اصول و آداب گفتگو در اسلام

اصل هفتم: قطعی بودن و نسبی بودن نتایج

منظور از این اصل آن است که رای و اندیشه انسان نسبت به امور اشتباه یا صحیح نسبی است و فقط پیامبران الهی؛ در تبلیغ آنچه از طرف خداوند – سبحانه و تعالی – به آنها وحی می‌شود، از لغزش و اشتباه مصون هستند. افراد دیگر همه شامل این گفته مشهور می‌شوند: «رأی من درست است اما احتمال اشتباه در آن وجود دارد، رأی دیگری اشتباه است اما احتمال دارد درست باشد».

بنابراین، از اصول گفتگو و مناظره سودمند آن نیست که در پایان یکی از طرفین قول طرف مقابل را قبول کند. اگر چنین امری تحقیق یابد و دو طرف بر رأی واحدی اتفاق پیدا کند، بهترین خواسته و نهایت هدف از مناظره تحقق پیدا کرده است. اما اگر این امر تحقق پیدا نکند، گفتگو به شرطی سودمند است که دو مناظره کننده قانع شوند که هر کدام روش خود را ادامه دهند. این امر زمانی برای آنها جایز است که اختلاف آنها در حد مجاز و جایز باشد. در مبحث هدف از گفتگو در صفحات پیشین این مطلب با تفصیل بیشتری ذکر شده است.

ابن تیمیه : در بیان این امر می‌گوید: «گروهی از آنها، [علما]، کسی را که با او در مسائل اجتهادی اختلاف داشته باشد، معذور می‌دانند و او را وادار به موافقت با فهم خود [از امور] نمی‌کنند». به نقل از المغنی

اما اگر گفتگو به نزاع، جدایی، روی‌گردانی، فریبکاری، تخطئه و نسبت دادن نادانی به یکدیگر کشیده شود، به شکست می‌انجامد.