توضیح لفظ قسط:
بعد (در ادامه) امام بخاری/میفرماید: «وقال مجاهد: القسطاس العدل بالرومية».عادت امام بخاری /این است که برای تصدیق و تثبیت تفهیم الفاظ، لفظی مناسب از قرآن را انتخاب نموده و لفظ مورد نظر را توضیح و تشریح میدهد، چنانچه مطابق با لفظ قسط، لفظ مناسب در قرآن مجید:
﴿وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ١٨٢﴾ [الشعراء: ۱۸۲].
را انتخاب کرده و توضیحش را اینطور بیان نمودهاند که: القسطاس العدل بالرومیه. یعنی: لفظ قسطاس به زبان رومی به معنی عدل است. «ويقال القسط مصدر المقسط» و این هم گفته میشود که لفظ قسط مصدر مقسط است.
در اینجا این کلام بسیار تعجبانگیز است که لفظ قسط ثلاثی مجرد است و مقسط ثلاثی مزید است. لذا چطور لفظ مقسط مصدر قسط قرار میگیرد. امام بخاری/اشاره میفرماید که این لفظ از اضداد است، یعنی دارای دو معنی است و هردو معنا با یکدیگر متضادند که در یک معنا انصاف و در معنای دوم ظلم استعمال میگردد. لیکن هنگامی که این لفظ را از باب افعال فرض مینماییم در این صورت معنایش انصافکننده است.
لیکن وقتی که در مجرد قَسَطَ یقسط استعمال گردد، در این صورت معنایش ظلمکننده میشود. لذا این لفظ در میان دو معنی مشترک است. لیکن هنگام استعمالنمودن، اکثر در میان بابها فرق ایجاد میگردد و گاهی اوقات برعکس استعمال میشود، این که در بابی دیگر از مجرد به معنی انصاف و از باب افعال به معنی ظلم استعمال میشود.