چگونگی نماز مريض
اهل علم اجماع کرده‌اند بر اینکه کسی که نمی‌تواند در حال ایستادن نماز بخواند، به حالت نشستن نماز بخواند، و اگر از نشستن هم معذور باشد، روی پهلو در حالیکه رو به قبله نموده است بخواند، و مستحب است که روی پهلوی راست قرار بگیرد، و اگر نتواند روی پهلو قرار بگیرد، بر پشت و رو به آسمان نمازش بخواند.
رسول اللهصبه عمران بن حصین فرمود: «صَلِّ قَائِمًا ، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَقَاعِدًا ، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَعَلَى جَنْبٍ». «نمازت را با ایستادن بخوان، اگر نتونستی به حالت نشستن، و اگر نتوانستی روی پهلو دراز بکش و نماز بخوان». [روایت از بخاری]. و در روایت نسائى آمده: «فإن لم تستطع فمستلقیاً». «اگر نتوانستی بر پشت و رو به آسمان نمازت را بخوان».
اگر کسی قادر باشد که به ایستادن نماز بخواند اما نتواند به رکوع و سجده برود، باید به حال ایستادن نماز بخواند، و برای رکوع اشاره کند، سپس بنشیند برای سجده نیز اشاره کند. خداوند می‌فرماید: ﴿وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِينَ﴾[البقرة: ۲۳۸].
«و از روى خضوع و اطاعت، براى خدا بپاخیزید!».
و رسول اللهصمی‌فرماید: «صَلِّ قَائِمًا». «به حالت ایستادن نماز بخوان» و نیز بخاطر عام بودن فرموده حق تعالی که می‌فرماید: ﴿فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ﴾[التغابن: ۱۶].
«هر آن اندازه که در توان دارید از خدا بهراسید و پرهیزگاری کنید».
اگر کسی درد چشم داشت و پزشکان ماهر به او گفته باشند اگر بر پشت و رو به آسمان نماز بخوانی بهبودی می‌یابی بر پشت و رو به آسمان نمازش را بخواند. و اگر کسی از بردن رکوع وسجده معذور باشد کافی است به حالت خمیدن به آن‌ها اشاره نماید، و برای سجده کمی بیشتر خم شود.
اگر کسی به تنهایی قادر به سجده بردن نباشد، رکوع می‌برد و برای سجده اشاره می‌نماید.
و اگر کسی نتوانست پشتش را خم کند کافی است گردنش را خم کند.
و اما اگر کسی بعلت پیری یا هر مشکل دیگری پشتش خم شده و به حالت رکوع درآمده باشد، هنگامی که خواست به رکوع برود یک کمی بیشتر خم شود، و اگر ممکن باشد برای سجده رفتن کمی صورتش را به زمین نزدیک کند.
اگر کسی نتواند برای رکوع یا سجده با سر اشاره کند کافی است نیت داشته باشد و تکبیر بگوید. مادامی که عقلش را از دست نداده باشد، با دلایلی که گذشت به هیچ وجه نماز از او ساقط نمی‌شود.
هرگاه مریض در اثنای نماز آنچه را که از انجام آن ناتوان مانده بود توانست انجام دهد، مانند ایستادن، یا نشستن، یا رکوع، یا سجده، یا اشاره، به آن منتقل می‌شود، و آن را انجام می‌دهد و نمازش را کامل می‌نماید.
هرگاه کسی خوابید، خواه مریض باشد یا نه، نماز نخواند و یا از یاد برد که نماز بخواند، هرگاه بیدار شد، یا به یاد آورد واجب است بلافاصله نمازش را بخواند، جائز نیست تا وقت رسیدن نماز دیگری آن را به تأخیر اندازد. رسول اللهصمی‌فرماید: «مَنْ نَامَ عَنْ صَلاَةٍ أَوْ نَسِيَهَا حَتَّى ذَهَبَ وَقْتُهَا وَعَلَيْهِ قَضَاؤُهَا إِذَا ذَكَرَهَا لاَ كَفَّارَةَ لَهَا إِلاَّ ذَلِكَ». «اگر کسی خوابید یا از یاد برد که نماز بخواند، هرگاه بیدار شد یا به یاد آورد فوری آن را بخواند، و بجز خواندن آن، کفاره دیگری ندارد». رسول اللهصاین آیه را تلاوت فرمود: ﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ لِذِكۡرِيٓ﴾[طه: ۱۴].
