دعا از ديدگاه امام علی س
دعا عبادتی است که انجام دادن آن برای غیر خدا جایز نیست، و توسّل نامشروع در دعا، رفتن به قبرها برای دعا و تبرّک جستن از آن جایز نمی‌باشد. بدیهی است که افرادی به قبرهای ائمه می‌روند تا آنجا دعا کنند و از ائمه بخواهند که زیان را از آنان دور نمایند، به فریاد مصیبت‌زده‌ها برسند و نیازها را برآورده سازند. اینها کارهایی هستند که شیعه از طریق انجام آن، با ائمه اهل بیت مخالفت نموده‌اند، و اینک به دیدگاه امام س در این مورد توجه کنید:
۱- امام علی س فرمودند: «إذا كانت لك إلى الله سبحانه حاجة، فابدأ بمسألة الصلاة على رسوله ص، ثم سل حاجتك، فإن الله أكرم من أن يسأل حاجتين، فيقضي إحداهما ويمنع الأخرى».
«هرگاه خواستی حاجتی از خدا بخواهی، ابتدا بر پیامبر ص درود بفرست سپس حاجت خود را بخواه. زیرا خداوند بسی بزرگوارتر از آن است که دو حاجت از او خواسته شود و او یکی را برآورده سازد و دیگری را برآورده نکند» [۸۸].
امام علی س کسی را که حاجتی دارد اینگونه راهنمایی می‌کند که ابتدا بر پیامبر ص درود بفرستد، سفارش نمی‌کند که به قبر پیامبر ص و یا به قبرهای انبیاء و اولیاء پناه ببرد.
۲- و در وصیت خود به امام حسن س فرمودند: «واعلم أن الذي بيده خزائن السموات والأرض قد أذن لك في الدعاء، وتكفّل لك بالإجابة، وأمرك أن تسأله ليعطيك، وتسترحمه ليرحمك، ولم يجعل بينه وبينك من يحجبك عنه، ولم يلجئك إلى من يشفع لك إليه.
ولم يمنعك إن أسأت من التوبة، ولم يعاجلك بالنقمة، ولم يفضحك إن تعرّضت للفضيحة، ولم يشدد عليك في قبول الإنابة، ولم يناقشك بالجريرة، ولم يؤيسك من الرحمة، بل جعل نزوعك عن الذنب حسنة، وحسب سيئتك واحدة، وحسب حسنتك عشرًا، وفتح لك باب الـمتاب، وباب الاستعتاب، فإذا ناديته سمع نداك، وإذا ناجيته علم نجواك، فأفضيت إليه بحاجتك، وأبثثته ذات نفسك، وشكوت إليه همومك، واستكشفته كروبك، وسألته من خزائن رحمته ما لا يقدر على إعطائه غيرُه؛ من طول الأعمار، وصحة الأبدان، وسعة الأرزاق».
«بدان! کسی که گنجینه‌های آسمان و زمین در دست اوست به تو اجازه داده تا او را بخوانی و تضمین نموده که دعایت را اجابت کند، تو را امر کرده که از او بخواهی تا عطا کند، از او طلب مرحمت کنی تا بر تو رحم نماید، در میان خودش و بنده چیزی قرار نداده که میان خدا و بنده‌اش مانع شود و تو را مجبور نساخته که به نزد کسی بروی تا برای تو پیش خدا شفاعت کند.
اگر گناه کردی، در توبه را برایت باز گذاشته، و بلافاصله تو را به سبب گناه عذاب نمی‌دهد. اگر در معرض رسوایی قرار بگیری، تو را رسوا نمی‌کند، و در پذیرفتن توبه سختگیری نمی‌کند، و به علت گناه با تو مناقشه نمی‌نماید، و تو را از رحمت خود ناامید نمی‌کند، بلکه دست‌کشیدن از گناه را نیکی نامیده، هر گناهت را یکی، هر نیکی‌ات را ده برابر به حساب می‌آورد. دروازۀ توبه را به رویت گشوده است، پس هرگاه او را صدا بزنی، صدایت را می‌شنود هرگاه با او مناجات نمایی، راز و نجوایت را می‌شنود. پس نیاز خود را با او در میان گذار، و از مشکلات و ناراحتی‌هایت نزد او شکایت کن، و از او بخواه که مشکلات و ناراحتی‌هایت را دور سازد. از گنجینه‌های رحمت او بخواه، که کسی جز او توان دادن آن را ندارد: رحمت‌هایی چون طول عمر و سلامتی و روزی فراوان» [۸٩].
به کلام امام بنگرید و توجه کنید که می‌فرماید: «و در میان خودش و بنده چیزی قرار نداده که میان خدا و بنده‌اش مانع شود و تو را مجبور نساخته تا نزد کسی بروی که برای تو پیش خدا شفاعت کند...» معنی این کلام چیست؟ آیا معنی‌اش این نیست که به هنگام خواستن و دعاکردن، چیزی و یا کسی را میان خود و خدا واسطه قرار ندهید و واسطه‌ها را دور بیندازید؟
سپس بنگرید که می‌فرماید: «به تو اجازه داده ...».
