روزه رمضان بر چه کسی واجب می‌شود؟
هرگاه ماه مبارک رمضان رسید بر هر زن و مرد بالغ، تندرست، مقیم و مسلمان روزه گرفتن واجب می‌شود، هرگاه زنی یا مردی بیمار بود یا در مسافرت بود. وی روزه‌اش را افطار می‌کند و به تعداد همان روزها در وقت دیگر روزه می‌گیرد. چنانچه خداوند متعال فرموده است: ﴿فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَ﴾[البقرة: ۱۸۵].
«پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهاى دیگرى را به جاى آن، روزه بگیرد!».
همچنین اگر کسی ماه رمضان را درک کند ولی به سبب پیری و کهولت سن یا به سبب بیماری مزمن که احتمال بهبودی و شفای وی نیست، نتواند روزه بگیرد. چنین زن و مردی افطار می‌کنند و برای هر روز مقدار نصف صاع (۲۵۰/۱ کیلوگرم) از غذای مشهور همان منطقه را به مسکین می‌دهند. چنانچه خداوند متعال فرمود: ﴿وَعَلَى ٱلَّذِينَ يُطِيقُونَهُۥ فِدۡيَةٞ طَعَامُ مِسۡكِينٖ﴾[البقرة: ۱۸۴].
«و بر کسانى که روزه براى آن‌ها طاقتفرساست، (همچون بیماران مزمن، و پیرمردان و پیرزنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینى را اطعام کنند».
عبدالله بن عباسبگفته است: این آیه در مورد پیر و مسنی است که امید به بهبودی آن‌ها نمی رود. (روایت بخاری). بیماری که امید به بهبودی ندارد، حکمش همانند پیرمرد و پیرزن است، و این‌ها به سبب عدم توانایی قضا ندارند. معنای کلمه «یطیقونه»این است که آنان از روزه‌داری رنج می‌کشند و برایشان سخت می‌گذرد.
برای زن یک سری عذرهایی است که خوردن روزه رمضان را بر وی مباح می‌سازد و زن می‌تواند آن روزهایی را که افطار نموده است در سایر روزها روزه بگیرد.
و این عذرها عبارتند از:
۱- حیض و نفاس: در هنگام دوره عادت ماهانه و زایمان روزه گرفتن برای زن حرام است ولی قضای روزه در زمان پاکی بر وی واجب است، به دلیل حدیثی در صحیحین از عایشهلروایت شده است: «كنا نؤمر بقضاء الصوم، ولا نؤمر بقضاء الصلاة». «به قضای روزه دستور داده می‌شدیم ولی به قضای نماز دستور داده نشدیم». این سخن را عایشهلدر جواب زنی که از وی پرسید: چرا زن در حال حیض روزه‌اش را قضا کند ولی نمازش را قضا نکند؟ عایشهلبا این جواب بیان کرد: که این‌ها از امور توقیفی هستند که باید در این‌ها فقط از خصوص شارع پیروی کرد.
حکمت این کار چیست؟ شیخ الإسلام ابن تیمیه در [مجموع الفتاوی: ۲۵/۲۵۱] گفته است: در دوره عادت ماهانه خروج خون از بدن زن مطرح است، در صورتی که اگر خون از بدن زن خارج نگردد زن می‌تواند روزه بگیرد، زیرا در چنین حالتی روزه‌داری زن عادلانه است. به دلیل این که خون که جوهر اصلی قدرت بدن بود و بدن انسان بدون آن ضعیف می‌گردد، از زن خارج نمی‌شود. بنابراین روزه‌داری زن در دوره عادت ماهانه که همراه با خارج شدن خون که جوهر اصلی بدن است، موجب ضعف جسم و کمبود سلول‌های لازم می‌گردد. در نتیجه روزه‌داری زن از حالت عادلانه و اعتدال بیرون می‌رود. لذا به وی دستور داده شده است که حتماً در غیر از دوره عادت ماهانه روزه بگیرد.
۲- بارداری و شیردادن: در این دو حالت روزه گرفتن گاهی برای خود زن ضرر دارد، و یا این که برای کودکش ضرر دارد، و یا این که برای هردو ضرر دارد. در هر صورت چه زن باردار باشد و یا شیردهنده می‌تواند روزه‌اش را بشکند. آنگاه اگر تنها به قصد عدم ضرر به کودک روزه‌اش را خورده است، علاوه بر قضای آن باید در هر روز به یک مسکین بینوا یک وعده غذا دهد. ولی اگر به قصد عدم ضرر به خویشتن روزه را خورده برای او کافی است که فقط قضای روزه را بگیرد. به دلیل این که زنان باردار و شیردهنده در حکم عمومی این آیه شریفه داخل هستند:﴿وَعَلَى ٱلَّذِينَ يُطِيقُونَهُۥ فِدۡيَةٞ طَعَامُ مِسۡكِينٖۖ١٨٤﴾[البقرة: ۱۸۴]. حافظ ابن کثیر/در تفسیرش (۱/۳۷۹) گفته است: آنچه که به این معنا ملحق می‌شود باردار و شیردهنده است، هرگاه بر وجود خویش و یا فرزندشان ترسیدند.
