِ أَشْيَاءَ فَالرَّجُلُ يُجَافِی مِرْفَقَيْهِ عَنْ جَنْبَيْهِ ويُقَلُّ بَطْنَهُ عَنْ فَخِذَيْهِ فی الرُّکُوعِ والسُّجُودِ ويَجْهَرُ فی مَوضِعِ الْجَهرِ وإِذَا نَابَهُ شَیْءٌ فی الصَّلاَةِ سَبَّحَ وعَوْرَةُ الرَّجُلِ مَا بَيْنَ سُرَّتِهِ ورُکْبَتِهِ والْمَرْأَةُ تَضُمُّ بَعْضَهَا إِلَی بَعْضٍ وتَخْفِضُ صَوتَهَا بِحَضْرَةِ الرِّجَالِ الأَجَانِبِ وإِذَا نَابَهَا شَیْءٌ فی الصَّلاَظِ صَفَّقَتْ وجَمِيْعُ بَدَنِ الْحُرَّةِ عَوْرَةٌ إِلاَّ وَجْهَهَا وکَفَّيْهَا والأَمَةُ کَالرَّجُلِ».
«موارد اختلاف نماز مرد وزن در پنج چیز است:
۱- مرد در مواقع رکوع و سجود دو آرنج را از هر دو طرف باید بلند و دور کند.
۲- در حال رکوع و سجود مرد باید شکم خود را از دو ران خود بلند نگه دارد،
۳- مرد نماز جهر را باید با صدای بلند بخواند یعنی در ۲ رکعت اوّل نماز مغرب و در ۲ رکعت اوّل نماز عشاء و در دو رکعت نماز صبح و همچنین نمازهای دیگر جهری مانند نماز عیدین وغیره باید بصدای بلند بخواند.
۴- هنگامی در نماز دچار مشکلی شود باید تسبیح بگوید یعنی بگوید: سُبحانَ اللهِ«ولی باید به قصد ذکر آن را بخواند و اگر بقصد ذکر و آگاه کردن آن را بخواند گفته‌اند که نماز وی باطل نمی‌شود ولی اگر فقط به قصد آگاه کردن باشد باطل است».
۵- عورت مرد بین ناف و زانو است، ولی زن در اعمال بالا، با مرد مخالف است یعنی باید در مواقع رکوع و سجود زن دو آرنج را بلند نکرده شکم را به دو ران خود بچسباند، و در حضور مردان بیگانه نماز جهریه را آهسته بخواند، و هنگامی که مشکلی در نماز پیش آید، در عوض تسبیح کف بزند و تمام بدن زن عورت است جز صورت و دو کف دست و جاریه «کنیزک» مانند مرد، است».
فصل: «والَّذِی يُبْطِلُ الصَّلاَةَ أَحَدَ عَشَرَ شَيْأً الْکَلاَمُ الْعَمْدُ والْعَمَلُ الْکَثِيرُ والْحَدَثُ وحُدُوثُ النَّجَاسَةِ وانْکِشَافُ الْعَورَةِ وتَغيِيرُ النِّيَّةِ واسْتِدْبَارُ الْقِبْلَةِ والأَکْلُ والشُّرْبُ والْقَهْقَهَةُ والرِّدَّةُ».
فصل: «یازده چیز نماز را باطل میکند:
۱- سخن عمدی.
۲- حرکات بسیار.
۳- حَدَث و بی‌وضو شدن
۴- افتادن نجاست بر بدن یا لباس.
۵- ظاهر شدن عورت.
۶- تغییر نیّت.
۷- پشت کردن به قبله.
۸- خوردن.
۹- آشامیدن.
۱۰- قهقهه.
۱۱- از دین برگشتن.
فصل: «ورَکَعَاتُ الْفَرَائِضِ سَبْعَ عَشَرَةَ رَکْعَةً فِيْهَا أَرْبَعٌ وثَلاَثُونَ سَجْدَةً وأَرْبَعٌ وتِسْعُونَ تَکْبِيرَةً وتِسْعُ تَشَهُّدَاتٍ ومَائْةٌ وثَلاَثٌ وخَمْسُونَ تَسْبِيْحَةً وجُمْلَةُ الأَرْکَانِ فی الصَّلاَةِ مَائْةٌ وسِتَّةٌ وعِشْرُونَ رُکْناً فی الصَّبْحِ ثَلاَثُونَ رُکْناً وفی الْمَغرِبِ اثْنَانِ وأَرْبَعُونَ رُکْناً وفی الرُّبَاعِيَّةِ أَرْبَعَةٌ وخَمْسُونَ رُکْناً ومَنْ عَجَزَ عَنِ الْقِيَامِ فی الْفَرِيَضَةِ صَلَّی جَالِساً ومَنْ عَجَزَ عَنِ الْجُلُوسِ صَلَّی مُضْطَجِعاً».
