مقدمه‌ای در خطر سبک‌شمردن گناهان

بدان – خداوند به من و تو رحم کند – که الله عزوجل تمامی بندگان را در حکمی واجب فرمان داده است که توبه ای خالصانه بکنند.

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ تُوبُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ تَوۡبَةٗ نَّصُوحًا...﴾[التحریم: ۸].

«ای مؤمنان! به درگاه خدا برگردید و توبه‌ای خالصانه بکنید...» [۳].

ابتدا خداوند بلندمرتبه مهلتی را برای توبه به ما بخشیده است آن هم دقیقاً زمانی است قبل از آن که «کرام الکاتبین» [۴]مشغول ثبت اعمال در پرونده‌مان شوند. رسول رحمت جمی‌فرماید: «إِنَّ صَاحِبَ الشِّمَالِ لِيَرْفَعُ الْقَلَمَ سِتَّ سَاعَاتٍ عَنِ الْعَبْدِ الْمُسْلِمِ الْمُخْطِئِ، فَإِنْ نَدِمَ وَاسْتَغْفَرَ اللهَ مِنْهَا أَلْقَاهَا، وَإِلَّا كُتِبَتْ وَاحِدَةً» [۵]«بدانید که همراه سمت چپ انسان – فرشته‌ای که اعمال بد انسان را ثبت می‌کند – قلمش را شش ساعت [۶]از بنده و مسلمان خطاکار برمی‌دارد، اگر او پشیمان شده و از خداوند متعال طلب بخشش و استغفار کرد قلمش را می‌گذارد و گرنه یک گناه برای او می‌نویسد».

اما مهلت بعدی، از زمان ثبت گناه تا قبل از فرا رسیدن اجل انسان – لحظه مرگ – انسان ادامه دارد.

مشکل و مصیبت بسیاری از انسان‌ها امروز این است که برای الله عظمت، هیبت و شکوهی قائل نمی‌شوند و شبانه روز با انواع گناهان نافرمانی و عصیانش را می‌کنند! کسی را می‌بینی که نزد خودش بعضی از گناهان صغیره را کوچک و ناچیز می‌شمارد و مثلاً می‌گوید: نگاه‌کردن یا دست‌دادن با نامحرم و بیگانه چه اشکالی (زیانی) دارد!

انسان امروز خود را با نگاه‌کردن به عکس‌ها و مطالب حرام و نامشروع در مجلات و مجموعه‌های زمان‌ها و داستان‌های عشقی سرگرم می‌کند تا آنجا که تعدادی از مردم آنگاه که از حرام‌بودن عملی یا رفتاری آگاه می‌شوند با تحقیر و بی‌توجهی می‌پرسند: گناه آن چه اندازه است؟! آیا از گناهان کبیره است یا صغیره؟!

حال که با این واقعیت آشنا شدی بین آن و این دو روایت را که امام بخاری رحمه الله در کتاب صحیحش نقل می‌کند مقایسه کن:

انس بن مالکسخادم و صحابی بزرگوار رسول خدا جروزی با تعجب و شگفتی می‌گوید: «شما امروز کارهایی را انجام می‌دهید که در نظرتان از مویی هم نازکتر و کم‌ارزشتر می‌باشد در حالی که ما در زمان رسول خدا جآن‌ها را عامل نابودی و هلاکت خویش می‌دانستیم».

عبدالله بن مسعودساین صحابی صادق و دانشمند رسول الله جدر باره حالت مؤمنان و فاجران در مقابل گناهان می‌گوید: «مؤمن گناهانش را چنان می‌بیند که گویا در زیر کوهی عظیم نشسته است و هرآن می‌ترسد که آن کوه بر روی او سقوط کند. اما شخص فاجر و بدکار گناهانش را همانند مگسی می‌بیند که از جلوی بینی‌اش می‌گذرد و با دست آن را از خود دور می‌کند (و می‌گوید: دور شو)!».

