مقدمات هجرت به مدینه

دعوت پیامبر جدر مکه با بن بست روبرو شده بود؛ به گونه‌ای که تعدادی محدود از قریش ایمان آورده بودند؛ بنابراین پیامبر جباید ترتیبی اتخاذ می‌نمود تا به نهاد‌ها و تشکیلات حکومت اسلامی، سر و سامان خاصی ببخشد.

با توجه به چنین وضعیتی، بهترین راه برای دنبال نمودن اهداف اصلی حکومت اسلامی، مهاجرت به مدینه بود.

قبل از پرداختن به موضوع مهاجرت به مدینه، لازم است تا زمینه‌های اصلی مهاجرت به مدینه و یا به عبارتی دیگر شرایط اینکه پیامبر جمدینه را به عنوان مرکز اصلی مهاجرت انتخاب نمود، بررسی گردد:

۱- به دلیل وجود داشتن دو قبیله‌ی مهم اوس و خزرج و اختلاف بین این دو قبیله. یثرب سال‌های سال بود که در آتش اختلافات داخلی می‌سوخت و در صدد یافتن راه نجاتی می‌گردید.

جهل و غرور و خودخواهی، این مردمان را همانند مردم مکه در لبه‌ی پرتگاه قرار داده بود و علاوه بر موارد ذکر شده، «جنگهای بعاث» که حدود هفتاد سال بین دو قبیله‌ی اوس و خزرج به طول انجامید، به تازگی خاتمه یافته بود.

ثمره‌ی این جنگ‌ها، چیزی جز قتل و خونریزی و غارت نبود؛ بنابراین آنان به آرامش و صلح و صفا محتاج بودند. پیامبر جنیز چون خواستار صلح و صفا و بر قراری عدالت و برادری و برابری بین مسلمانان بود، یثرب (مدینه) را بهترین مکان برای دنبال نمودن اهداف خویش دانست.

۲- یثرب (مدینه)، در حدود ۵۰۰ کیلومتری شمال مکه واقع شده، و اگر چه اطراف این شهر را صحرا و بیابان فرا گرفته است، اما خود مدینه دارای آب و هوای ملایم‌تر، برکه‌های آب، نخلستان‌های زیاد وکشت و زرع مناسبی بود.

۳- موقعیت تجاری یثرب (مدینه)؛ زیرا مدینه بر سر راه کاروان‌های تجاری قرار داشت، بویژه کاروان‌های مکه به شام. کاروان‌های قریش برای رفتن به شام و نیز بازگشت به مکه، ناچار باید از نزدیک یثرب می‌گذشت و پیامبر جهمواره می‌توانست از این وضعیت استفاده کرده و به کاروان‌های تجاری قریش حمله کند و این برای مردم تاجر پیشه‌ی قریش ، امری بسیار ناگوار و دشوار بود.

۴- پیروان پیامبر جدر سال‌های آخر قبل از هجرت در معرض انواع تحقیر‌ها و آزار و شکنجه‌ها و سرزنش قرار داشتند و گاه چنان عرصه بر آنان تنگ می‌شد که خداوند با نازل کردن آیاتی، دل‌های شکسته و روحیه‌ی افسرده‌ی آنان را شفا و جلا بخشد.

فشارها و آزار‌های سال‌های آخر مکه، تنها از سوی سران شرک اعمال نمی‌شد؛ بلکه خویشاوندان مسلمان نیز چه به صورت نصیحت و دلسوزی و چه به صورت سرزنش بر درد‌های آنان می‌افزودند.

۵- مهم‌ترین عامل هجرت به مدینه را می‌توان دو بیعت: «عقبه‌ی اول» و «عقبه دوم» نامید.

قبل «از بیعت عقبه‌ی اول» در سال یازدهم بعثت بر اثر دعوت و تلاش پیامبر جشش نفر از مردم مدینه به اسلام روی آوردند و به مدینه بازگشتند و به پیامبر جو عده دادند تا اسلام را در میان قوم و قبیله‌ی خود تبلیغ نمایند.