پس خداوند به مردم فرمان داده تا از او بخواهند، و میان خود و بنده‌اش هیچ واسطه‌ای قرار نداده است.
۳- امام س در نماز استسقاء - طلب باران - چنین دعا می‌کند: «اللهم قد انصاحت جبالنا، واغبرّت أرضنا، وهامت دوابّنا، وتحيرت في مرابضها، وعجّت عجيج الثكالى على أولادها، وملّت التردد في مراتعها، والحنين إلى مواردها!.
اللهم فارحم أنين الآنة وحنين الحانة.
اللهم فارحم حيرتها في مذاهبها، وأنينها في موالجها.
اللهم خرجنا إليك حين اعتكرت علينا حدابير السنين، واختلفتنا مخايل الجود، فكنت الرجاء للمبتئس، والبلاغ للملتمس.
ندعوك حين قنط الأنام، ومنع الغمام، وهلك السّوام، ألا تؤاخذنا بأعمالنا، ولا تؤاخذنا بذنوبنا، وانشر علينا رحمتك بالسحاب الـمنبعق، والربيع الـمغدق، والنّبات الـمونق، سحًّا وابلًا، تحيي به ما قد مات، وترد به ما قد فات.
اللهم سقيا منك محيية مروية، تامّة عامّة، طيبة مباركة، هنيئة مريئة مريعة، زاكيًا نبتها، ثامرًا فرعها، ناضرًا ورقها، تنعش بها الضعيف من عبادك، وتحيي بها الـميت من بلادك.
اللهم سقيا منك تعشب بها بجادنا، وتجري بها وهادنا، ويخصب بها جنابنا، وتقبل بها ثمارنا، وتعيش بها مواشينا، وتندى بها أقاصينا، وتستعين بها ضواحينا، من بركاتك الواسعة، وعطاياك الجزيلة، على بريّتك الـمرملة، ووحشك الـمهملة، وأنزل علينا سماء مخضلة، مدرارًا هاطلة، يدافع الودق منها الودق، ويحفز القطر منها القطر، غير خلّب برقها، ولا جهام عارضها، ولا قزع ربابها، وشفّان ذهابها، حتى يخصب لإمراعها الـمجدبون، ويحيا ببركتها الـمسنتون، فإنّك تنزل الغيث من بعد ما قنطوا، وتنشر رحمتك، وأنت الولي الحميد».
«بار خدایا! کوه‌ها و سرزمین ما خود خشک شده‌اند. چهارپایان ما هلاک و از خود بی‌خود شده‌اند و در محل خوابشان حیران‌اند و چون زنان فرزند مرده فریاد برمی‌آورند و از رفت و آمد به چراگاه‌ها و شوق آبشخورهایشان خسته شده‌اند. بارخدایا! فریاد فریادخواه و آرزوی مشتاق را برآورده ساز. بارخدایا! رحم کن، زیرا این حیوانات نمی‌دانند به کجا بروند. بار خدایا! صفا و خرّمی سالها بر ما تیره شد و به قحطی گرایید و ما به سوی تو بیرون آمده‌ایم، تو امید ما هستی و تو به فریاد درماندگان می‌رسی. تو را به فریاد می‌خوانیم در وقتی که مردم ناامید شده‌اند، باران بند آمده و چهار پایان هلاک شده‌اند. از تو می‌خواهیم که ما را به سبب کارها و گناهانمان مواخذه نکنی. بارخدایا! رحمت خویش را با ابر باران‌زا و بهار زیبا و گیاهان و باران سیل‌آسا بر ما بگستران، و با آن، آنچه را که پژمرده شده، زنده گردان و آنچه را که از دست رفته، برگردان.
بارخدایا! بارانی از تو می‌خواهیم که [زمین] مرده را زنده کند و همه را سیراب نماید، کامل و فراگیر و خجسته و با برکت باشد، گیاهان را سرسبز و خرّم گرداند و بندگان ضعیفت از آن قوت بگیرند و سرزمین‌های پژمرده‌ات با آن زنده شوند.
بارخدایا! بارانی از تو می‌خواهیم که چراگاه‌هایمان با آن سرسبز شوند، آب دره‌ها جاری گردد، اطراف ما سرسبز شود، چهارپایان ما با آن زنده گردند، جاه‌های دوردست از خشکی نجات یابند و اطرافیان ما از آن کمک بگیرند. خدایا! از تو می‌خواهیم که برکات گسترده و بخشش‌های فراوانت را بر بندگان و چهارپایان قحطی‌زده، نازل کنی. بارخدایا! بارانی فراوان و پی‌درپی از آسمان بر ما بباران، آسمان را بر ما بارانی کن، تا به رعد و برق بدون بارش اکتفا ننماید و رویش را به ما ترش کند و از باران خودداری نورزد، تا بوسیله آن قحطی‌زدگان سرسبز و آباد شوند. بارخدایا! بعد از آن که همه ناامید شده‌اند، تو باران را نازل می‌کنی و رحمت خویش را می‌گسترانی و تو کارساز ستوده‌ای» [٩۰].
این خطبۀ طلب باران و در آن ذکری از توسّل و طلب شفاعت و خواستن از سایر مخلوقات به میان نیامده است.