«رکعت‌های فرائض هفده است: در آنها ۳۴ سجده و ۹ تکبیر و ۹ تشهد و ۱۰سلام و ۱۵۳ تسبیح وجود دارد. مجموع ارکان نماز ۱۲۶ است در نماز صبح ۳۰ و در مغرب ۴۴ و در نمازهای چهار رکعتی ۵۴ رکن وجود دارد.
کسی که نتواند در حال ایستادن نماز را انجام دهد در حال نشستن و اگر عاجز باشد از نشستن بر پهلو دراز کشیده نماز خود را بخواند».
فصل: «والْمَتْرُوكُ مِنَ الصَّلاَةِ ثَلاَثَةُ أَشْيَاءَ فَرْضٌ وسُنَّةٌ وهَيْئَةٌ فَالْفَرْضُ لاَ يَنُوبُ عَنْهُ سُجُودُ السَّهْوِ بَلْ إِنْ ذَکَرَهُ والزَّمَانُ قَرِيْبٌ أَتَی بِهِ وبَنَی عَلَيهِ وسَجَدَ لِلسَّهْوِ والسُّنَّةُ لاَ يَعُودُ إِلَيْهَا بَعْدَ التَّلَبُّسِ بِالْفَرضِ لَکِنَّهُ يَسْجُدُ لِلسَّهْوِ عَنْهَا والهَيْئَةُ لاَيَعُودُ إِلَيْهَا بَعْدَ تَرْکِهَا ولاَ يَسْجُدُ لِلسَّهْوِ عَنْهَا وإِذَا شَكَ فی عَدَدِ مَا أَتَی بِهِ مِنَ الرَّکَعَاتِ بَنَی عَلَی الْيَقِيْنِ وهُوَ الأَقَلُّ وسَجَدَ لِلسَّهْوِ وسُجُودِ السَّهْوِ سُنَّةٌ ومَحَلُّهُ قَبْلَ السَّلاَمِ».
«ممکن است سه چیز در نماز فراموش گردد:
۱- فرض،
۲- سنّت،
۳- هیئت.
سجده سهو فرض را جبران نمی‌کند اگر زود متذکر شود برگردد و از جائیکه آن را ترک نموده از نو شروع کند و بعداً به سجده سهو بپردازد و اگر متروک سنّت باشد بعد از شروع به فرض برگشتن روا نیست ولی می‌تواند آن را به سجده سهو جبران کند و برگشت برای ترک هیئت روا نیست و سجده سهو هم نمی‌خواهد، تردید در عدد رکعات مستلزم است از جائی شروع کند که یقین و حداقل است و بعد از آن سجده سهو ببرد (سجده سهو سنت و محل آن قبل از سلام است)».
فصل: «وخَمْسَةُ أَوْقَاتٍ لاَ يُصَلَّی فِيهَا إِلاَّ صَلاَةٌ لَهَا سَبَبٌ بَعْدَ صَلاَةِ الصُّبْحِ حَتَّی تَطْلُعَ الشَّمْسُ وعِنْدَ طُلُوعِهَا حَتَّی تَتَکَامَلَ وتَرْتَفِعَ قَدْرَ رُمْحٍ وإِذَا اسْتَوَتْ حَتَّی تَزُولَ وبَعْدَ صَلاَةِ الْعَصرِ حَتَّی تَغْرُبَ الشِّمْسُ وعِنْدَ الْغُرُوبِ حَتَّی يَتَکَامَلَ غُرُوبُهَا».
«در پنج وقت نماز‌گزاردن کراهت دارد: مگر اینکه سببی داشته باشد «مانند نماز فوت شده، نماز باران نماز گرفتگی ماه و خورشید».
۱- بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب.
۲- در موقع طلوع آفتاب تا مقدار یک نیزه بلند شدن آن.
۳- زمانیکه آفتاب در وسط آسمان باشد تا زوال.
۴- بعد از نماز عصر تا غروب آفتاب.
۵- از غروب تا پنهان شدن آفتاب بطور کامل».
