ساعات و احوالیکه در آن دعا قبول می‌گردد

۱- دعا در شب قدر:

الله ﻷمی‌فرماید: ﴿لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ خَيۡرٞ مِّنۡ أَلۡفِ شَهۡرٖ ٣﴾[القدر: ۳].

«شب قدر بهتر از هزار ماه است......»

رسول الله جدر پاسخ به سؤال عایشهلکه پرسید: در شب قدر چه بگوید، فرمود: «قولي: اللهمَّ إِنَّكَ عَفُوٌ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنيِّ» [۲٧].

(بگو بار الها! تو بخشایش را دوست داری، پس مرا ببخشای و بیامرز).

۲- دعا در نیم شب و بدنبال نماز‌های فرض:

رسول اکرم جفرمودند: «ينزِلُ رَبُّنَا تَبَارَكَ وَتَعَالَي كُلَّ لَيْلَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، حِينَ يَبْقَي ثُلُثُ اللَّيْلِ الآخِرِ، يَقُولُ:مَنْ يَدْعُونِـي فَأَسْتَجِيبَ لَهُ، مَنْ يَسْأَلُنِي فَأُعْطِيَهُ، مَنْ يَسْتَغْفِرُنِـي فَأَغْفِرَ لَهُ» [۲۸].

(الله تبارک و تعالی هر شب هنگامی که یک سوم از شب باقی می‌ماند، به آسمان دنیا فرود می‌آید و می‌فرماید: چه کسی مرا می‌خواند تا او را اجابت کنم و چه کسی از من چیزی می‌خواهد تا به او عطا نمایم و چه کسی مرا استغفار می‌کند تا گناهان او را ببخشایم).

از پیامبر اکرم جپرسیده شد: «أَيُّ الدُّعَاءِ أَسْمَعُ ؟ قَالَ: جَوْفَ اللَّيْلِ الآخِرِ، وَدُبُرَ الصَّلَوَاتِ الْمَكْتُوبَاتِ» [۲٩].

(کدام دعا بیشتر از همه قابل شنیدن و اجابت است؟ فرمودند: در میان و آخر شب و بدنبال نماز‌های فرض).

۳- دعا در بین اذان و اقامه:

رسول الله جفرمودند: «لاَ يُرَدُّ الدُّعَاءُ بَيْنَ الأَذَانِ وَالإِقَامَةِ» [۳۰].

(دعای بین اذان و اقامه رد نمی‌شود).

۴- دعا در وقت آذان برای نمازهای فرضی و در وقت جهاد و رویارویی با دشمن:

از سهل بن سعدسروایت است که پیامبر اکرم جفرمودند: «ثِنْتَانِ لاَ تُرَدَّانِ أَوْ قَلَّمَا تُرَدَّانِ: الدُّعَاءُ عِنْدَ النِّدَاءِ وَعِنْدَ الْبَأْسِ حِينَ يُلْحِمُ بَعْضُهُمْ بَعْضًا» [۳۱].

(دو دعا رد نمی‌شوند یا فرمود: کم رد می‌شوند: دعا در وقت آذان و در وقت جنگ(جهاد)، هنگامیکه برخی با برخی دیگر درآویز می‌شوند).

۵- ساعت اجابت دعا در روز جمعه:

پیامبر جفرمودند: «فيهِ - يوم الجُمُعةِ - سَاَعةٌ لاَ يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي يَسْأَلُ اللهَ تَعَالَى شَيْئاً إلاَّ أَعْطَاُه إِيَّاهُ» [۳۲].

(در روز جمـعـه لحظه‌ای است که اگر بندۀ مسلمان در آن لحظه دعا کند و از الله ﻷطلب چیزی نماید، الله ﻷحتما دعای او را اجابت می‌کند).

و در روایت دیگر آمده که رسول الله جفرمودند: «هيَ بَيْنَ أَنْ يَجْلِسَ الإمَامُ إِلَى أَنْ يَقْضِيَ الصَّلاةَ» [۳۳]یعنی: يجلسُ على المِنْبَرِ.

(آن لحظه، زمانی است بین نشستن امام بر منبرتا تمام شدن نماز).

مسأله: ساعت اجابت در روز جمعه چه ساعتی است؟

علامه ابن قیم/ترجیح داده است که ساعت اجابت دعا در روز جمعه، آخرین ساعت عصر است، آن هم پس از ذکر یازده قول در تعیین آن ساعت و لحظه. و به طور کلی دو قول بر دیگر اقوال ترجیح داده شده که احادیث صحیح بر آن دلالت می‌کند؟

اول- هنگام نشستن برای خطبه تا تمام شدن نماز جمعه. و دلیل آن در صحیح مسلم است که قبلاً ذکر شد.