۴- و در خطبه‌ای دیگر می‌فرماید: «إِن أفضل ما توسّل به الـمتوسّلون إلى الله الإيمان به وبرسوله، والجهاد في سبيله، فإنه ذروة الإسلام، وكلمة الإخلاص فإنها الفطرة، وإقام الصلاة فإنها الملة، وإيتاء الزكاة فإنها فريضة واجبة، وصوم شهر رمضان فإنه جنّة من العقاب، وحج البيت واعتماره فإنهما ينفيان الفقر ويرحضان الذنب، وصلة الرحم فإنها مثراة في الـمال، ومنسأة في الأجل، وصدقة السر فإنها تكفّر الخطيئة، وصدقة العلانية فإنها تدفع ميتة السوء، وصنائع الـمعروف فإنها تقي مصارع الهوان.
أفيضوا في أحسن ذكر الله فإنه الذكر، وارغبوا فيما وعد الـمتقين فإن وعده أصدق الوعد، واقتدوا بهدي نبيكم فإنه أفضل الهدي، واستنّوا بسنّته فإنها أهدى السنن، وتعلموا القرآن فإنه أحسن الحديث، وتفقهوا فيه فإنه ربيع القلوب، واستشفوا بنوره فإنه شفاء الصدور، وأحسنوا تلاوته فإنه أنفع القصص، وإن العالم العامل بغير علمه، كالجاهل الحائر الذي لا يستفيق من جهله، بل الحجة عليه أعظم، والحسرة له ألزم، وهو عند الله ألوم».
«بهترین چیزهایی که توسّل‌کنندگان آن را وسیله تقرّب به خدا قرار داده‌اند و با آن توسّل نموده‌اند، ایمان به خدا و پیامبرش و جهاد در راه خداست، زیرا جهاد قلّه اسلام است. و توسل به کلمۀ اخلاص است، زیرا اخلاص فطرت است. و برپاداشتن نماز و دادن زکات است، زیرا این دو فریضه‌ای واجب‌اند. و روزه‌گرفتن ماه رمضان است که سپری در برابر عذاب است. و سفر خانه خدا و به عمره رفتن است که فقر و گناه را دور می‌نمایند و به جاآوردن صله رحم است که باعث فزونی مال می‌شود و عمر را طولانی می‌کند. و صدقه به صورت پنهانی است که گناه را می‌زداید. و صدقه به صورت علنی است که مرگ بد را دور می‌سازد، و توسل به کارهای خوب است که ذلت را از انسان دور می‌کند.
به ذکر خدا مشغول شوید زیرا بهترین ذکر، یاد اوست. به آنچه پرهیزگاران وعده داده شده‌اند، روی آورید، زیرا وعده الهی راست‌ترین وعده است. به رهنمود پیامبرتان اقتدا کنید، زیرا رهنمود او بهترین رهنمود است و از سنّت و شیوه‌ای او پیروی کنید که بهترین سنّت و روش است. قرآن را بیاموزید که بهترین کلام است. مسائل دین را یاد بگیرید که بهار دلهاست و با نور آن طلب شفا کنید، زیرا قرآن شفادهنده دلهاست و قرآن را خوب تلاوت کنید، چون مفیدترین داستانهاست. عالمی که به علم خود عمل نمی‌کند همانند جاهل سرگردانی است که از جهالت خود بیرون نمی‌آید، بلکه حجت برای عالم بزرگ‌تر و بیشتر است و بیشتر دچار حسرت می‌شود و خداوند او را بیشتر سرزنش خواهد کرد» [٩۱].
نگاه کنید که امام چه می‌فرماید: «بهترین چیزی که توسّل‌کنندگان بدان توسّل جسته‌اند...».
و ما می‌گوییم به فرض اینکه توسّل‌کردن به افراد جایز باشد، آیا مؤمن نباید به دنبال کمال و بهترین‌ها باشد و بهترین و درست‌ترین و کامل‌ترین دعا را بنماید؟
این یکی از خطبه‌های جامعی است که امام س در آن به ایمان و جهاد و نماز و زکات فرمان داده است، اما از خمس یادی نکرده است!!.
و فقط سنت محمد مصطفی ص را بیان نموده، نه چیزی دیگر را.
۵- و در بیانی دیگر در مورد پروردگارمان می‌فرماید: «فاستفتحوه واستنجدوه، واطلبوا إليه واستمنحوه، فما قطعكم عنه حجاب، ولا أغلق عنكم دونه باب».
«از او طلب کمک کنید و از او عاجزانه یاری بخواهید، هیچ مانعی شما را از او باز نمی‌دارد و او در رحمت خود را به سوی شما نبسته است» [٩۲].
آیا بعد از این سخنان امام س، نیازی به توضیح بیشتر می‌ماند؟!.
[۸۸] ۱٩/۲٧٩ (۳۶٧). [۸٩] ۱۶/۸٩. [٩۰] ٧/۲۶۲ (۱۱۴). [٩۱] ٧۱/۲۲۱ (۱۰٩). [٩۲. ]) ۱۰/۱٧۰ (۱۸۸).