روش نماز بیماران

اهل علم بر این اجماع کرده‌اند که هر کس توانایی ایستادن را ندارد باید نشسته ـ به هر صورتی که می‌تواند ـ نماز بخواند.

اگر نتوانست به صورت نشسته نمازش را بخواند بر پهلو در حالی که چهره‌اش به سوی قبله است نماز را به جا می‌آورد و مستحب است که بر پهلوی راست خود باشد. اگر نتوانست بر پهلو نماز بخواند به پشت بخوابد و در صورت امکان پاهایش به سوی قبله باشد و نماز را به جا بیاورد. زیرا رسول الله جخطاب به عمران به حصین فرمود: «ایستاده نماز بخوان؛ اگر نتوانستی نشسته، و اگر توانایی نداشتی به پهلو خوابیده» [به روایت بخاری]. نسائی این قسمت را نیز روایت کرده که: «و اگر نتوانستی در حالی که به پشت خوابیده‌ای نماز بخوان».

کسی که می‌تواند ایستاده نماز بخواند اما توانایی رکوع و سجده را ندارد باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع اشاره کند (یعنی بدن خود را به نشانه‌ی رکوع کمی خم می‌کند) سپس از رکوع بلند می‌شود. هنگامی که خواست به سجده رود باز به نشانه‌ی سجده کمی خود را خم می‌کند زیرا خداوند متعال می‌فرماید:

﴿وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِينَ٢٣٨﴾ [البقرة: ٢٣٨]

«...فروتنانه برای الله بپا خیزید».

و به دلیل این سخن رسول الله جکه فرمود: «ایستاده نماز بخوان».

اگر بیماری فرد شدید بود یا دچار فلج بود و نتوانست با سر به سجده یا رکوع اشاره کند در دل نیت رکوع و سجده می‌کند، و اگر کسی نبود که او را به سمت قبله راهنمایی کند و نتوانست خود به سوی قبله نماز بخواند به هر سمتی که توانست نماز می‌گزارد.

بعضی از بیماران که عمل کرده‌اند نماز نمی‌خوانند چون نمی‌توانند نماز را به صورت کامل ادا کنند، یا نمی‌توانند وضو بگیرند، یا چون لباسشان نجس است؛ اما این اشتباه بزرگی است، زیرا ترک نماز جایز نیست بلکه هر کس باید به هر صورت که استطاعت دارد نماز بخواند.

﴿فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ﴾ [التغابن: ١٦]

«پس تا جایی که در توان دارید تقوای الله را پیشه سازید...».

بعضی بیماران می‌گویند: «هر وقت خوب شدم نمازهایی که ترک کرده‌ام را قضا خواهم کرد»، که این سهل انگاری است، زیرا نماز را باید بر حسب شرایط در وقت آن خواند و تاخیر آن از وقتش جایز نیست.

اگر بیمار یا هر کس دیگر از نماز خواب افتاد یا از یادش رفت نماز بخواند واجب است هر وقت که از خواب بیدار شد، یا یادش آمد، نمازش را بخواند و جایز نیست تا وقت بعدی همان نماز به تاخیرش اندازد زیرا رسول الله جمی‌فرماید: «هر کس از نمازی به خواب افتاد یا فراموشش کرد، هرگاه بیادش آورد آن را به جای بیاورد و کفاره‌ای جز آن ندارد».

اما اگر خواندن همه‌ی نمازها در وقتِ آن برایش سخت بود می‌تواند اجازه دارد نماز ظهر و عصر را با هم بخواند و نماز مغرب و عشاء را نیز به صورت جمع تقدیم یا تاخیر [١٤]، همراه هم بخواند. به این صورت که اگر خواست عصر را زودتر همراه با نماز ظهر می‌خواند و اگر خواست ظهر را دیرتر همراه با عصر به جای می‌آورد، و اگر خواست عشاء را زودتر همراه با مغرب می‌خواند و یا مغرب را دیرتر همراه با عشاء می‌خواند. اما نماز صبح با هیچ نماز دیگر جمع نمی‌شود.

[١٤] جمع تقدیم یعنی خواندن دو نماز (مثلا ظهر و عصر) در وقتِ نماز اول. مثلا نماز ظهر و عصر را در وقت نماز ظهر بخواند. جمع تاخیر نیز یعنی خواندن دو نماز در وقت نماز دوم، مثلا خواندن نماز ظهر و عصر در وقت نماز عصر. (مترجم)