قنوت پیش از رکوع است یا بعد از آن؟

هر دو شکل قنوت، از سنت پیامبر ج، عملکرد صحابهش و تابعین ثابت شده است. بنابر این قنوت یا پس از رکوع است ـ همان‌گونه که (همه‌جا) گسترش یافته و رواج دارد، از جمله نزد امامان حرمین و دیگر ائمه ـ، بدین ترتیب که: وقتی امام سر از رکوع برداشت و گفت: «سمع الله لمن حمده، ربنا ولك الحمد»، دستانش را بلند می‌کند و دعای قنوت را می‌خواند، مردم هم پشت سرش آمین می‌گویند؛ این شیوۀ قنوتِ قبل از رکوع مشهور‌تر است و احادیث دال بر آن هم مشهورترند.

یا این‌که قنوت قبل از رکوع خوانده شود؛ بدین ترتیب که وقتی امام، پس از فاتحه، آخرین آیه سوره را خواند- چه سوره اخلاص باشد، چه سوره‌ای دیگر- در حالت ایستاده تکبیر می‌گوید و شروع به خواندن قنوت قبل از رکوع می‌کند. وقتی قنوتش به پایان رسید تکبیر می‌گوید و به رکوع می‌رود.

این شکل دوم تقریباً نادر است و جز خواص علما، کسی از آن آگاهی ندارد؛ چه خوب است زنده کردن این چنین سنت‌هایی! اما – همانطور که بارها گفتیم- اجرای چنین سنت‌هایی باید با آگاه کردن مردم همراه باشد تا این امر باعث انکار سنتی نشود که به آن عادت نکرده‌اند یا مدت‌هاست ترک شده است. بنابراین، امام باید در قول و عمل آن را به مردم یادآوری کند. خداوند رحمت کند کسی را که سنتی از سنن نبوی را زنده کند و مسلمانان را به سویش راهنمایی نماید؛ البته با این اقدام، ثواب اجرا و تعلیمش را می‌برد و ثواب کسی که پس از احیای آن سنت، بدان عمل کند نیز نصیبش می‌شود. [مختصر کتاب وتر مقریزی: ۱۳۱-۱۳۴].

بنابراین، قنوت در هر دو موضع مشروع است: قبل از رکوع و بعد از رکوع. حدیث انسس نیز دالّ بر آن است؛ هنگامی‌که در مورد (صحت) قنوت قبل و بعد از رکوع از او سوال شد، گفت: «قبل از رکوع...»، سپس گفت: «پیامبر ج، فقط یک ماه قنوت را بعد از رکوع خواندند و در آن برای قبایلی از بنی سلیم دعا کردند».

امام بخاری، این حدیث [ش: ۱۰۰۲] و احادیث مشابه آن را تحت عنوان: (باب قنوت قبل از رکوع و بعد از آن) جمع کرده است.

در سنن ابن ماجه، این حدیث با لفظ: «ما قبل و بعد از رکوع قنوت می‌خواندیم»[ش:۱۱۸۳] آمده است و آلبانی آن را صحیح دانسته است.

در حدیث اُبی در سنن ابی داوود چنین آمده است: «پیامبر ج در نماز وتر، قبل از رکوع، قنوت می‌خواندند» [ش:۱۴۲۷]، آلبانی آن را صحیح شمرده است.

احادیث مرفوع و موقوف دیگری هم در این زمینه از ابوهریره، ابن‌عباس و اصحاب دیگرش روایت شده است.

شیخ الاسلام ابن تیمیه/ می‌گوید: «در مورد قنوت، مردم دو دسته‌اند و گروهی هم حد وسط آنهایند؛ گروهی به قنوت قبل از رکوع معتقد هستند، گروه دوم قنوت بعد از رکوع را درست می‌دانند. اما فقهای اهل حدیث مانند احمد و سایرین، به دلیل وجود سنت صحیح، هر دو شکل را جایز می‌دانند، هرچند خودشان به‌خاطر کثرت این عمل، قنوت پس از رکوع را برمی‌گزینند» [مجموع الفتاوی:۲۳/۱۰۰].