خانه‌ی صرفه‌جو
بنیاد اقتصاد خانه‌ی مسلمان بر پایه‌ی دسته‌ای از ارزش‌ها و اصولی استوار است که آن را از دیگر جوامع متمایز می‌سازد، ارزش‌هایی همچون:
ایمان به اینکه هرچه دارائی است ازآن خداوند است و افراد خانواده در آن جانشین دیگران هستند. خداوند متعال مى فرماید: ﴿ءَامِنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَأَنفِقُواْ مِمَّا جَعَلَكُم مُّسۡتَخۡلَفِينَ فِيهِ﴾[الحدید: ٧]. یعنی: «به خدا و پیامبر او ایمان آورید و از آنچه شما را در [استفاده از] آن جانشین [دیگران] کرده انفاق کنید».
ایمان به اینکه خداوند در رزق و روزی برخی کسان را بر برخی دیگر برتری داده‌است. پروردگار متعال مى فرماید: ﴿وَٱللَّهُ فَضَّلَ بَعۡضَكُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖ فِي ٱلرِّزۡقِ﴾[النحل: ٧۱]. یعنی: «و خدا بعضى از شما را در روزى بر بعضى دیگر برترى داده‌است». این برتری دهی میان مردم در روزی به معنی تفاوت میان مردم در آنچه خداوند برایشان مقدر کرده می‌باشد و نه اینکه توانگران بر فقرا برتری داشته باشند، چرا که نزد خداوند برتری تنها بواسطه‌ی تقوا و کردار نیک حاصل می‌آید. چنانچه تنگدستان به شکیبایی و خرسندی بدانچه خداوند قسمتشان نموده آراسته گردند، منزلت عظیمی نزد خداوند خواهند داشت. رسول اللهجدر دعاهایش می‌فرمود: «اللَّهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكُفْرِ وَالْفَقْرِ». یعنی: «بار الها! من از کفر و از فقر به تو پناه می‌جویم». [أبو داود والنسائی وأحمد] همگی ما باید به کار و کوشش بپردازیم تا تنگدست و فقیر نباشیم.
پایبندی به سفارش رسولجدرباره‌ی به نگاه نکردن به کسانی که از ما بالاتر هستند، آنحضرتجچنین فرموده اند: «انْظُرُوا إِلَى مَنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَلاَ تَنْظُرُوا إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَكُمْ فَهُوَ أَجْدَرُ أَنْ لاَ تَزْدَرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ». یعنی: «به کسی که پایانتر از شما است، بنگرید وبه کسی ننگرید که بالاتر از شما است. این کار سزاوار‌تر است که نعمت خدا را کم و حقیر نشمارید!». [مسلم]
کسب حلال، خداوند متعال مى‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِلَّهِ إِن كُنتُمۡ إِيَّاهُ تَعۡبُدُونَ ١٧٢﴾[البقرة: ۱٧۲]. یعنی: «اى کسانى که ایمان آوردهاید از نعمت‌هاى پاکیزهاى که روزى شما کردهایم بخورید و اگر تنها او را مىپرستید خدا را شکر کنید». که خداون نیکو است و جز خوبی نمی‌پذیرد، خداوند متعال مى فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا كَسَبۡتُمۡ﴾[البقرة: ۲۶٧]. یعنی: «اى کسانى که ایمان آوردهاید، از چیزهاى پاکیزهاى که به دست آوردهاید».
