مقدمه
الحمد لله، والصلاة والسلام علی رسول الله، وعلی آله وأصحابه ومن والاه، وبعد:
با توجه به اینکه دین مبین اسلام آخرین و در عین حال جامع و کاملتیرین تمام ادیان سماوی، و هم چنان معلم و پیام‌آور آن محمد جبهترین و آخرین پیامبر بوده؛ لذا سنت و حدیث شریف، طریقه و روش پربار ایشان از لحاظ اینکه دومین دستور فکری و عملی مسلمانان و به عبارت دیگر دومین مصدرشریعت اسلامی، و در عین زمان مبین و مفسر مصدر و منبع اول آن که همانا قرآن کریم است بشمار می‌رود، در دین مقدس اسلام از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار می‌باشد.
مقام و جایگاه مخصوص و ویژۀ سنت نبوی را در دین مبین اسلام بطور اجمال و بسیار كوتاه می‌توان از مقام و جایگاه صاحب آن كه محمد جاست درک نمود كه خداوند متعال در آیۀ از آیات قرآن كریم وظیفه و مسئوولیت بزرگ پیامبرش را مشخص ساخته، فرموده است:
﴿وَأَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلذِّكۡرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيۡهِمۡ وَلَعَلَّهُمۡ يَتَفَكَّرُونَ﴾[النحل: ۴۴].
«واین قرآن را به سوی تو فرود آوردیم تا برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده است توضیح دهی و امید كه آنان بیندیشند».
پیامبر جبه تاسی از این آیت کریمه و آیات مشابه دیگر در جریان بیست و سه سال نبوت و رسالتش تمام احکام كلی موجود در قرآن را به وسیلۀ گفتار و كردارش واضح، مسایل مبهم آن را روشن، و آیات عام و مطلقش را مخصوص و مقید ساخت.
لذا بطور بسیار فشرده می‌توان گفت که فهم قرآن کریم و سپس عمل نمودن به احكام و دساتیر آن بدون در نظر داشت سنت نبوی امری است بس مشكل و غیر ممکن. و از همین جا است که پیامبر جدر یكی از توصیه‌های تاریخی و ارزشمند خویش كه به مسلمانان نموده بودند، فرمودند: «تركت فيك أمرين لن تضلوا ما تمسکتم بهما کتاب الله وسنة نبيه» [۱]. «من در میان شما بعد از خودم دو چیز را گذاشته‌ام که در صورت تمسک و چنگ زدن به آن هرگز گمراه نخواهید شد، یكی آن كتاب الله و دیگرش سنت پیامبرش می‌باشد».
سنت و حدیث پیامبر جهمان طوریکه بهترین و مصون‌ترین وسیله‌ای است برای فهم و درک قرآن و عمل نمودن به احکام آن، و نیز همان طوریکه سنت و طریقۀ پاک و مبارک پیامبر جیکی از اسباب عمدۀ نجات از ضلالت و گمراهی به شمار می‌رود، هم چنان یگانه وسیلۀ نجات و بیرون رفت از هرگونه نزاع و اختلاف نیز به شمار می‌رود. چنانچه پیامبر جدر این مورد تصریح نموده فرمودند: «فإنه من يعش منکم فسيری اختلافا کثيرا، فعليکم بسنتی وسنة الخلفاء الراشدين، تمسکوا بها وعضوا عليها بالنواجذ، وإياکم ومحدثات الأمور، فإن کل محدثة بدعة، وکل بدعة ضلالة» [۲]. «از شما کسیکه بعد از من زنده بماند حتما اختلافات و دگرگونی‌های زیادی را مشاهده خواهد کرد. پس پیروی نمودن از سنت و روش من، و نیز از سنت و روش خلفای راشدین را برخود لازم قرار داده و به شدت به آن چنگ بزنید، و از بدعات و امور نو و تازه ایجاد شده پرهیز نمائید؛ زیرا هر چیز نو و تازه ساخته شده (در دین) بدعت به شمار رفته و هر بدعت گمراهی را بدنبال دارد».
با توجه و دقت در آیت و احادیث فوق جایگاه رفیع سنت را در دین مقدس اسلام هرکس می‌تواند بخوبی درک کند.
باور بنده هم این است كه هر مسلمانیکه به رسالت و پیامبری حضرت محمد جایمان داشته و از آن جناب به صفت مقتدا و پیشوای حقیقی اطاعت و پیروی نماید، حتما از اهمیت و ارزش سنتش در دین اسلام نیز آگاهی خوبی خواهد داشت.
اینک با توجه به اهمیت و جایگاه رفیع سنت از یكطرف، تقصیر، بی‌اعتنایی و بی‌تفاوتی عده زیادی از مسلمانان در مورد آن از طرف دیگر خواستم تا رسالۀ كوچكی را زیر عنوان «جایگاه رفیع سنت در دین اسلام و مسؤولیت مسلمان در برابر آن» خدمت برادران مسلمان تقدیم نمایم تا باشد كه با مطالعۀ آن اهمیت سنت را بصورت درست درک نموده، در تعمیل احكام و دساتیر نجات‌بخش پیامبر گرامی اسلام جاعتنا و توجه خاص خودرا مبذول نموده، با رجوع نمودن مجدد و صادقانه به طرف کتاب الله و سنت رسول الله جکه راز و رمز و اقعی و حدت و یک پارچگی مسلمانان است، عزت و شرف سلب شده و از دست رفتۀ خودرا دوباره به دست بیاوریم.
دکتور عبد الباری حمیدی
استاد پوهنځی شرعیات
پوهنتون کابل
۱۳۸۹ خورشیدی
***
[۱] المؤطأ للإمام مالک بن أنس، ص: ۳۲۱. [۲] صحیح، جامع ترمذی، كتاب العلم، باب ما جاء فی الأخذ بالسنة واجتناب البدع (ص: ۴۳۳، شمارۀ حدیث ۲۶۷۶).