در مورد مرگ
آیۀ ۱:
﴿قُلۡ إِنَّ ٱلۡمَوۡتَ ٱلَّذِي تَفِرُّونَ مِنۡهُ فَإِنَّهُۥ مُلَٰقِيكُمۡۖ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَىٰ عَٰلِمِ ٱلۡغَيۡبِ وَٱلشَّهَٰدَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٨﴾[الجمعة: ۸].
«ای پیامبرص، بگو: مرگی که از آن می‌گریزند (روزی) شما را ملاقات خواهد کرد. پس به سوی خدایی که دانندۀ آشکار و نهان است، برگردانیده می‌شوید و شما را به آنچه کرده‌اید، باخبر می‌سازد».
آیۀ ۲:
﴿ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلۡمَوۡتَ وَٱلۡحَيَوٰةَ لِيَبۡلُوَكُمۡ أَيُّكُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗاۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡغَفُورُ ٢﴾[الملک: ۲].
«او خدایی است که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما نیکوکارتر است و او غالب و آمرزنده (گناهان) است».
آیۀ ۳:
﴿كُلُّ نَفۡسٖ ذَآئِقَةُ ٱلۡمَوۡتِۗ وَإِنَّمَا تُوَفَّوۡنَ أُجُورَكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۖ فَمَن زُحۡزِحَ عَنِ ٱلنَّارِ وَأُدۡخِلَ ٱلۡجَنَّةَ فَقَدۡ فَازَۗ وَمَا ٱلۡحَيَوٰةُ ٱلدُّنۡيَآ إِلَّا مَتَٰعُ ٱلۡغُرُورِ ١٨٥﴾[آل‌عمران: ۱۷۵].
«هر نفسی (شربت) مرگ را خواهد چشید و قطعاً روز قیامت همه‌ی شما به مزد اعمالتان خواهید رسید. پس کسی که از آتش (جهنم) نجات یافت و وارد بهشت شد، همانا او رستگار شد و زندگی دنیا جز مایۀ فریب نیست».
حدیث ۱: «عن أنسس، عن رَسُول الله صقَالَ: يَتْبَعُ الـمَيتَ ثَلاَثَةٌ: أهْلُهُ وَمَالُهُ وَعَملُهُ، فَيَرجِعُ اثنَانِ وَيَبْقَى وَاحِدٌ: يَرجِعُ أهْلُهُ وَمَالُهُ، وَيَبقَى عَملُهُ» [۲۴].
ترجمه: «میت را سه چیز (تا قبرستان) همراهی می‌کند: أهل، مال و عملش. آن دو (یعنی اهل و مال) برمی‌گردند و عمل، نزد وی باقی می‌ماند».
حدیث ۲: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: َكْثِرُوا ذِكْرَ هَاذِمِ اللَّذَّاتِ: الْـمَوْتِ».
ترجمه: «انس از رسو‌ل‌خداصنقل می‌کند که فرمود: «تلخ‌کننده‌ی شیرینی‌ها؛ یعنی، مرگ را به کثرت یاد کنید».
حدیث ۳: «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَبقَالَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِصبِمَنْكِبِى فَقَالَ: كُنْ فِى الدُّنْيَا كَأَنَّكَ غَرِيبٌ، أَوْ عَابِرُ سَبِيلٍ . وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ يَقُولُ إِذَا أَمْسَيْتَ فَلاَ تَنْتَظِرِ الصَّبَاحَ، وَإِذَا أَصْبَحْتَ فَلاَ تَنْتَظِرِ الْـمَسَاءَ، وَخُذْ مِنْ صِحَّتِكَ لِـمَرَضِكَ، وَمِنْ حَيَاتِكَ لِـمَوْتِكَ» [۲۵].
ترجمه: «ابن عمر می‌گوید: رسول‌خداصدست روی شانه‌ام گذاشت و فرمود: در دنیا چنان زی که گویی غریب یا رهگذری. خود ابن عمر می‌گفت: چون شب نمودی، منتظر صبح مباش و چون صبح نمودی، منتظر شب مباش و از سلامتی برای بیماری و از زندگی‌ات برای مرگت بهره‌گیر».