«نماز را برپاى دار، تا همیشه به یاد من باشى».
به هیچ صورت جائز نیست نماز را ترک نمود بلکه بر هر مکلفی واجب است که در روزهای مریضی بر انجام نمازها حریص‌تر باشد از روزهای سلامتی و صحت. جائز نیست که هیچ کس فرضی را ترک نماید تا اینکه وقت آن فوت شود، هرچند که مریض باشد، مادامی که عقلش را از دست نداده باشد. بلکه بر او واجب است هر اندازه که می‌تواند آن را انجام دهد.
اگر عمداً آن را ترک نمود در حالیکه هنوز عاقل و سرحال است و می‌تواند آن را انجام دهد هرچند که به اشاره باشد، گناهکار است بلکه برخی از اهل علم معتقد هستند به این کار کافر می‌شود، زیرا رسول اللهصمی‌فرماید: «الْعَهْدَ الَّذِي بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ الصَّلَاةُ فَمَنْ تَرَكَهَا فَقَدْ كَفَرَ».«عهد و پیمانی که در میان ما و کافران فرق می‌گذارد، نماز است. هر کسی آن را ترک کند کافر می‌شود».
و نیز رسول اللهصمی‌فرماید: «رَأْسُ الأَمْرِ الإِسْلاَمُ وَعَمُودُهُ الصَّلاَةُ وَذِرْوَةُ سَنَامِهِ الْجِهَادُ».
«سر کارها اسلام است، و ستون آن نماز است، و بلندترین قلۀ آن جهاد در راه خدا است».
رسول اللهصمی‌فرماید: «بَيْنَ الرَّجُلِ وَبَيْنَ الشِّرْكِ أَوِ الْكُفْرِ تَرَكُ الصَّلاَةِ».
«فرق میان شخص مسلمان و شرک و کفر ترک نماز می‌باشد». [صحیح امام مسلم]. باتوجه به دلایل قرآنی و احادیثی که در مورد شأن و منزلت نماز آمده‌اند این قول (یعنی تارک نماز کافر می‌شود) اصح‌تر و قوی‌تر می‌باشد.
اگر برای نمازگزار مشکل باشد که هر نمازی را سر وقت بخواند می‌تواند نمازها را با هم جمع کند.
مثلاً نماز ظهر و عصر را با هم جمع می‌کند، و مغرب و عشاء را با هم جمع می‌کند، خواه جمع تأخیر یا جمع تقدیم باشد، هر طور برای وی آسان باشد آن را انجام می‌دهد.
برای توضیح بیشتر بگویم اگر بخواهد نماز عصر را به پیش می‌کشد و همراه با نماز ظهر آن را می‌خواند.
و اگر بخواهد نماز ظهر را به تأخیر می‌اندازد و همراه با عصر می‌خواند.
و اگر خواست عشاء را به پیش می‌کشد و همراه نماز مغرب می‌خواند.
و یا مغرب را به تأخیر می‌اندازد و همراه عشاء می‌خواند.
و اما نماز فجر با نمازهای عشاء و ظهر خوانده نمی‌شود زیرا وقت نماز فجر جدا از وقت نمازهای قبل و بعد آن می‌باشد.
این بود برخی از احکام متعلق به حالات مریض در انجام طهارت و نماز.
از خداوند سبحان مسئلت می‌نمایم که به مریضان مسلمان شفا عطا فرماید، و گناهانشان را به رحمت خود بپوشاند، و عفو و مغفرت و سلامتی دنیا و آخرت را شامل همگان گرداند. تنها او بخشندۀ کریم است.
مفتی عام عربستان سعودی
و رئیس هیئت کبار علماء و اداره فتوی و تحقیقات علمی
عبدالعزیز بن عبدالله بن باز