بررسی روایت ابن عبدربه در کتاب «العقد الفرید»
روایت ابن عبدربه در کتاب «العقد الفرید» از چند جهت قابل نقد است.
اولاً: روایت مزبور بدون ذکر سند و مآخذ بیان شده است که چنین روایت از نظر محققان هیچ‌گونه ارزش تاریخی ندارد به هیچ وجه نمی‌‌توان آن را به عنوان دلیل ارائه نمود.
ثانیاً: کتاب «العقد الفرید» کتاب حدیث و تاریخ نیست بلکه مجموعه ای از داستانها، اقوال و رویدادهای ادبی است و بعنوان مآخذ و مرجع تاریخی و حدیث محسوب نمی‌‌گردد.
چنانکه مؤلف آن در مقدمه کتاب خویش می‌گوید: «من در این کتاب مرواریدهای ناب ادبی و سخنان جامع و برگزیده ای را گرد آورده ام و قسمتی از آن مشتمل بر شنیده‌‌ها و سخنان حکیمان و ادیبان است»[۵۴] .
مورخ شهیر احمد بن خلکان (۶۸۱ ﻫ) نیز دربارۀ کتاب «العقد الفرید» می‌گوید:
«کتاب العقد» و هو من الکتب الممتعة حوی من کل شیء[۵۵] .
«کتاب العقد (الفرید) از کتب سودمندی است و حاوی هر مطلبی است».
ثالثاً: ابن عبد ربه به مذهب تشیع گرایش داشته است و از این رو نمی‌‌توان نقل روایات وی را به دور از تعصب و بی‌‌طرفانه خواند، چنانکه علامه ابو الفداء اسماعیل بن کثیر دمشقی می‌گوید:
«وکتابه العقد یدل على فضائل جمة، وعلوم کثیره مهمة، ویدل کثیر من کلامه على تشیع فیه»[۵۶] .
«کتاب «العقد الفرید» فضایل زیاد و علوم مهمی در بر دارد و بسیاری از سخنان مؤلف گرایش وی را به مذهب تشیع به اثبات می‌‌رساند».
رابعاً: در روایت «العقد الفرید» آمده است که حضرت فاطمه باز حضرت عمرسپرسید:
«یا ابن الخطاب أجئت لتحرق دارنا؟!»
«ای فرزند خطاب آمده ای تا خانۀ ما را بسوزانی؟!». و حضرت عمر سدر پاسخ فرمود:
«نعم، أو تدخلوا فیما دخلت فیه الأمة».
«آری مگر این که در آنچه که امت وارد شدند، شما نیز وارد شوید».
با نقل ادامۀ روایت مشخص می‌گردد که آیا حضرت عمر سبه سوزاندن خانۀ حضرت فاطمه باقدام نمود یا آنان متقاعد شدند و با حضرت ابوبکر سبیعت نمودند؟
«فخرج علی حتى دخل على أبی‌بکر فبایعه، فقال له ابوبکر: أکرهت إمارتی؟ فقال : لا، ولکننی آلیت آن لا أرتدی بعد موت رسول الله صحتى أحفظ القرآن، فعلیه حبست نفسی»[۵۷] .
«پس آنگاه حضرت علی سبیرون آمد و نزد ابوبکر سرفت و با وی بیعت نمود، ابوبکر سگفت: آیا جانشینی مرا نمی‌پسندی؟ حضرت علی فرمود: چرا، اما من قسم خورده بودم تا قرآن را گرد آوری نکنم، جامه بر تن نکنم، و به همین خاطر در خانه ماندم».
در این قسمت از روایت که نویسندگان مقالۀ «دردانۀ کوثر و یورش به خانه وحی» از ذکر آن خودداری نموده‌‌اند هیچ نوع اشاره‌‌ای به سوزاندن خانۀ حضرت فاطمه بنشده است و بالعکس تأیید خلافت حضرت ابوبکر ستوسط حضرت علی سبه اثبات می‌رسد.
[۵۴] العقد الفرید، ج، ۱ ص، ۲۰ دار الحیاء التراث العربی، ۱۴۰۹ ه ۱۹۸۹ م. [۵۵] وفیات الاعیان، ج، ۱ ص، ۱۱۰ شمارۀ شرح حال (۴۶) دار صادر بیروت. [۵۶] ابوالفداء اسماعیل بن کثیر، البدایه و النهایه، ج، ۱۱ ص، ۲۱۹ داراحیاء التراث العربی ۱۴۰۸ ه ۱۹۸۸ م. [۵۷] العقد و الفرید ج، ۴ ص، ۲۴۷، (دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۹ ﻫ ۱۹۸۹ م).