رهنمودهای رسول الله ج در تشخیص دادن عاقبت و سرانجام میت

در این باب بعضی احادیث و آثاری که از رسول الله ج ثابت شده و ممکن است بشارتی مبنی بر حسن خاتمه میت، بر خانواده و خویشاوندانش باشد را جمع آوری کردم که به شرح زیر می‌باشد:

• اینکه آخرین سخنش کلمه (لا إله إلا الله) باشد.

• مردن همراه با عرق پیشانی؛ چنانچه بریده بن حصیبسکه در خراسان بودند فرمودند: الله اکبر، شنیدم که رسول‌الله ج می‌فرمود: «موتُ المُؤمِن بِعَرَقِ الجَبِین».

ترجمه: (مرگ مومن با عرق پیشانی است). (امام احمد وترمذی و نسایی وابن ماجه روایت کرده اند و شیخ آلبانی آن را حسن دانسته است).

• شهید شدن در میدان جهاد، فوت کردن شخصی که برای جهاد در راه الله خارج شده باشد و نیز مردن بسبب مریضی طاعون، یا مردن بسبب شکم درد؛ بدلیل حدیثی که از رسول الله ج وارد شده که ایشان فرمودند: «ما تَعُدُّونَ الشهداءَ فِيكُم ؟ قالُوا: يا رسُولِ اللَّهِ! من قُتِل في سبيل اللَّه فَهُو شهيدٌ. قال: «إنَّ شُهَداءَ أُمَّتي إذاً لَقلِيلٌ» قالُوا: فَمنْ يا رسُول اللَّه؟ قال: «منْ قُتِل في سبيلِ اللَّهِ فهُو شَهيدٌ، ومنْ ماتَ في سبيل اللَّه فهُو شهيدٌ، ومنْ ماتَ في الطَّاعُون فَهُو شَهيدٌ، ومنْ ماتَ في البطنِ فَهُو شَهيدٌ، والغَريقُ شَهيدٌ».

ترجمه: «شما چه کسانی از خود را شهید می‌دانید؟» گفتند: ای رسول خدا! کسی که در راه خدا کشته شود، شهید است، رسول الله ج فرمودند: «در این صورت شهدای امت من کم هستند!» گفتند: پس شهدا چه کسانی هستند ای رسول خدا؟! رسول الله ج فرمودند: «کسی که در راه خدا کشته شود، شهید است و کسی که در راه خدا بمیرد، شهید است و کسی که از مرض طاعون بمیرد، شهید است و کسی که از شکم درد بمیرد، شهید است و غرق شده، شهید است». (به روایت امام مسلم).

• کسی که در اثر آتش سوزی بمیرد و کسی که زیر آوار بمیرد و کسی که در اثر درد پهلو بمیرد و زنی که بر اثر درد زایمان بمیرد.

رسول الله ج می‌فرماید: «الشهداء سبعة، - سوی القتل فی سبیل الله: المطعون شهید، والغریق شهید، وصاحب ذات الجنب شهید، والحرق شهید، والذي یموت تحت الهدم شهید، والمرأة تموت بِجُمعٍ شهیدة».

ترجمه: شهدا هفت گروه اند: بجز کسی که در راه الله کشته شده، کسی که در اثر طاعون و وبا بمیرد شهید است، کسی که در اثر غرق شدن در آب، بمیرد شهید است، و کسی که بر اثر بیماری سینه پهلو بمیرد، شهید است، و کسی که در اثر آتش سوزی وفات کند، شهید است، کسی که زیر آوار، فوت نماید، شهید است، و زنی که در اثر درد زایمان فوت کند، شهید است. (امام مالک و ابوداود و نسائی و شیخ آلبانی آن را صحیح دانسته است).

• مردن در اثر مریضی سل؛ چنانچه رسول الله ج می‌فرماید: «والسُل شهادة».

ترجمه: [مردن در اثر] مرض سل شهادت محسوب می‌شود. (به روایت طبرانی و تحسین آلبانی).

• مرگ در راه دفاع از دین و جان و مرگ در راه دفاع از مال، که منظور مالی است که از انسان غصب شده باشد؛ چنانچه رسول الله ج می‌فرماید: «منْ قُتِل دُونَ مالِهِ فهُو شَهيد، ومنْ قُتِل دُونَ أهْلِهِ فهُو شهيدٌ، ومن قُتِل دُونَ دِينِهِ فَهو شهيد، ومنْ قُتلَ دُونَ دمِهِ فهُو شهيد».