فصل: «وصَلاَةُ الْجَمَاعَةِ سُنَّةٌ مُؤَکَّدَةٌ وعَلَی الْمَأْمُومِ أَن يَنْوِیَ الاِئْتِمَامَ دُونَ الإمَامِ ويَجُوزُ أَنْ يأتَمَّ الْحُرُّ بِالْعَبْدِ والْبَالِغُ بِالْمُرَاهِقِ ولاَ تَصِحُّ قُدْوَةُ رَجُلٍ بِامرَأَةِ ولاَ قَارِیءٍ بِأُمِّیِّ وأَیُّ مَوْضِعٍ صَلَّی فِی الْمَسجِدِ بِصَلاَةِ الإمَامِ فِيهِ وهُوَ عَالِمٌ بِصَلاَتِهِ أَجْزَأَهُ مَالَمْ يَتَقَدَّمْ عَلَيْهِ وإِنْ صَلَّی فِی الْمَسجِدِ والْمَأمُومُ خَارِجَ الْمَسجِدِ قَرِيْباً مِنْهُ وهُوَ عَالِمٌ بِصَلاَتِهِ ولاَ حَائِلَ هُنَاكَ جَازَ».
«نماز جماعت سنت مؤکّد است نیّت متابعت بر مأموم واجب است اما بر امام نیّت امامت واجب نیست اقتدا کردن آزاد به بنده رواست و همچنان اقتدای بالغ بمُراهق (نوجوان و نوبالغ) اقتدای مرد به زن و اقتدای باسواد به بی‌سواد درست نیست. اقتدای مأموم به امام در هر جای از مسجد گرچه خیلی دور باشد بشرطی که به حرکات وی عالم باشد رواست مگر اینکه در جلو امام باشد وهرگاه مأموم در خارج مسجد به امام داخل مسجد اقتدا کند بشرطی که حائل در بین نباشد و به حرکات وی آشنا باشد رواست».
فصل: «ويَجُوزُ لِلمُسَافِرِ قَصْرُ الصَّلاَةِ الرُّبَاعِيَّةِ بِخَمْسِ شَرَائِطَ أَنْ يَکُونَ سَفَرُهُ فی غَيْرِ مَعْصِيَةٍ وأَنْ تَکُونَ مَسَافَتُهُ سِتَّةَ عَشَرَ فَرْسَخَاً وأَنْ يَکُونَ مُؤَدِّياً لِلصَّلاَةِ الرُّبَاعِيَّةِ وأَنْ يَنْوِیَ الْقَصْرَ مَعَ الإِحْرَامِ وأَنْ لاَ يَأتَمَّ بِمُقِيمٍ ويَجُوزُ لِلمُسَافِرِ أَنْ يَجْمَعَ بَيْنَ الظُّهْرِ والْعَصْرِ فی وَقْتِ أَيِّهِمَا شَاءَ وبَيْنَ الْمَغرِبِ والْعِشَاءِ فِی وَقْتِ أَيِّهِمَا شَاءَ ويَجُوزُ لِلحَاضِرِ فی الْمَطَرِ أَنْ يَجْمَعَ بَينَهُمَا فی وَقْتِ الأُولَی مِنْهُمَا».
«کوتاه کردن نماز چهار رکعتی برای مسافر به پنج شرط رواست:
۱- مسافرتش معصیت نباشد،
۲- از شانزده فرسخ کم‌تر نباشد،
۳- چهار رکعتی حاضر باشد نه چهار رکعتی فوت شده یا چهار رکعتی که در مسافرت قصر فوت شده باشد،
۴- آوردن نیّت قصر با تکبیرة الاحرام،
۵- اقتدا به مقیم نکرده باشد.
جمع کردن بین ظهر و عصر و همچنان مغرب و عشاء خواه جمع تقدیم و خواه جمع تأخیر «عصر را با ظهر و عشاء را با مغرب یا بالعکس» برای مسافر حائز شرائط مذکور در قصر جائز است یعنی می‌تواند نماز عصر را با ظهر یا ظهر را با عصر،ذ عشاء را با مغرب یا مغرب را با عشاء بخواند. جمع تقدیم یعنی خواندن نمازهای عصر با ظهر و عشاء با مغرب در مواقع ریزش باران برای مقیم غیر مسافر هم جائز است ولی جمع تأخیر در حضر جائز نمی‌باشد.