دوم- اینکه آخرین ساعت از عصر روز جمعه است و بیشتر احادیث بر این قول دلالت دارد. سپس دلیل آن را چنین ذکر کرده است.

روایت امام احمد در مسند که رسول الله جفرمودند: «إِنَّ فِي الْجُمُعَةِ سَاعَةٌ لاَ يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ يَسْأَلُ اللهَ فِيها خَيْراً إِلاَّ أَعْطَاهُ إِيَّاهُ، وَهِيَ بَعْدَ الْعَصْرِ» [۳۴].

(در روز جمعه ساعتی است که هربنده‌ی مسلمان که الله را بخواند، الله حتما او را اجابت کند و آن ساعت پس از عصر می‌باشد).

آن چه امام ابوداود و امام ترمذی و امام نسایی از رسول الله جروایت کرده‌اند که فرمودند: «يَوْمُ الْجُمُعَة ثِنْتَا عَشْرَةَ ـ يريدُ ساعةً ـ لا يُوجَدُ مُسْلِمٌ يَسْأَلُ اللهَ شَيْئاً إِلاَّ آتَاهُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ، فَالْتَمِسُوها آخِرَ ساعَةٍ بَعْدَ العَصْرِ» [۳۵].

(روز جمعه دوازده ساعت است، هر مسلمانی از الله چیزی بخواهد اللهﻷحتما به او میدهد (حاجت او را روا می‌کند)، پس آن را در آخرین ساعت پس از عصر التماس و طلب نمائید).

سپس /در پایان چنین فرمود: از دیدگاه من وقت نماز نیز امید اجابت دعا می‌رود. پس هردو ساعت، زمان اجابت است، گرچه ساعت پایانی عصر مخصوص اجابت می‌باشد. و همه‌ی راویان براین احادیث متفقند و رسول الله جامت خود را در این دو ساعت برای دعای توأم با زاری و تضرع به سوی الله ﻷ، ترغیب کرده است [۳۶].

۶- دعا در ساعتی از شب:

پیامبر اکرم جفرموده‌اند: «إِنَّ فِى اللَّيْلِ لَسَاعَةً لاَ يُوَافِقُهَا رَجُلٌ مُسْلِمٌ يَسْأَلُ اللَّهَ خَيْرًا مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ إِلاَّ أَعْطَاهُ إِيَّاهُ وَذَلِكَ كُلَّ لَيْلَةٍ» [۳٧].

(همانا در شب لحظه و ساعتیست که هرگاه مرد مسلمان آن را دریابد و خیری از کار دنیا و آخرت را از الله متعال طلبد، آن را به وی می‌دهد و آن در هر شب می‌باشد).

٧- در وقت نوشیدن آب زمزم:

از پیامبر اکرم جروایت شده که فرمودند: «مَاءُ زَمْزَمَ، لِمَا شُرِبَ لَهُ» [۳۸].

(آب زمزم به هر نیت و قصدی که نوشیده شود سودمند است).

۸- هنگام خواندن این دعا بعد از تکبیره احرام در نماز: (اللَّهُ أَكْبَرُ كَبِيرا وَالْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيرًا وَسُبْحَانَ اللَّهِ بُكْرَةً وَأَصِيلاً).

عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ بَيْنَمَا نَحْنُ نُصَلِّى مَعَ رَسُولِ اللَّهِ جإِذْ قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ اللَّهُ أَكْبَرُ كَبِيرًا وَالْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيرًا وَسُبْحَانَ اللَّهِ بُكْرَةً وَأَصِيلاً. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج«مَنِ الْقَائِلُ كَلِمَةَ كَذَا وَكَذَا». قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ أَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ «عَجِبْتُ لَهَا فُتِحَتْ لَهَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ». قَالَ ابْنُ عُمَرَ فَمَا تَرَكْتُهُنَّ مُنْذُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ جيَقُولُ ذَلِكَ [۳٩].