شیخ الإسلام ابن تیمیه/گفته است: زن باردار اگر می‌ترسد که به جنین وی ضرر رسد، روزه نمی‌گیرد و آنگاه برای هر روزی که خورده است یک روز روزه می‌گیرد وبه یک مسکین هم یک رطل نان می‌دهد. [۲۵/۳۱۸ مجموع الفتاوی].
ملاحظات:
۱- زن استحاضه: زنی که به علت بیماری همیشه خون از بدن وی جاری است و همانند حیض دوره خاصی ندارد. برای چنین زنانی واجب است که روزه خود را بگیرند و نباید به علت استحاضه روزه را بخورند.
ابن تیمیه/هنگامی که موضوع روزه خواری زن حائض را بیان کردند، گفتند: حیض برخلاف استحاضه است. زیرا استحاضه در همه اوقات می‌باشد و یک زمان مشخص ندارد که مثلاً گفته شود در آن زمان روزه بگیرد. و این استحاضه از جمله ناراحتی‌هایی است که قابل درمان و جلوگیری نیست، و همانند مبتلا شدن به استفراغ و یا خارج شدن خون از زخم‌ها و جوش‌ها، و یا مانند جنب شدن و همانند این‌هاست که وقت معین و مشخصی ندارند که بتوان از آن‌ها پرهیز نمود، لذا استحاضه را منافی با روزه ندانسته‌اند برخلاف حیض که منافی با روزه است. [مجموع الفتاوى: ۲۵/۲۵۱].
۲- بر هر زن حائض و باردار و شیردهنده واجب است که قضای روزه خود را تا قبل از رسیدن ماه رمضان سال آینده بگیرند. البته زودتر اقدام نمودن بهتر است. اگر کسی آن قدر تأخیر نمود تا رمضان سال آتی نزدیک شد و فقط به اندازه همان تعداد روزهای قضا شده، مانده بود بر وی واجب است قبل از رسیدن ماه رمضان در آن تعداد روزها قضایش را بگیرد.
هرگاه کسی قضای روزه‌هایش را نگرفت تا این که ماه رمضان آینده فرا رسید، در صورتی که برای وی هنوز قضای روزه‌های سال قبل مانده و وی عذر و بهانه‌ای برای تأخیر نداشته است، بر عهده او هم قضای روزه‌ها و هم کفاره که غذا دادن به یک مسکین در هر روز می‌باشد، واجب می‌شود. ولی اگر وی عذر و بهانه‌ای داشته باشد بر گردن او فقط قضای روزه است و کفاره ندارد.
همچنین حکم کسی که به علت بیماری و یا مسافر بودن روزه‌اش را خورده و بر گردن او قضای روزه واجب شده است همانند حکم زن حائض و یا باردار و شیردهنده است که در بالا به تفصیل آمده است.
۳- برای زن، گرفتن روزه سنت در صورتی که شوهر وی حضور دارد جز با اجازه شوهرش جایز نیست. به دلیل حدیثی که امام بخاری و مسلم و دیگر محدثان از ابوهریرهسکه رسول الله جفرمودند: «لاَ يَحِلُّ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَصُومَ وَزَوْجُهَا شَاهِدٌ إِلاَّ بِإِذْنِهِ»«جایز نیست برای هیچ زنی روزه گرفتن در صورتی که شوهرش حاضر است جز با اجازه وی». و در بعضی از روایت‌ها از جمله روایت امام احمد و ابوداود آمده است: «إلاَّ رمضان».یعنی «به جز روزه ماه مبارک رمضان».
ولی اگر شوهرش به وی اجازه داد به گرفتن روزه‌های سنت، و یا این که شوهرش در منزل حضور نداشت، و یا این که زن اصلاً شوهری نداشت، در همۀ این صورتها برای وی جایز است روزه‌های سنت را بگیرد.
مخصوصاً روزهایی که در آن‌ها روزه گرفتن مستحب است همانند روز دوشنبه، روز پنجشنبه، و سه روز در هر ماه، شش روز اول شوال، ده روز اول ذیحجه، روز عرفه، روز عاشورا و یک روز قبل از آن و یک روز بعد از آن، جز این که اگر برگردن وی قضای روزه رمضان باقی مانده باشد، که بایستى اول قضای روزه رمضان را بگیرد، آنگاه می‌تواند روزه‌های سنت را بگیرد. والله اعلم.
۴- هرگاه زن در دوره عادت ماهانه در اثنای روز ماه رمضان پاک شد، وی باید بقیه روز خود را از مفطرات روزه نگه دارد، و همین روز را نیز باید با سایر روزهای قضا داده شده قضا بگیرد. البته به خاطر احترام به ماه مبارک رمضان بر وی واجب است که بقیه روز را نیز امساک نماید، ولی برایش روزه محسوب نمی‌گردد.