فصل: «وشَرَائِطُ وُجُوبِ سَبْعَةُ أَشْيَاءَ الإِسْلاَمُ والْبُلُوغُ والْعَقْلُ والْحُرِّيَّةُ والذُّکُورِيَّةُ والصِّحَّةُ والاِسْتِيطَانُ وشَرَائِطُ فِعلِهَا ثَلاَثَةٌ أَنْ تَکُونَ الْبَلَدُ مِصْراً أَوْ قَرْيَةً أَنْ يَکُونَ الْعَدَدُ أَربَعِيْنَ مِنْ أَهْلِ الجُمُعَةِ وأَنْ يَکُونَ الْوَقتُ بَاقِياً فَان خَرَجَ الْوَقْتُ أَوْ عُدِمَتِ الشُّرُوطُ صُلِّيَتْ ظُهْراً وفَرَائِضُهَا ثَلاَثَةٌ خُطْبَتَانِ يَقُومُ فِيهِمَا ويَجْلِسُ بَيْنَهُمَا وأَنْ تُصَلَّی رَکْعَتَانِ فی جَمَاعَةٍ وهَيأَتُهَا أَرْبَعُ خِصَالٍ والْغُسلُ وتَنْظِيْفُ الْجَسَدِ ولُبْسُ الثِّيَابِ الْبِيْضِ وأَخْذُ الظُّفْرِ والطِّيْبُ ويُسْتَحَبُّ الإنْصَاتُ فی وَقْتِ الْخُطْبَةِ ومَنْ دَخَلَ والإمَامُ يَخْطُبُ صَلَّی رَکْعَتَيْنِ خَفِيْفَتَيْنِ ثُمَّ يَجْلِسُ».
«شرط‌های وجوب نماز جمعه هفت می‌باشد:
۱- اسلام،
۲- بلوغ،
۳- عقل،
۴- آزادی،
۵- ذکوریّت،
۶- تندرستی،
۷- متوطّن بودن(اهل آنجا بوده و مسافر نباشد).
شرط‌های صحت انجام جمعه سه می‌باشد:
۱- در شهر یا در روستا باشد،
۲- چهل نفر جامع الشرائط حاضر باشند،
۳- برای انجام جمعه وقت مانده باشد «قضا نباشد» در صورت نبودن یکی از شرائط فوق نماز ظهر خوانده می‌شود.
فرض‌های نماز جمعه سه چیز است:
۱- خواندن دو خطبه در حال ایستادن،
۲- نشستن در بین آنها،
۳- دو رکعت با جماعت خوانده شود.
هیئات جمعه چهار خصلت است:
۱- غسل جمعه،
۲- نظافت بدن،
۳- پوشیدن لباس سفید،
۴- ناخن گرفتن و عطر زدن.
متوجه شدن و گوش دادن به خطبه و تکلم نکردن مستحب است، هنگام خواندن خطبه اگر کسی وارد مسجد شود دو رکعت خفیف سنّت جمعه بخواند آنگاه نشسته متوجه خواندن خطبه می‌شود».
فصل: «وصَلاَةُ الْعِيْدَينِ سُنَّةٌ مُؤَکَّدَةٌ وهِیَ رَکْعَتَانِ يُکَبِّرُ فی الأُولَی سَبْعاً سِوَی تَکْبِيرَةِ الإحْرَامِ وفی الثَّانِيَةِ خَمْساً سِوَی تَکْبِيرَةِ الْقِيَامِ ويَخْطُبُ بَعْدَهَا خُطْبَتَينِ يُکَبِّرُ فی الأُولَی تِسْعاً وفی الثَّانِيَةِ سَبْعاً ويُکَبِّرُ مِنْ غُرُوبِ الشَّمْسِ مِنْ لَيْلَةِ الْعِيْدِ إلَی أَنْ يَدْخُلَ الإمَامُ فی الصَّلاَةِ وفی الأَضْحَی خَلْفَ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ مِنْ صُبْحِ يَوْمِ عَرَفَةَ إلَی الْعَصْرِ مِنْ آخِرِ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ».
«نماز دو عید سنت مؤکده: و آن دو رکعت است در رکعت اول هفت مرتبه تکبیر به جز تکبیر احرام و در رکعت دوم پنج تکبیر به جز تکبیر قیام گفته می‌شود، بعد از اتمام نماز باید دو خطبه بخواند و در آغاز خطبه اول نُه تکبیره و در خطبه دوم هفت تکبیر خوانده می‌شود. و از غروب آفتاب شب عید فطر تا موقعیکه امام داخل مسجد می‌شود برای مرد و زن حاضر و مسافر در منزل‌ها و راه‌ها و بازارها تکبیر گفتن سنت است، و در عید قربان از صبح روز عرفه تا عصر آخر ایام التشریق بعد از نمازهای فرض تکبیر گفتن سنت است». و صیغه جلیله آن این است: «اللهُ أَکبَرُ اللهُ أَکبَرُ اللهُ أَکبَرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ اللهُ أَکبَرُ اللهُ أَکبَرُ وللهِ الحَمدُاللهُ اللهُ أَکبَرُ کَبِیراً والحَمدُ للهِ کَثِیراً وسُبحَانَ اللهِ بُکرَةً وأَصِیلاً لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحدَهُ صَدَقَ وَعدَهُ ونَصَرَ عَبدَهُ وأَعَزَّ جُندَهُ وهَزَمَ الأَحزابِ وَحدَهُ».