ترجمه: آنکه در راه دفاع از مالش کشته شود شهید است، و آنکه در راه دفاع از خانواده اش کشته شود شهید است، و آنکه در راه دفاع از دینش کشته شود شهید است، و آنکه در راه دفاع از جانش کشته شود شهید است. (به روایت ابوداود و تصحیح آلبانی).

• کسی که در حال نگهبانی دادن در راه الله از دنیا برود؛ چنانچه رسول الله ج می‌فرماید: «رِبَاطُ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ خَيرٌ مِنْ صِيامِ شَهْرٍ وقِيامِهِ، وَإنْ ماتَ فيهِ جري عليه عمَلُهُ الَّذي كان يَعْمَلُ، وَأُجْرِيَ عَلَيْهِ رِزقُهُ، وأمِنَ الفَتَّانَ».

ترجمه: مرزبانی و نگهبانی کردن از مسلمانان و جایگاه آنان در جنگ به مدت یک شبانه روز، بهتر از روزه داری و شب بیداری برای عبادت در یک ماه است و اگر شخص در حال مرزبانی و نگهبانی بمیرد، عمل خیری که انجام داده است، برای همیشه برای او منظور و موجب رحمت می‌گردد و روزی او (در بهشت) مقرر و پایدار میشود و از فتنه و مخاطرات بعد از مرگ، محفوظ و در امان می‌باشد. (به روایت امام مسلم).

• مرگ پس از انجام‌دادن عمل صالح؛ چنانچه رسول الله ج می‌فرماید: «من قال لا إله إلا الله ابتغاء وجهُ الله خُتِمَ له بها، دخل الجنة؛ ومن صام یوماً ابتغاء وجهُ الله خُتِمَ له بها، دخل الجنة؛ ومن تصدق ابتغاء وجه الله ختم له بها، دخل الجنة».

ترجمه: کسی که بخاطر رضای الله «لا إله إلا الله» بگوید و پس از آن از دنیا برود، به بهشت داخل می‌شود؛ و کسی که یک روز را بخاطر الله روزه بگیرد و سپس از دنیا برود، وارد بهشت می‌شود؛ و کسی که بخاطر الله صدقه بدهد و سپس از دنیا برود وارد بهشت می‌شود. (به روایت امام احمد و تصحیح آلبانی).

• کسی که حاکم ظالمی را نصیحت کند و به او تذکر دهد، سپس حاکم او را بکشد، چنانچه رسول الله ج می‌فرماید: «سید الشهداء، حمزة ابن عبدالمطلب، ورجل قام إلی إمام جائرٍ فأمره ونهاه فقتله».

ترجمه: سرور و سالار شهیدان حمزه بن عبدالمطلب است، و[نیز] مردی که به نزد حاکم ظالمی رفته و او را نصیحت کند، سپس آن حاکم او را بکشد. (به روایت حاکم، و تصحیح آلبانی).

تذکر مهم: بسیاری از مردم کلمه (شهید) را برای هر کسی که کشته می‌شود به طور یقینی و قطعی اطلاق می‌کنند [۲]و این جایز نمی‌باشد؛ بلکه باید اینگونه بگوییم: از الله می‌خواهیم که او را در زمرۀ شهدا قرار دهد، نه اینکه با اطمینان بگوییم فلانی شهید شده است. لذا می‌بینیم که علمایی امثال امام بخاری در صحیحش بابی را به این عنوان تخصیص داده است: (باب: اینکه کسی نگوید فلانی شهید شده است).

***

[۲] اهل سنت و جماعت اطلاق کلمۀ «شهید» را برای کسانی که نص حدیث در موردشان ثابت نشده جایز نمی‌داند، زیرا زمانی که لقب «شهید» به کسی می‌دهیم یعنی بهشتی بودنش را تضمین کرده‌ایم؛ به همین صورت نمی‌توان در مورد شخص مسلمانی که از دنیا می‌رود گواهی بهشتی یا دوزخی بودنش را داد، زیرا این مسایل جزو امور غیبی محسوب می‌شود.