حدیث ۴: «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍبقَالَ مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ -صبِقُبُورِ الْـمَدِينَةِ فَأَقْبَلَ عَلَيْهِمْ بِوَجْهِهِ فَقَالَ: السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ الْقُبُورِ يَغْفِرُ اللَّهُ لَنَا وَلَكُمْ أَنْتُمْ سَلَفُنَا وَنَحْنُ بِالأَثَرِ» [۲۶].
ترجمه: «ابن عباس می‌گوید: روزی پیامبرخداصاز کنار چند قبر در مدینه عبور نمود و خطاب به آن‌ها چنین فرمود: ای اهل قبور، سلام بر شما، خدا ما و شما را بیامرزد، شما جلوتر از ما رفتید و ما بعد از شما خواهیم آمد».
حدیث ۵: «عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِصقَالَ: بَادِرُوا بِالأَعْمَالِ سَبْعًا هَلْ تَنْظُرُونَ إِلاَّ فَقْرًا مُنْسِيًا أَوْ غِنًى مُطْغِيًا أَوْ مَرَضًا مُفْسِدًا أَوْ هَرَمًا مُفَنِّدًا أَوْ مَوْتًا مُجْهِزًا أَوِ الدَّجَّالَ فَشَرُّ غَائِبٍ يُنْتَظَرُ أَوِ السَّاعَةَ فَالسَّاعَةُ أَدْهَى وَأَمَرُّ» [۲۷].
ترجمه: «ابوهریره روایت می‌کند که رسول‌اکرمصفرمود: بشتابید به سوی اعمال نیک قبل از فرا رسیدن هفت چیز:
۱- فقری فراموش‌کننده ۲- ثروتی طغیانگر ۳- مرضی کشنده
۴- پیری نادان‌کننده ۵- مرگی آماده (که ناگهان می‌آید)
۶- ظهور دجال که بدترین غایبی است که انتظار آن می‌رود.
۷- آمدن قیامت که خود مصیبت بسیار بزرگ و تلخی است».
توضیح: انسان همواره در حال انتقال از مکانی به مکان دیگر و از حیاتی به حیاتی دیگر بوده است. ابتدا در عالم ارواح بود سپس وارد شکم مادر می‌شود و پس از مدتی، به دنیا می‌آید و چند صباحی در این دنیا زندگی می‌کند. پس از آن، می‌میرد و وارد قبر می‌شود و مدتی در زندگی برزخی بسر می‌برد. از آن جا دوباره زنده می‌شود و در صحرای محشر حضور می‌یابد. و پس از بررسی و محاسبه‌ی اعمال، سرانجام رهسپار جایگاه ابدی خویش بهشت یا جهنم می‌شود.
هر موجود جانداری که جام شیرین حیات را نوشیده است؛ به اجبار باید جام تلخ مرگ را هم نوش‌جان کند. خداوند، زندگی و مرگ را آفرید تا انسآن‌ها را بیازماید. بنابراین، ساعات و لحظات عمر، فرصت‌های زرّین و گرانبهایی است که باید آن‌ها را غنیمت شمرد و حداکثر استفاده را از آن‌ها برد.
گردش ایّام و گذشت شب و روز، درواقع به نواری می‌ماند که در زیر دکمه‌های دوربین فیلمبرداری قرار گرفته باشد، این نوار هر آواز و حرکتی را در خود ضبط می‌کند؛ تا در روز محشر آن‌ها را به نمایش بگذارد. در این نوار یک لحظه غفلت، به معنی از دست دادن هزاران لحظه در آخرت است؛ همانطور که یک لحظه ذکر خدا و تلاوت قرآن و عبادت، باعث آسایش هزاران سال در آخرت خواهد شد. از این رو، نباید گذاشت که این نوار زندگی خالی بگذرد یا خدای نکرده، معصیتی را در خود ثبت کند.
[۲۴] متفق علیه. [۲۵] بخاری. [۲۶] ترمذی، حسن. [۲۷] ترمذی، حسن.