فصل: «وصَلاَةُ الْکُسُوفِ سُنَّةٌ مِؤَکَّدَةٌ فَإِنْ فَاتَتْ لَمْ تُقْضَ ويُصَلَّی لِکُسُوفِ الشَّمْسِ وخُسُوفِ الْقَمَرِ رَکْعَتَانِ فی کُلِّ رَکْعَةٍ قِيَامَانِ يُطِْيلُ الْقَرَاءَةَ فِيْهِمَا ورُکُوعَانِ يُطِيلُ التَّسْبِيحَ فِيهِمَا دُونَ السُّجُودِ ويَخْطُفُ بَعْدَهَا خُطْبَتَينِ ويُسِرُّ فی کُسُوفِ الشَّمْسِ ويَجْهَرُ فی خُسُوفِ الْقَمَرِ».
«نماز گرفتن ماه و خورشید سنّت مؤکده است و در صورت فوت قضا ندارد: این نمازها هرکدام دو رکعت است در هر رکعت دو قیام و دورکوع است و طول دادن به هر دو لازم است، ولی سجود آنها مختصر است و بعد از سلام گفتن دو خطبه خوانده می‌شود و نماز گرفتگی آفتاب را با صدای آهسته و نماز گرفتگی ماه را با صدای بلند باید خواند».
فصل: «وصَلاَةُ الاِسْتِسْقَاءِ مَسْنُونَةٌ فَيَأْمُرُهُمْ الإِمَامُ بِالتَّوْبَةِ والصَّدَقَةِ والْخُرُوجِ مِنَ الْمَظَالِمِ ومُصَالَحَةِ الأَعْدَاءِ وصِيَامِ ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ ثُمَّ يَخْرُجُ بِهِمْ فی اليَوْمِ الرَّابْعِ فی ثِيَابٍ بِذْلَةٍ واسْتِکَانَةٍ وتَضَرُّعٍ ويُصَلِّی بِهِمْ رَکْعَتَينِ کَصَلاَةِ الْعِيدَينِ ثُمَّ يَخْطُبُ بَعْدَهُمَا ويُحَوِّلُ رِدَاءَهُ ويُکْثِرُ مِنَ الدُّعَاءِ والإسْتِغْفَارِ ويَدْعُوبِدُعَاءِ رَسُولِ اللهِ ج وهُوَ اللَّهُمَّ اجْعَلهَا سُقْيَا رَحْمَةٍ ولاَ تَجْعَلهَا سُقْيَا عَذَابٍ ولاَ مَحْقٍ ولاَ بَلاَءٍ ولاَ هَدْمٍ ولاَ غَرَقٍ اللَّهُمَّ عَلَی الضِّرَابِ والآکَامِ ومَنَابِتِ الشَّجَرِ وبُطُونِ الأَوْدِيَةِ اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا ولاَ عَلَيْنَا اللَّهُمَّ اسْقِنَا غَيْثاً مُغِيْثاً هَنِيْئَاً مَرِيْئَاً مَرِيْعاً سَحَّاً عَامَّاً غَدَقاً طَبَقاً مُجَلِّلاً دَائِماً إلَی يَوْمِ الدِّيْنِ اللَّهُمَّ اسْقِنَا الْغَيْثَ ولاَ تَجْعَلنَا مِنَ القَانِطِينَ اللَّهُمَّ إِنَّ بِالْعِبَادِ والْبِلاَدِ مِنَ الْجَهْدِ والْجُوعِ والضَّنْكِ مَا لاَ نَشْکُو إِلاَّ إِلَيْكَ اللَّهُمَّ أَنْبِت لَنَا الزَّرْعَ وأَدِرَّلَنَا الضَّرْعَ وأَنْزِل عَلَيْنَا مِنْ بَرَکَاتِ السَّمَاءِ وأَنْبِتْ لَنَا مِنْ بَرَکَاتِ الأَرْضِ واکْشِفْ عَنَّا مِنَ الْبَلاَءِ مَالاَ يَکْشِفْهُ غَيْرُكَ اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْتَغْفِرُكَ إِنَّكَ کُنْتَ غَفَّاراً فَأَرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْنَا مِدْرَاراً ويَغْتَسِلُ فی الْوَادِی إِذَا سَالَ ويُسَبِّحُ لِلرَّعْدِ والْبَرْقِ».
