معانی اهل در کتب لغت
اینک بپردازیم به کلمه‌ی «اهل» و معنی و مدلول آن. بهترین کار این است که به کتب لغت مراجعه کنیم:
در «المنجد» و «المعجم الوسیط» و «أقرب الموارد» می‌خوانیم: أهل وتأهّل = زن گرفت و ازدواج کرد، برای خود خانواده تشکیل داد. آهل = کسی که دارای عیال و همسر است. الأهل = عشیره و خویشاوندان، همسر. أهل الدّار = ساکنین خانه. أهل البلد والبیت = ساکنین شهر و ساکنین خانه.
«المصباح المنیر» نوشته است: أهل وتاهّل = ازدواج کرد. یطلق الأهل علی الزّوجة = به همسر «أهل» اطلاق می‌شود. الأهل: أهل البیت والأصل فیه القرابة = اهل یعنی اهل خانه و اصل در اطلاق این کلمه، بر قرابت و خویشاوندی است.
در «معجم مقاییس اللغة» ابن فارس، آمده است: أهل الرّجل = همسر مرد، نزدیکترین افراد به مرد. التأهّل = ازدواج کردن. أهل البیت = ساکنین خانه.
در «معجم ألفاظ القرآن الکریم» تألیف «مجمع اللغة العربیة» مصر، می‌خوانیم: أهل یحدّد معناه بما یضاف إلیه = معنای کلمه‌ی «اهل» از طریق مضاف الیه مشخص می‌شود. أهل الرّجل = همسر مرد و خاندانش و خویشاوندانش. أهل الدار = ساکنین خانه.
نظر به اینکه نویسنده‌ی محترم نامه و تعدادی از علما به هنگام بحث درباره‌ی آیه‌ی تطهیر، علاقه و اهتمام خاصی به «لسان العرب» نشان داده‌اند، از این رو مطالب کتاب مذکور را با تفصیل بیشتری می‌آوریم. «ابن منظور» میگوید: أهل الرّجل عَشِيرتُه وذَوُو قُرْباه ... = اهل مرد یعنی عشیره و نزدیکانش یا خویشاوندانش. وی میگوید: وفي حديث أُم سلمة ليس بكِ على أَهْلكِ هَوَانٌ، أَراد بالأَهل نَفْسَه عليه السلام = در حدیث «ام‌سلمه» پیامبرصبه او فرموده: [تو عزیزی] و هیچ خواری در اهل تو (= خانواده‌ات) متوجه تو نیست و مراد آن حضرت از «اهل» خودش ـ علیه اسلام ـ بوده است.
توجه دارید که وقتی پیامبر صاهل همسرش باشد طبعاً همسرش نیز اهل آن حضرت خواهد بود.
«ابن منظور» ادامه می‌دهد که أهل الامر: ولاته = اهل امر یعنی مسئولین امر. أهل البیت =: سکانه = اهل بیت یعنی ساکنین خانه. أهل الرّجل: أخصّ الناس به = اهل مرد یعنی خواص و نزدیکترین کسان به او. أهل بیت النبی ص: أزواجه وبناته وصهره أعنی علیاً ÷ و قیل: نساء النبیص والرجال الذین هم آله، وفي التنزیل العزیز: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ ٱللَّهُ لِيُذۡهِبَ عَنكُمُ ٱلرِّجۡسَ أَهۡلَ ٱلۡبَيۡتِ﴾. = اهل بیت پیامبر صهمسران و دختران و داماد او یعنی علی ÷است. گفته شده که اهل بیت پیامبر ص، زنان وی مردانی می‌باشند که آل و خاندان او هستند. در قرآن آمده است:
﴿إِنَّمَا يُرِيدُ ٱللَّهُ لِيُذۡهِبَ عَنكُمُ ٱلرِّجۡسَ أَهۡلَ ٱلۡبَيۡتِ وَيُطَهِّرَكُمۡ تَطۡهِيرٗا ٣٣﴾[الأحزاب:۳۳]
و باز میگوید: أَهْل الرَّجُلِ وأَهلته: زَوْجُه= اهل و اهله‌ی مرد یعنی همسرش[۲۲]. وأَهَلَ وتَأَهَّلَ الرجلُ: تَزَوَّج: = أَهَلَ وتَأَهَّلَ یعنی مرد ازدواج کرد.
