۳۴۸- تاریخ طبری
کد کتابخانه عقیده: ***/۹۱/۲۹۷
بزرگ‌ترین و پرآوازه‌ترین اثر مکتوب تاریخیِ بر جای مانده از سده‌های ۳-۴ ق، مشتمل بر یک دوره تاریخ عمومی از آفرینش تا سال ۳۰۲ قمری است. نام کامل این اثر، «تاریخ الرسل و الانبیاء و الملوک و الخلفاء» آمده است. این کتاب شامل دو بخش بزرگ است: پیش از اسلام و پس از اسلام. بخش نخست، در برابر بخش پس از اسلام بسیار اندک، و مشتمل است بر مقدمه مؤلف، گفتارهایی در باب ماهیت زمان، چگونگی آفرینش، بعثت پیامبران، پادشاهان ایران، اقوام و قبایل عرب، نیاکان حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سیره آن حضرت تا زمان هجرت. بخش دوم کتاب، مشتمل بر تاریخ دوره اسلامی است و مؤلف پس از این، تا پایان کتاب، وقایع را به صورت سال‌شماری می‌نگارد. البته در همین قسمت، ۳ بخش فرعی قابل تشخیص است: از خلیفه اول تا دوره خلافت علی علیه‌السلام؛ خلافت بنی‌امیه، از معاویه تا مروان بن محمد؛ خلافت عباسی از ابوالعباس سفاح تا المقتدر بالله. طبری در آغاز کتاب، در باب روش خویش، چنین توضیح داده که او اخبار و آثار را با استناد به راویان نقل کرده و از این میان، آنچه با «ادله عقلی» استنباط شده، بسی اندک است. زیرا از نظر او، اخبار گذشتگان، برای کسی که زمان ایشان را درنیافته است، جز از طریق نقل و روایت بدست نمی‌آید و نمی‌توان با عقل و اندیشه بدان راه یافت. این اثر، گنجینه‌ای سرشار از آداب و رسوم قوم‌ها و ملت‌ها نیز هست و از لحاظ بررسی وضعیت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در دوران اسلامی، از منبع‌های مهم برای اهل پژوهش و مطالعه است. با این حال باید گفت جنبه‌های اعتقادی، انگیزۀ اصلی طبری در تدوین تاریخ عمومی او بوده است. از این رو، تاریخ طبری سرشار از ملاحظه‌های فقیهانه است و پیوسته بر سر آن است که از شرع دفاع کند و با گمراهی به نبرد بپردازد.
***