«نماز باران برای مقیم یا مسافر: در هنگام احتیاج سنت است و باید امام، مأموم خود را به توبه و انابت و صدقه و ظلم نکردن و آشتی با دشمنان وادار نماید و سه روز روزه بدارند و روز چهارم با زبان روزه آنان را به بیرون شهر یا روستا برد با لباس‌های کار و بدون آرایش و با کمال ذلت و خواری و در حال گریه و زاری و مانند نماز عید دو رکعت نماز بگذارند و بعد از آن دو خطبه خوانده شود و امام لباس خود را وارونه کند و مأمومین هم او را پیروی نماید و بسیار دعای استغفار را بخوانند و امام دعای مأثور زیر را قرائت کند.
«ترجمه دعای باران»: خداوندا این باران را باران رحمت گردان نه باران عذاب، و نه مایه از بین بردن و نه باران بلا، و نه سبب ویران ساختن، و نه باران غرق کردن. خداوندا آن را بر تپه‌ها وکوهها و باغ‌ها ودرون درّها بباران. خداوندا آن را بر زمین‌های اطرافمان بباران، و نه بر شهرها و روستاهایمان.
خداوندا بارانی عطا کن فریادرس، پاکیزه، رویاننده، شدید، فراگیر، فراوان، فروگیرنده، باشکوه، و مداوم تا روز قیامت.
خداوندا بر ما باران عطا کن و ما را از جمله نا امیدان قرار نده.
خداوندا بندگان ومملکت‌ها دچار رنج و گرسنگی و تنگی هستند که شکایت از آن را جز به نزد تو نمی‌برم.
خداوندا برایمان زراعت برویان و پستان‌های دام‌ها شیرده گردان، و از برکات آسمان بر ما فرود آور، و برکات زمین را برای ما برویان، و بلاهائی را که جز تو کسی آنها را برطرف نمی‌کند از ما بردار.
خداوندا از تو آمرزش می‌خواهیم زیرا تو بخشاینده‌ای پس ابر باران ریز را بر سرمان بفرست.
پس اگر باران بارید از آن غسل کند و در هنگام رعد و برق تسبیح بگوید».
فصل: «وصَلاَةُ الْخَوفِ عَلَی ثَلاَثَةِ أَضْرُبٍ أَحَدُهَا أَنْ يَکُونَ الْعَدُوُّ فی غَيْرِ جِهَةِ الْقِبْلَةِ فَيُفَرِّقُهُمْ الإِمَامُ فِرْقَتَينِ فِرْقَةً تَقِفُ فی وَجْهِ الْعَدُوِّ وفِرْقَةً خَلْفَهُ فَيُصَلِّی بِالْفِرْقَةِ الَّتِی خَلْفَهُ رَکْعَةً ثُمَّ تُتِمُّ لِنَفْسِهَا وتَمْضِی إِلَی وَجْهِ الْعَدُوِّ وتَأْتِی الطَّائِفَةُ الأُخْرَی فَيُصَلِّی بِهَا رَکْعَةً وتُتِمُّ لِنَفْسِهَا ويُسَلِّمُ بِهَا والثَّانِی أَنْ يَکُونَ فی جِهَةِ الْقِبْلَةِ فَيَصُفُّهُمُ الإِمَامُ صَفِّيْنِ ويُحْرِمُ بِهِمْ فَإِذَا سَجَدَ سَجَدَ مَعَهُ أَحَدُ الصَّفَّينِ ووَقَفَ الصَّفُّ الآخَرُ يَحْرُسُهُم فَإِذَا رَفَعَ سَجَدُوا ولَحَقُوهُ والثَّالِثُ أَنْ يَکُونَ فی شِدَّةِ الْخَوفِ والْتِحَامِ الْحَربِ فَيُصَلِّی کَطْفَ أَمْکَنَهُ رَاجِلاً أَوْ رَاکِباً مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وغَيْرَ مُسْتَقْبِلٍ لَهَا».
«نماز ترس سه نوع است:
۱- دشمن در طرف قبله نباشد. در این صورت امام آنان را دو قسم میکند. یک قسمت از آنها در مقابل دشمن ایستاده و دیگری در پشت امام، و امام برای آنان یک رکعت می‌خواند و هنگامی که برای رکعت دوم بلند می‌شود مأمومین نیت مفارقت را آورده و برای خود رکعت دوم را می‌خوانند و روبروی دشمن حرکت می‌کنند پس دسته دیگر آمده و به امام اقتدا نموده با او یک رکعت می‌خوانند پس امام سلام می‌دهد و آنان رکعت دوم را به تنهائی می‌خوانند.