در «القاموس المحیط» نیز مشابه همین مطالب را می‌توان یافت[۲۳].
ملاحظه می‌کنید که «ابن منظور» نیز مانند سایر علمای لغت، ساکنین خانه را «أهل البیت» و همسران پیامبر صرا نیز از مصادیق اهل بیت آن حضرت شمرده است[۲۴].
با توجه به آنچه در کتب لغت دیدیم و با عنایت به اینکه «تأهل» به معنای همسر گرفتن است؛ به وضوح تمام معلوم می‌شود که قوی‌ترین و آشکارترین مصداق «اهل»، همسر است. بنابراین، به هیچ‌وجه جای تعجب نیست که چرا در آیاتی که تعبیر «أزواج» و «نساء النبي» آمده ناگاه به «أهل البیت» خطاب شده و تصریح به «زنان پیامبرص» به «أهل البیت» تغییر کرده است. زیرا همسر هر کس بی‌شبهه، اهل خانه‌ی او نیز هست[۲۵].
از این مهمتر قول قرآن کریم است که همسر «عمران» (= پدر حضرت موسی÷) را «أهل البیت» شمرده و می‌فرماید که خواهر موسی ÷به فرعونیان گفت:
﴿هَلۡ أَدُلُّكُمۡ عَلَىٰٓ أَهۡلِ بَيۡتٖ يَكۡفُلُونَهُۥ لَكُمۡ﴾ [القصص: ۱۲]
«آیا شما را به اهل بیتی راهنمایی کنم که برای شما، او را سرپرستی [و نگهداری] کنند؟».
و منظور او مادر حضرت موسی ÷بوده است که از «اهل بیت» عمران به شمار می‌رفت و به عنوان پرستار و دایه، فرزندش را تحویل گرفت[۲۶]. ملاحظه می‌فرمایید که زن خانه و همسر مرد، از اهل بیت او شمرده می‌شود و از مصادیق فعل جمع مذکر «يَكۡفُلُونَهُۥ» قرار گرفته است.
[۲۲]- در کلمات قصار حضرت علی (شماره ۴۲۰) نیز «اهل» به معنای همسر استعمال شده است. [۲۳]- آقای «احمد سیاح» نیز در «فرهنگ بزرگ جامع نوین» نوشته است: «أهل البیت = کسان خانه و ساکنان او - أهل النبي ص= اولاد و داماد آن حضرت امیر‌المؤمنین ÷، یا زنان او. [۲۴]- برادر ما در بند ۹ نامه خود با اشاره به «لسان العرب» نوشته‌اند: «حتی در لغتنامه‌های عربی اهل سنت، «اهل بیت النبی» به معنی زنان و دختران و داماد او علی÷علناً آمده و به آیه تطهیر استناد شده است». ما نیز می‌گوییم: خوشبختانه در کتب لغت اهل تشیّع نیز جز این نیامده است. ضمناً اگر شما مطالب لغتنامه‌ها را قبول دارید مایه خوشوقتی است، و در این صورت اختلافی نداریم. زیرا کتب لغت چنانکه دیدیم همسران را نیز از مصادیق «أهل البیت» شمرده‌اند که قول ما نیز همان است. اما بنا به مندرجات نامه شما، این قول مورد پسندتان واقع نشده و الا در مورد سایرین با شما بحثی ندارم. علاوه بر این، مؤلفین «القاموس المحیط» و «لسان العرب» داماد را از مصادیق «أهل البیت» شمرده‌اند. ما مخالفتی با این قول نداریم ولی نمی‌دانیم نویسنده نامه، این رأی را می‌پسندد یا خیر؟ زیرا در این صورت «ابوالعاص» و «عثمان» نیز از «اهل البیت» خواهند بود! [۲۵]- البته یادآور می‌شویم که در آیه ۷۳ سوره «هود»، تعبیر «أزواج» و «نساء النبي» نیامده و در حالی که مخاطب، مفرد مؤنث است، تعبیر «علیکم أهل البیت» استعمال شده است. [۲۶]- چنانکه قرآن نیز فرموده: ﴿فَرَدَدۡنَٰهُ إِلَىٰٓ أُمِّهِۦ﴾[القصص: ۱۳] «او (موسی) را به مادرش باز گرداندیم».