از عبدالله ابن عمربروایت است که فرمود: در اثنائیکه ما با پیامبر اکرم جنماز می‌خواندیم مردی از حاضرین گفت: «اللَّهُ أَكْبَرُ كَبِيرا وَالْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيرًا وَسُبْحَانَ اللَّهِ بُكْرَةً وَأَصِيلاً»(الله تبارک و تعالی برترین و بزرگترین است و همۀ ستایش‌ها به کثرت مخصوص اوست و من صبح و شام او را تسبیح می‌گویم) رسول اکرم جفرمودند: گویندۀ این سخن کیست؟ مردی از حاضرین گفت: من یا رسول الله، فرمودند: (تعجب نمودم از این کلمه چون دروازه‌های آسمان به روی آن باز گردید). ابن عمربفرمود: پس از آنکه سخن پیامبر اکرم جدر مورد این کلمه را شنیدم هرگز آن را ترک نکردم).

٩- همچنان در هنگام خواندن این دعا بعد از تکبیر احرام در نماز: «الْحَمْدُ لِلَّهِ حَمْدًا كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ».

عَنْ أَنَسٍ أَنَّ رَجُلاً جَاءَ فَدَخَلَ الصَّفَّ وَقَدْ حَفَزَهُ النَّفَسُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ حَمْدًا كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ. فَلَمَّا قَضَى رَسُولُ اللَّهِ جصَلاَتَهُ قَالَ «أَيُّكُمُ الْمُتَكَلِّمُ بِالْكَلِمَاتِ». فَأَرَمَّ الْقَوْمُ فَقَالَ «أَيُّكُمُ الْمُتَكَلِّمُ بِهَا فَإِنَّهُ لَمْ يَقُلْ بَأْسًا». فَقَالَ رَجُلٌ جِئْتُ وَقَدْ حَفَزَنِى النَّفَسُ فَقُلْتُهَا. فَقَالَ «لَقَدْ رَأَيْتُ اثْنَىْ عَشَرَ مَلَكًا يَبْتَدِرُونَهَا أَيُّهُمْ يَرْفَعُهَا» [۴۰].

از انسسروایت است که مردی وارد صف نماز گردید در حالیکه به سبب تیز آمدن نفس عمیق می‌کشید گفت: (الْحَمْدُ لِلَّهِ حَمْدًا كَثِيرا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ)وقتی رسول اکرم جنماز را تمام نمود فرمودند:(چه کسی از شما این سخنان را گفت؟) مردم خاموش مانده چیزی نگفتند، سپس آن‌حضرت جفرمودند::(چه کسی از شما این سخنان را گفت؟ که سخنی بد نگفت). مردی گفت: چون به سرعت آمدم و نفس‌های عمیق می‌کشیدم این سخنان را گفتم. آن‌حضرت جفرمودند: «همانا دوازده فرشته را دیدم که بسوی آن پیشی گرفتند تا کسی از ایشان آن را - بسوی آسمان- بالا ببرد».

۱۰- در وقت خواندن سوره فاتحه در نماز و حضور قلب و دقت و تدبر به آنچه خوانده می‌شود.

پیامبر اکرم جفرمودند: الله تبارک وتعالی فرمود: «قَسَمْتُ الصَّلاَةَ بَيْنِى وَبَيْنَ عَبْدِى نِصْفَيْنِ وَلِعَبْدِى مَا سَأَلَ فَإِذَا قَالَ الْعَبْدُ ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢﴾ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى حَمِدَنِى عَبْدِى وَإِذَا قَالَ ﴿ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ ٣﴾قَالَ اللَّهُ تَعَالَى أَثْنَى عَلَىَّ عَبْدِى. وَإِذَا قَالَ ﴿مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ ٤﴾قَالَ مَجَّدَنِى عَبْدِى - وَقَالَ مَرَّةً فَوَّضَ إِلَىَّ عَبْدِى - فَإِذَا قَالَ ﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥﴾قَالَ هَذَا بَيْنِى وَبَيْنَ عَبْدِى وَلِعَبْدِى مَا سَأَلَ. فَإِذَا قَالَ ﴿ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ ٦ صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ ٧﴾قَالَ هَذَا لِعَبْدِى وَلِعَبْدِى مَا سَأَلَ» [۴۱].

(الله تبارک وتعالی می‌فرماید: من سوره فاتحه را بین خود و بنده‏ام از وسط نصف کرده‏ام و سهم بنده‏ام آن قسمت است که در آن از من می‌خواهد، وقتی که بنده می‌گوید: ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ﴾الله بزرگ می‌فرماید: بنده‏ام مرا ستایش کرد، وقتی بنده می‌گوید: ﴿ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾الله جل عظمته می‌فرماید: بنده‏ام مرا مورد تمجید و سپاس قرار داد، وقتی بنده می‌گوید: ﴿مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ﴾الله بزرگ می‌فرماید: بنده‏ام مرا بزرگداشت، و وقتی که می‌گوید: ﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ﴾الله بزرگ می‌فرماید: این سهم من و بنده‏ام است، و بنده‏ام هرچه را بخواهد به او می‏دهم. وقتی بنده بگوید: ﴿ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ ٦ صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ﴾الله بزرگ می‌فرماید: این سهم بنده‏ام است و هرچه را بخواهد به او می‏دهم).

