زن از دیدگاه عرب دوران جاهلیت‏

زنان در دوران جاهلیت قبل از اسلام از بسیارى حقوق انسانى و اجتماعى خود محروم بودند:

۱- زن حق ارث بردن را نداشت و اعراب مى‏گفتند: «از ما ارث نمى‏برد مگر کسى که شمشیر و اسلحه بر دوش مى‏گیرد و از کیان و شرافت ما دفاع مى‏کند.»

۲- زن حقى بر شوهر نداشت، و تعداد طلاق معین نبود و نیز تعدد همسر حد و مرز مشخصى نداشت، و اگر مردى که داراى چند همسر بود وفات مى‏نمود فرزند بزرگتر براى ازدواج با زنان پدرش از دیگران مستحق‏تر بود، و نامادرى خود را چون بقیه اموال ارث بجا مانده از پدر مى‏شمرد!

از ابن عباس روایت شده است که فرمود: «هرگاه پدر کسى مى‏مرد، او بیشتر از دیگران مستحق بود که نامادرى خود را بدست گیرد، اگر مى‏خواست آن را براى خود نگه مى‏داشت یا اینکه او را زندانى مى‏کرد تا اینکه از مهریه‏اش گذشت کند و یا آنقدر او را نگه مى‏داشت که مى‏مرد و مالش براى او باقى مى‏ماند.

۳- عدت زن در زمان جاهلیت یک سال کامل بود، و زنان به بدترین و زشت‏ترین حالت به سوگ شوهران از دست داده خود مى‏نشستند، زن در مدت عدت بدترین لباس‌ها را مى‏پوشید و در بدترین خانه سکنى مى‏گزید و آرایش و پاکیزگى و استعمال خوشبویى را ترک مى‏کرد، آب به بدنش نمى‏زد و ناخنهایش را کوتاه نمى‏کرد و موهاى اضافى بدنش را نمى‏گرفت و در میان مردم و اجتماع حاضر نمى‏شد و به این صورت تا پایان سال به سوگ مى‏نشست و بعد از اینکه یکسال از مرگ شوهرش تمام مى‏شد با زشت‏ترین قیافه و بویى زننده از خانه سوگ بیرون مى‏آمد و به سوى مردم مى‏رفت.

۴- اعراب در دوران جاهلیت کنیزان خود را مجبور مى‏کردند تا خود فروشى کنند و پول در بیاورند چنانکه قرآن اعراب تازه مسلمان را اینگونه مورد خطاب قرار داد:

﴿وَلَا تُكۡرِهُواْ فَتَيَٰتِكُمۡ عَلَى ٱلۡبِغَآءِ إِنۡ أَرَدۡنَ تَحَصُّنٗا لِّتَبۡتَغُواْ عَرَضَ ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَاۚ﴾[النور: ۳۳] .

«کنیزان خود را که خواهان عفت و پاکدامنى هستند به زنا وادار نکنید تا بدینوسیله مال و دارائى دنیا را بدست آورید».

۵- در میان اعراب دوران جاهلیت انواعى از ازدواج فاسد رواج داشت که در میان بسیارى از قبایل شایع بود و تا کنون در بعضى جاه‌ها رواج دارد از جمله:

الف) گروهى از مردان با یک همسر همبستر مى‏شدند و آن زن حق داشت فرزندى را که به دنیا مى‏آورد به هریکى از آن مردان که مى‏خواست نسبت دهد.

ب) مرد از همسرش مى‏خواست تا با فرد مشخصى از سران قوم و افرادى که به شجاعت معروف بودند همبستر شود تا فرزندى چون آن مرد در شجاعت به دنیا بیاورد.

ج) نکاح موقت نیز یکى از انواع ازدواج‏هایى بود که آن زمان رواج داشت.

د) نکاح شغار، یعنى اینکه مردى دختر یا خواهرش را به ازدواج مردى دیگر در مى‏آورد بشرط اینکه او دختر یا خواهرش را به ازدواج او در بیاورد بدون اینکه هیچ یک از دو مهریه‏اى براى زن مقرر کنند زیرا آن‌ها زن را ملک مرد مى‏دانستند و مرد مختار بود همچنانکه هر تصرفى در دیگر اموالش انجام مى‏داد با زن که جزو اموال بشمار مى‏رفت هم انجام دهد.

هنوز هم در میان بعضى ملت‌ها چون قاجار این سنت جاهلى رواج دارد!!

اما اعراب پیشرفته مانند قریش در آن زمان، نیز به همین منوال که امروزه مسلمین ازدواج مى‏کنند ازدواج مى‏کردند. آن‌ها ابتدا از زن خواستگارى مى‏کردند و مهریه‏اش مقرر مى‏شد و عقد انجام مى‏گرفت، اسلام فقط این نوع ازدواج را برقرار گذاشت اما بعضى از سنت‏هاى ظالمانه مانند اجبار زن به ازدواج با افرادى که نمى‏خواستند و یا جلوگیرى از ازدواج و تصرف یا ندادن مهریه زن و غیره را باطل نمود. امیر المؤمنین عمر بن الخطابسمى‏گوید:

«ما در دوران جاهلیت قبل از اسلام، زنان را چیزى حساب نمى‏کردیم، اما وقتى اسلام آمد و خداوند حقوق زنان را در قرآن یاد آورى نمود ما پى بردیم که زنان بر گردن ما حق دارند»

{بخارى؛ ملاحظه کنید کتاب المرأة بين تكريم الإسلام وإهانة الجاهلية}