۲- دشمن در طرف قبله است. در این صورت، امام آنان را دو صف میکند و هر دو صف به وی اقتدا می‌نمایند. با سجده رفتن امام یکی از دو صف او را پیروی می‌کنند و صف دیگر ایستاده آنان را نگهبانی می‌کنند پس امام از سجده بلند شده و صف دیگر به سجده رفته و پس از اتمام سجده بلند شده رکعت دوم را با امام می‌خوانند.
۳- در شدت اختلاط و آمیزش که نتوانند جنگ را ترک کنند و پیاده شوند و پیاده نتواند از جبهه جنگ منحرف شود در اینصورت هر کس هر طوری بوده نماز خود را انجام می‌دهد در حال سواری، پیاده، رو به قبله، رو به مشرق، مغرب، و در این صورت حرکات زیاد و عمل کثیر رواست».
فصل: «ويَحْرُمُ عَلَی الرِّجَالِ لُبْسُ الْحَرِيرِ والتَّخَتُّمُ بِالذَّهَبِ ويَحِلُّ لِلنِّسَاءِ وقَلِيْلُ الذَّهَبِ وکَثِيرُهُ فی التَّحْرِيمِ سَوَاءٌ وإِذَا کَانَ بَعْضُ الثَّوْبِ إِبْرِيسَماً وبَعْضُهُ قُطْناً أَو کَتَّاناً جَازَ لُبْسُهُ مَا لَمْ يَکُنِ الإِبْرِيسَمُ غَالِباً».
«پوشیدن لباس ابریشمی و استعمال انگشتر طلا برای مرد ناروا و برای زن رواست، طلای زیاد یا کم در حرمت یکسان است ولی در لباس ابریشمی اگر مواد غیر ابریشمی آن بیشتر باشد حلال است».
فصل: «ويَلْزَمُ فی الْمَيِّتِ أَرْبَعَةُ أَشْيَاءَ غُسْلُهُ وتَکْفِيْنُهُ والصَّلاَةُ عَلَيْهِ ودَفْنُهُ واثْنَانِ لاَ يُغَسَّلاَنِ ولاَ يُصَلَّی عَلِيهِمَا الشَّهِيدُ فی مَعْرَکَةِ الْمُشْرِکِينَ والسِّقْطُ الَّذِی لَمْ يَسْتَهِلَّ صَارِخاً ويُغَسَّلُ الْمَيِّتُ وِتْراً ويَکُونُ فی أَوَّلِ غُسْلِهِ سِدْرٌ وفی آخِرِهِ شَیْءٌ مِنْ کَافُورٍ ويُکَفَّنُ فی ثَلاَثَةِ أَثْوَابٍ بِيْضٍ لَيْسَ فِيْهَا قَمِيصٌ ولاَ عِمَامَةٌ ويُکَبَّرُ عَلَيْهِ أَرْبَعُ تَکْبِيرَاتٍ يَقْرَأُ الْفَاتِحَةَ بَعْدَ الأُولَی ويُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ ج بَعْدَ الثَّانِيَةِ ويَدْعُو لِلمَيِّتِ بَعْدَ الثَّالِثَةِ فَيَقُولُ اللَّهُمَّ هَذَا عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدَيْكَ خَرَجَ مِن رَوْحِ الدُّنْيَا وَسِعَتِهَا ومَحْبُوبُهُ وأَحِبَّاؤُهُ فِيهَا إِلَی ظُلْمَةِ الْقَبرِ ومَا هُوَ لاَقِيهِ کَانَ يَشْهَدُ أَنْ لاَإِلَهَ إِلاَّ أَنتَ وَحْدَكَ لاَشَرِيكَ وأَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ ورَسُولُكَ وأَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا اللَّهُمَّ إِنَّهُ نَزَلَ بِكَ وأَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ وأَصْبَحَ فَقِيْراً إِلَی رَحمَتِكَ وأَنْتَ غَنِیٌّ عَنْ عَذَابِهِ وقَدْ جِئْنَاكَ رَاغِبِينَ إِلَيْكَ شُفَعَاءَ لَهُ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فی إِحْسَانِهِ وإِنْ کَانَ مُسِيئَاً فَتَجَاوَز عَنْهُ ولَقِّهِ بِرَحْمَتِكَ رِضَاكَ وَقِهِ فِتْنَةَ الْقَبْرِ وعَذَابَهُ وافْسَحْ لَهُ فی قَبْرِهِ وجَافِ الأَرْضَ عَنْ جَنْبَيهِ ولَقِّهِ بِرَحمَتِكَ الأَمْنَ مِنْ عَذَابِكَ حَتَّی تَبْعَثَهُ آمِناً إِلَی جَنَّتِكَ بِرَحمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ. ويَقُولُ فی