پیامبرجنیز می‌فرماید: «إِنَّهُ لاَ يَرْبُو لَحْمٌ نَبَتَ مِنْ سُحْتٍ إِلاَّ كَانَتِ النَّارُ أَوْلَى بِهِ». یعنی: «گوشتی از مال حرام نمی‌روید، مگر آنکه آتش بدان اولی‌تر باشد». [الترمذی وأحمد] کسب حلال یکی از راه‌های قبولی دعا است. در حدیثی رسول اللهجچنین می‌فرماید: «...وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ وَغُذِىَ بِالْحَرَامِ فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ». یعنی: «... درحالیکه خوردنی‌اش حرام و آشامیدنی‌اش حرام بوده و پوشیدنی‌اش حرام بوده و به حرام تغذیه شده است، پس چگونه دعای چنین شخصی پذیرفته می‌شود». [مسلم]
مسئولیت مرد برای خرج و دادن نفقه، پروردگار متعال مى فرماید: ﴿ٱلرِّجَالُ قَوَّٰمُونَ عَلَى ٱلنِّسَآءِ بِمَا فَضَّلَ ٱللَّهُ بَعۡضَهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖ وَبِمَآ أَنفَقُواْ مِنۡ أَمۡوَٰلِهِمۡ﴾[النساء: ۳۴]. یعنی: «مردان سرپرست زنانند به دلیل آنکه خدا برخى از ایشان را بر برخى برترى داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج مىکنند». انفاق و دادن خرجی در حد وسع مالی فرد می‌باشد و نه بیشتر، خداوند باری تعالی متعال مى فرماید: ﴿لِيُنفِقۡ ذُو سَعَةٖ مِّن سَعَتِهِۦۖ وَمَن قُدِرَ عَلَيۡهِ رِزۡقُهُۥ فَلۡيُنفِقۡ مِمَّآ ءَاتَىٰهُ ٱللَّهُۚ لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا مَآ ءَاتَىٰهَاۚ سَيَجۡعَلُ ٱللَّهُ بَعۡدَ عُسۡرٖ يُسۡرٗا ٧﴾[الطلاق: ٧]. یعنی: «بر توانگر است که از دارایى خود هزینه کند و هر که روزى او تنگ باشد باید از آنچه خدا به او داده خرج کند خدا هیچ کس را جز [به قدر] آنچه به او داده است تکلیف نمىکند خدا به زودى پس از دشوارى آسانى فراهم مىکند». و پیامبر خداجمی‌فرماید: «من أنفق على امرأته وولده وأهل بيته فهي صدقة». یعنی: «کسی که بر زن و فرزندان و اهل بیتش خرج کند آن صدقه است». [الطبرانی]
اعتدال و میانه روی در خرج و انفاق و مدیریت مسائل خانه، خداوند متعال مى‌فرماید: ﴿وَلَا تَجۡعَلۡ يَدَكَ مَغۡلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِكَ وَلَا تَبۡسُطۡهَا كُلَّ ٱلۡبَسۡطِ فَتَقۡعُدَ مَلُومٗا مَّحۡسُورًا٢٩﴾[الإسراء: ۲٩]. یعنی: «و دستت را به گردنت زنجیر مکن و بسیار [هم] گشادهدستى منما تا ملامتشده و حسرتزده بر جاى مانى».
حضرت ابوبکرسمی‌فرماید: «إني أبغض أهل البيت الذين ينفقون رزق أيام في يوم واحد». یعنی: «من از اهل بیتی که رزق چند روزشان را در یک روز خرج می‌کنند بدم می‌آید».
گویند زنی درستکار دخترش را اینگونه نصیحت می‌نمود: شوهرت را به چیزی که می‌دانی براساس شرایط موجود توان آن را ندارد مجبور مکن، و با دست خویش او را در موقیعت‌هایی که ناتوان و ضعیف واقع شده و تحت فشار است کمک نموده و بلندش نما، که برداشتن بار کوه‌ها از برداشتن سنگینی بدهی راحت‌تر است.
آگاهی از تفاوت میان صرفه‌جویی و بخل‌ورزی:
انسان مسلمان از بخل و آز نهی شده است و شکی نیست که ضروریات و احتیاجات هر دوره‌ای با عصر و دوره‌های دیگر متفاوت می‌باشد، و احتیاجات یک خانه نیز با خانه‌ای دیگر فرق می‌کند. به یاد داشته باشید که چیزی را جز به خاطر ضرورتی برای استفاده‌ی از آن خریداری نکنید.
