احکام القرآن

دستور هجرت

و به همان اسناد شافعی/فرموده: چون جهاد را خدایﻷبر رسول خود واجب نمود بعد از آنکه مباح بود. و رسول خداجبر مشرکین مکه سنگین شده بود که ایشان چون کثرت واردین در دین خدا را دیدند بر مسلمین سخت گرفتند و ایشان را از دین باز می‌داشتند.

پس خدا دربارۀ کسانی از معذبین که از هجرت ناتوان بودند فرمود:

﴿إِلَّا مَنۡ أُكۡرِهَ وَقَلۡبُهُۥ مُطۡمَئِنُّۢ بِٱلۡإِيمَٰنِ...﴾[النحل: ۱۰۶] .

«جز کسی که مجبور به گفتن کفر باشد ولی دلش آرام به ایمان شده باشد».

و رسول خدا جبه ایشان پیغام فرستاد که خدا برای شما بیرون رفتن را واجب کرده بر کسانی که می‌توانند هجرت کنند و هرگاه هجرت نکنند به فتنه مبتلا می‌شوند. و دربارۀ کسانی که بدون هجرت وفات کردند و از هجرت خودداری کردند آیۀ ۹۷ سورۀ نساء نازل شد که:

﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَفَّىٰهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ ظَالِمِيٓ أَنفُسِهِمۡ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمۡۖ قَالُواْ كُنَّا مُسۡتَضۡعَفِينَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ قَالُوٓاْ أَلَمۡ تَكُنۡ أَرۡضُ ٱللَّهِ وَٰسِعَةٗ فَتُهَاجِرُواْ فِيهَاۚ فَأُوْلَٰٓئِكَ مَأۡوَىٰهُمۡ جَهَنَّمُۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا ٩٧ إِلَّا ٱلۡمُسۡتَضۡعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلۡوِلۡدَٰنِ لَا يَسۡتَطِيعُونَ حِيلَةٗ وَلَا يَهۡتَدُونَ سَبِيلٗا ٩٨ فَأُوْلَٰٓئِكَ عَسَى ٱللَّهُ أَن يَعۡفُوَ عَنۡهُمۡ﴾[النساء: ۹۹-۹۷] .

«آن کسانی را که ملائکه قبض روحشان کنند در حالی که بخود ظلم کرده باشند گویند: شما را چه حالی بود؟ گویند: ما ضعیفانی در سرزمین (کفر) بودیم در جوابشان گویند: آیا زمین خدا وسیع نبود که در آن مهاجرت کنید، پس چنین کسانی جایگاهشان دوزخ است که بد بازگشتی است، مگر آن ضعیف شمرده‌شدگان از مردان و زنان و اطفالی که حیله (و گریزی) نتوانند و راهی نیابند پس امید است که خدا ایشان را عفو نماید».

که خدا در این آیات عذر ضعیف شمرده‌شدگان و ناتوانان را بیان نموده است. و «عسى» امید است، و از خدا بمعنی واجب می‌باشد. و سنت رسول خداجدلالت دارد بر اینکه فرض هجرت و مهاجرت بر کسی است که بتواند، و فقط برای کسی است که به فتنه دینی می‌افتد، پس هجرت کند به شهری که مردم آن اسلام آورده‌اند. زیرا رسول خداجبه قومی که در مکه بودند اذن ماندن در آن داد پس از آن که مسلمان شدند، از جمله به عباس بن عبدالمطلب، زیرا خوف از فتنه نداشتند. و رسول خداجبه لشکر خود امر کرد به مسلمانان مکه بگویند: اگر هجرت کردید به شما بهره مهاجرین خواهد رسید، و اگر ماندید شما مانند سایر اعراب مسلمانید [۴۹] ، و مخیر نمی‌کرد کسی را مگر در آنچه حلال بود.

[۴۹] نگا، صحیح مسلم: ۳/ ۱۳۵۶، حدیث: ۱۷۳۱، سنن ابی داود: ۲/ ۴۳، حدیث: ۲۶۱۲.