آیا آنانی که گناهان خویش را کوچک و بی‌ارزش می‌نگارند، می‌توانند الان با خواندن این حدیث رسول خدا جمیزان خطرات این رفتارشان را محاسبه کنند! «إِيَّاكُمْ وَمُحَقَّرَاتِ الذُّنُوبِ، فَإِنَّمَا مَثَلُ مُحَقَّرَاتِ الذُّنُوبِ كَمَثَلِ قَوْمٍ نَزَلُوا بَطْنَ وَادٍ، فَجَاءَ ذَا بِعُودٍ، وَجَاءَ ذَا بِعُودٍ، حَتَّى حَمَلُوا مَا أَنْضَجُوا بِهِ خُبْزَهُمْ، وَإِنَّ مُحَقَّرَاتِ الذُّنُوبِ مَتَى يُؤخَذُ بِهَا صَاحِبُهَا تُهْلِكْهُ» وَفِي رِوَايَةٍ: «إِيَّاكُمْ وَمُحَقَّرَاتِ الذُّنُوبِ، فَإِنَّهُنَّ يَجْتَمِعْنَ عَلَى الرَّجُلِ حَتَّى يُهْلِكْنَهُ» [٧](از انجام گناهان کوچک برحذر باشید، زیرا مثال گناهان کوچک همانند داستان گروهی است که در بیابانی فرود آمده‌اند و کم کم قطعات کوچک چوب را می‌آورند تا آنقدر جمع کنند که بتوانند نان‌هایشان را بر روی آتش آن‌ها به خوبی بپزند – این را بدانید – که هرگاه گناهان کوچک محاسبه شوند صاحب آن گناه را نابود و هلاک می‌سازند).

علماء یادآور شده‌اند که گاهی گناهان صغیره به علت همراه‌شدن با بی‌شرمی و عدم توجه به آن و ترس از خدا و کم‌ارزش‌دانستن آن؛ به گناهان کبیره ملحق می‌شود یا در مرتبه آن‌ها قرار می‌گیرد. بدین خاطر است که گفته شده است: هیچ گناه صغیره‌ای با اصرار و تداوم آن وجود ندارد و هیچ گناه کبیره‌ای هم با استغفار و بخشش از آن وجود ندارد [۸]. به کسی که حالش چنین است می‌گوئیم: نگاه نکن به کوچکی گناه، اما بنگر که از چه کسی نافرمانی می‌کنی.

این سخنانی است که اگر خداوند بخواهد انسان‌های صادق از آن بهره خواهند گرفت، کسانی که احساس گناه و کوتاهی می‌کنند و در گمراهی‌شان سرگردان و آشفته نبوده و بر باطل‌شان اصرار نورزیده و پافشاری نمی‌کنند.

این سخنان برای کسانی است که به این پیام‌های الهی ایمان دارند:

﴿۞نَبِّئۡ عِبَادِيٓ أَنِّيٓ أَنَا ٱلۡغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ ٤٩﴾[الحجر: ۴٩].

«(ای پیغمبر) بندگان مرا آگاه کن که من دارای گذشت زیاد و مهر فراوان هستم (در حق کسانی که توبه بکنند و ایمان بیاورند و کار نیک انجام دهند)».

﴿وَأَنَّ عَذَابِي هُوَ ٱلۡعَذَابُ ٱلۡأَلِيمُ ٥٠﴾[الحجر: ۵۰].

«و این که عذاب من (در حق سرکشان بی‌ایمان) عذاب بسیار دردناکی است (و عذاب‌های دیگر در برابرش عذاب نیست)» [٩].

[۳] تفسیر نور ص ۶٧٧. [۴] کرام الکاتبین فرشتگانی هستند که وظیفه‌شان ثبت اعمال و رفتار و نیّات(خیر) انسان در دیوان‌های مخصوص می‌باشد. [۵] این حدیث را طبرانی و بیقهی در «شعب الإیمان» روایت کرده‌اند. و آلبانی آن را «حسن» قرار داده است (سلسلة الأحادیث الصحیحة ۱۲۰٩). [۶] احتمال دارد همین ساعت مشهور شبانه روز باشد یا آن که مدت اندکی از شب یا روز باشد (لسان العرب، ماده «سوع» و فیض القدیر از مناوی). [٧] این حدیث را امام احمد روایت کرده است (صحیح الجامع ۲۶۸۶ – ۲۶۸٧). [۸] یعنی در اثر تکرار، گناه صغیره محو شده و به گناه کبیره تبدیل می‌شود و در اثر ندامت و پشیمانی و استغفار هم گناهان کبیره محو شده و بخشیده می‌شوند. [٩] تفسیر نور صفحه ۲٩۰.