بخش اول: کتب تالیف شده در فن مصطلح حدیث
هم زمان با آغاز نهضت تالیف و تدوین در بخش‌های مختلف متون دینی مخصوصا علم حدیث علماء قواعد و اساسات اصول و یا مصطلح حدیث را در ابواب مختلف تالیفات خود گنجانیده‌اند که از آن جمله می‌توان از دو کتاب معتبر امام شافعی رح که بنامهای (الرسالة) و (الأم) تالیف نموده است، و تواریخ سه گانۀ امام بخاری /که عبارت‌اند از: (التاریخ الکبیر)، (التاریخ الصغیر)، (التاریخ الأوسط)، و کتاب (العلل) امام ترمذی که در آخر سنن و یا جامعش موجود می‌باشد، و (مقدمۀ صحیح مسلم) از امام مسلم، و هم چنان کتاب (التمییز) وی می‌توان نام برد.
اما اولین کسیکه بطور مستقل و جداگانه در این فن به تالیف کتاب آغاز نموده است امام رامهرمزی (متوفی ۳۶۰ﻫ) می‌باشد، که در نیمۀ دوم قرن چهارم هجری کتابی را زیر عنوان:
۱- (الـمحدث الفاصل بین الراعی والواعی) تالیف نموده، و دران اکثر مسایل اصول حدیث را گنجانیده است.
کتاب‌های دیگری که به تعقیب آن نوشته شده است عبارت‌اند از:
۲- معرفة علوم الحدیث از أبو عبد الله حاکم نیشابوری (متوفی ۴۰۵ﻫ) صاحب المستدرك علی الصحیحین.
موصوف در این کتاب تنها ۵۲ نوع از انواع علوم حدیث را گنجانیده است و حافظ ابن حجر در مورد آن این ایراد را هم گرفته است که از ترتیب و تنظیم خوب هم بر خوردار نمی‌باشد.
۳- الـمستخرج علی معرفة علوم الحدیث از ابو نعیم اصفهانی (متوفی ۴۳۰ ﻫ) صاحب کتاب حلیة الأولیاء.
۴- الکفایة في علم الروایة.
۵- الجامع لآداب الراوي وآداب السامع از خطیب بغدادی (متوفی ۴۶۳ ﻫ)
خطیب بغدادی بر علاوه این دو کتاب مشهور کتاب‌های دیگری را پیرامون انواع مختلف علوم حدیث به یاد گار گذشته است، و در نتیجۀ این نقش خطیب بغدادی حافظ ابوبکر بن نقطه گفته است: «کل من أنصف علم أن الـمحدثين بعد الخطيب عيال علی کتبه». «کسیکه انصاف داشته باشد این حقیقت را یقینا درک می‌کند که محدثینیکه بعد از خطیب بغدادی آمدند همه... بودند».
۶- الإلـماع في ضبط الرواية و تقیید السماع از قاضی عیاض یحصبی (متوفی ۵۴۴ ﻫ).
۷- ما لایسع الـمحدث جهله از ابو حفص میانشی.
۸- علوم الحدیث و یا مقدمۀ ابن الصلاح از حافظ ابن الصلاح شهرزوری (متوفی ۶۴۳ ﻫ).
موصوف بعد از اینکه تدریس حدیث را در مدرسۀ اشرفیۀ دمشق رسما بدوش گرفت با استفاده از کتاب‌های سابقه و یا در روشنی آن تمام مسایل و مباحث مربوط به علوم حدیث را جمع آوری نموده، و کتاب جامع و در عین حال مهمی را زیر عنوان: (علوم الحدیث) تالیف نمود.
کار علمای که بعد از حافظ ابن الصلاح در این عرصه قدم نهادند تنها ترتیب و تنظیم، شرح و اختصار، تعلیق و تنکیت و یا در آوردن آن در قالب نظم بوده است.
آثار و کتاب‌های را که علماء در تلخیص و یا اختصار کتاب حافظ ابن الصلاح به رشتۀ تحریر در آوردند و در عین حال از کتاب‌های عمده اصول حدیث به شمار میروند، عبارت‌اند از:
۹- إرشاد طلاب الحقایق إلی معرفة سنن خیر الخلائق از امام نووی (متوفی ۶۷۶ ﻫ).
۱۰- التقريب و التيسير في معرفة سنن البشير النذير از امام فوق الذکر.
۱۱- تدريب الراوي فی شرح تقريب النواوی از امام جلال الدین سیوطی (متوفی ۹۱۱ ﻫ).
این کتاب طوریکه از نامش پیدا است شرحی است معتبر و جامع بر کتاب التقریب و التیسیر امام نووی.
۱۲- الـمنهل الروی في مختصر علوم الحديث النبوی از بدر الدین ابن جماعة (متوفی ۷۳۳ ﻫ).
۱۳-الخلاصة في أصول الحديث از علامه حسین بن عبد الله طیبی (متوفی ۷۴۳ ﻫ).
۱۴- اختصار علوم الحدیث از حافظ ابن کثیر دمشقی (متوفی ۷۷۴ ﻫ) که علامه احمد شاکر آن زیر عنوان (الباعث الحثیث) شرح نموده است.
۱۵- المقنع في علوم الحدیث از علامه سراج الدین مشهور به ابن ملقن (متوفی ۸۰۴ ﻫ).
۱۶- محاسن الاصطلاح فی تضمین کتاب ابن الصلاح از شیخ الاسلام أبو حفص عمر بن رسلان البلقینی (متوفی ۸۰۵ ﻫ).
۱۷- ألفية الحدیث از علامه زین الدین عراقی (متوفی ۸۰۶ ﻫ).
این کتاب یکی از منظومه‌های مشهور مقدمه ابن الصلاح به شمار می‌رود که توسط خود علامه عراقی و برخی علمای دیگر شرح شده است.
۱۸- التبصرة والتذکرة از علامه عراقی.
۱۹- فتح الباقی علی ألفية العراقی تالیف شیخ زکریا انصاری (متوفی ۹۲۵ ﻫ).
۲۰- التقیید و الإیضاح لما أطلق و أغلق من کتاب ابن الصلاح از حافظ عراقی.
علاوه بر علماییکه از عناوین تالیفات ایشان نام برده شد حافظ ابن حجر عسقلانی نیز بنوبه خود کتاب‌های ارزندۀ را در این راستا تالیف نموده است که عناوین آن‌ها قرار ذیل‌اند:
۲۱- النکت علی کتاب ابن الصلاح.
۲۲- نخبة الفکر في مصطلح أهل الأثر.
۲۳- نزهة النظر شرح نخبة الفکر نام برد.
این بود عمده‌ترین کتاب‌های که در رشتۀ اصول حدیث از قرن چهارم تا قرن دهم هجری تالیف شده است.