الرَّابِعَةِ اللَّهُمَّ لاَ تَحْرِمنَا أَجْرَهُ ولاَ تَفتِنَّا بَعْدَهُ وَاغْفِرْلَنَا ولَهُ ويُسَلِّمُ بَعْدَ الرَّابِعَةِ، ويُدْفَنُ فی لَحْدٍ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ ويُسَلُّ مِنْ قِبَلِ رأْسِهِ بِرِفْقٍ ويَقُولُ الَّذِی يُلْحِدُهُ بِسْمِ اللهِ وعَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ ج ويُضْجَعُ فی الْقَبْرِ بَعْدَ أَنْ يُعَمَّقَ قَامَةً وبَسْطَةً ويُسَطَّحُ الْقَبْرُ ولاَ يُبْنَی عَلَيْهِ ولاَيُجَصَّصُ ولاَبَأْسَ بِالْبُکَاءِ عَلَی الْمَيِّتِ مِنْ غَيْرِ نَوْحٍ ولاَشَقِّ جَيْبٍ ويُعَزَّی أَهلُهُ إِلَی ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ مِنْ دَفْنِهِ ولاَيُدْفَنُ اثْنَانِ فی قَبْرٍ إِلاَّ لِحَاجَةٍ».
«برای مرده چهار چیز لازم است:
۱- شستن،
۲- تکفین،
۳- نماز،
۴- دفن کردن.
برای دو صنف از مردگان غسل و نماز صورت نمی‌گیرد:
۱- شهید در جنگ با کافران،
۲- سقطی که هنگام پیدا شدن مرده و دارای صدا نباشد.
مستحب است غُسل مرده فرد باشد (۳-۵ وغیره) غسل اول سنت است با سدر یا صابون و غسل آخر با مقداری کافور باشد. باید مرده در سه پارچه سفید کفن شود، و در آنها عمامه و پیراهن نباشد. نماز میت عبارت است از چهار تکبیر با تکبیر الاحرام، بعد از تکبیره اول سوره فاتحه را بخواند بعد از تکبیره دوم درود بر پیغمبر ج بفرستد. بعد از تکبیر سوم این دعا را برای مرده بخواند «بار خدایا این بنده تو و فرزند دو بنده تو است از دنیای فراخ و از دوستان و زن و فرزند خارج شده و وارد گور تنگ و تاریک گشته و او در حال حیات گواهی می‌داد که جز تو معبودی بحق وجود ندارد و یگانه و بی‌شریک و بی‌انبازی و اقرار می‌کرد که محمد ج فرستاده توست و بنده توست و تو به حال او از ما داناتری بارخدایا این مهمان توست و تو نیاز به شکنجه او نداری و ما با کمال میل به پیشگاه تو آمده‌ایم و تقاضای عفو او را از تو می‌کنیم شفاعت ما را بپذیر. بار خدایا اگر او نیکوکار می‌باشد بر نیکو کاریش بیفزای و اگر بدکار است او را ببخشای و او را به رضای خود برخوردار کن. و او را از فتنه قبر نگهدار. قبر او را بگشای و زمین را از دو پهلوی او دور کن و او را از عذاب خود ایمن گردان تا او را بسلامت بفرستی به بهشت. ای مهربان‌ترین مهربانان. و در تکبیر چهارم بگوید «بار خدایا ما را از اجر او محروم مکن و بعد از او ما را دچار فتنه مگردان. ما و او را بیامرز». و بعد از تکبیر چهارم سلام بدهد. باید مرده را در لحد گذاشت و به آرامی از طرف سر، او را فرود آورند و کسی که او را فرود می‌آورد بگوید: «بِسمِ اللهِ وعَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ ج »و او را در قبر رو به قبله به طرف راست بخوابانند. عمق قبر نباید از قامت یک مرد معتدل کم‌تر باشد. باید قبر مسطح و با زمین مساوی باشد و نباید آن را از زمین بلند نمود. ساختن ساختمان بر قبر و گچکاری آن روا نیست. گریه کردن بر مرده بدون بلند نمودن صدا و پاره نمودن یقه رواست و تا سه روز مستحب است به خانواده مرده تسلیت گفته شود. دفن کردن دو نفر در یک گور بدون ضرورت روا نیست».