مرتب ساختن اولویت‌های خرج و مخارج در دایره‌ی درآمد خانواده:
بدیهی است که باید توجه اصلی به ضروریات اولیه و سپس به بهبود وضعیت موجود باشد. قطعاً باید از خرج‌های نامشروع پرهیز گردد، مثلاً بابت خرید آلات سرگرمی نامشروع، یا خرید مواد خوراکی نامشروع هزینه ننمود.
انبار نمودن مواد ضروری و اساسی منزل بیش از اندازه‌ی لازم: برای آنکه ممکن است در خانه بنا به مواردی در آینده به آن‌ها نیاز پیدا کنید، بویژه در روزهای تنگی و فشار زندگی.
فراهم سازی ترازنامه یا برنامه‌ی استفاده‌ی بهینه از منابع مالی خانواده: در این برنامه موارد محدود مالی را بر نیازمندی‌های متعدد منزل تقسیم می‌نمایید و هدف از آن بهر برداری هرچه بهتر از منابع مورد نظر می‌باشد.
از جمله مواردی که در تنظیم چنین جدولی باید مدنظر داشت، این‌ها می‌باشند:
- افراد خانواده باید از نحوه‌ی اتخاذ تصمیمات مناسب و حکیمانه آگاهی یابند تا به آنان در انتخاب بهترین روش جهت استفاده از اشیاء و امکانات پیرامون خویش یاری رسانده و آنان را در دست یابی به اهداف مورد نظر خود و آرزوهای زندگی‌شان کمک کند.
- باور داشتن اهمیت مشورت در بین افراد خانواده: تکیه کردن به عملکرد شورى در بین افراد خانواده برای تثبیت و تحکیم هرچه بیشتر برنامه‌ی اقتصادی. مشارکت دادن افراد خانوده در تنظیم برنامه‌ی اقتصادی باعث می‌شود افراد خانواده انگیزه‌ی درونی و اراده‌ی بیشتری یافته و در موفقیت برنامه‌ی اقتصادی کمک نموده و همه‌ی آن‌ها در برداشتن بارسنگین رعایت و نگاهداری از آن سهیم گردند.
- تنظیم فعالیت‌های اداره‌ی منزل و ترسیم خط مشی درست برای آن جهت حل مشکلاتی که رویاروی تک تک افراد خانواده می‌گردد و ایجاد تعادل درمیان مسئولیت فرد به نسبت خانواده و مسؤلیت خانواده به نسبت وی.
عملکرد اداره‌ی منزل طی پنج مرحله تکمیل می‌شود که از این قرار می‌باشند: تعیین و محدود ساختن هدف، برنامه ریزی و ترسیم خطوط و راهکارها، اجرا و تنفیذ مفاد آن‌ها، زمانبندی مناسب، و البته این کارها را همراه با رعایت پایبندی به بنیان‌های عملکرد اداره‌ی خانه همچون:
* ارزیابی اهمیت وقت و زمان، تلاش هر کدام از افراد خانواده در این جهت.
* مراعات کارایی و سطح توانایی افراد.
* به حساب آوردن موقعیت‌های دشوار و ناخوشایند.
* معین ساختن اندازه و گنجایش مسائل و مفاد برنامه و تقسیم بندی آن‌ها به موارد انسانی و موارد غیر انسانی.
مثلاً از جمله موارد انسانی: مهارت‌ها، توانایی‌ها، گرایش و استعداد و رویکردهای آنان.
همچنین از جمله موارد غیر انسانی: وقت و امکانات مالی، دارایی‌ها و تسهیلات موجود در جامعه.
برخی عوامل در مسائل مربوط به خانواده دخیل و موثر می‌باشند، مواردی مانند: سطح زندگی خانواده، اندازه‌ی بزرگی یا کوچکی منزل، محل سکونت، محله‌ای که در آن زندگی می‌کنند و دیگر موارد.