۱۱- در وقت آمین گفتن در نماز:

پیامبر اکرم جفرمودند: «إِذَا قَالَ الإِمَامُ ﴿غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ﴾فَقُولُوا آمِينَ، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلاَئِكَةِ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» [۴۲].

(وقتی امام ﴿غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ﴾گفت: شما آمین بگویید همانا آنکه آمین گفتنش با آمین گفتن فرشتگان توافق کند، گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود).

۱۲- در وقت بلند شدن از رکوع و گفتن (رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ، حَمْدًا كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ).

عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ رَافِعٍ الزُّرَقِيِّ قَالَ: كُنَّا يَوْمًا نُصَلِّي وَرَاءَ النَّبِيِّ: فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ الرَّكْعَةِ، قَالَ: سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، قَالَ رَجُلٌ وَرَاءَهُ: رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ، حَمْدًا كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ، قَالَ: «مَنِ الْمُتَكَلِّمُ ؟» قَالَ: أَنَا، قَالَ: «رَأَيْتُ بِضْعَةً وَثَلاَثِينَ مَلَكًا يَبْتَدِرُونَهَا، أَيُّهُمْ يَكْتُبُهَا أَوَّلُ» [۴۳].

(از رفاعه بن رافع الزرقی روایت است که گفت: روزی پشتسر پیامبر اکرمجنماز می‌خواندیم، وقتی سر‌شان را از رکوع بلند نمودند فرمودند: (سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ)شخصی بدنبال ایشان گفت: (رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ، حَمْدًا كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ)وقتی نماز را تمام نمودند فرمودند: «چه کسی سخن گفت؟» آن مرد گفت: من، فرمودند: سی و چند فرشته را دیدم که بسوی آن پیشی گرفتند تا یکی‌شان آن را اول بنویسد).

۱۳- در وقت سجود:

رسول اکرم جفرمودند: «أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِن رَّبِّهِ وَهُوَ سَاجِدٌ، فَأَكْثِرُوا الدُّعَاءَ» [۴۴].

(نزدیک‌ترین جای بنده به الله ﻷدر حال سجود است پس در آن بسیار دعا کنید).

۱۴- پس از درود فرستادن بر رسول الله جدر تشهد اخیر:

عَنْ فَضَالَةَ بْنِ عُبَيْدٍ قَالَ بَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ جقَاعِدًا إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ فَصَلَّى فَقَالَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِى وَارْحَمْنِى. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهَ ج«عَجِلْتَ أَيُّهَا الْمُصَلِّى إِذَا صَلَّيْتَ فَقَعَدْتَ فَاحْمَدِ اللَّهَ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ وَصَلِّ عَلَىَّ ثُمَّ ادْعُهُ». قَالَ ثُمَّ صَلَّى رَجُلٌ آخَرُ بَعْدَ ذَلِكَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَصَلَّى عَلَى النَّبِىِّ جفَقَالَ لَهُ النَّبِىُّ ج«أَيُّهَا الْمُصَلِّى ادْعُ تُجَبْ» [۴۵].

از فضاله بن عبیدسروایت است که گفت: در حالیکه پیامبراکرم جنشسته بودند مردی وارد مسجد شد و گفت: (اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِى وَارْحَمْنِى)آن‌حضرت جفرمودند: (ای نمازگزار! عجله کردی. هرگاه نماز خواندی و نشستی، الله را به آنچه سزاوار است ستایش کن و بر من درود بفرست، سپس الله را دعا کن).

سپس مردی دیگر نماز خواند و الله ﻷرا ستایش نمود و بر پیامبر جدرود فرستاد، آن‌حضرت به وی فرمودند: (ای نمازگزار! دعا کن که دعایت اجابت می‌شود).

۱۵- قبل از سلام دادن و گفتن (اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ يَا اللَّهُ الأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِى لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ أَنْ تَغْفِرَ لِى ذُنُوبِى إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ):

دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ جالْمَسْجِدَ فَإِذَا هُوَ بِرَجُلٍ قَدْ قَضَى صَلاَتَهُ وَهُوَ يَتَشَهَّدُ وَهُوَ يَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ يَا اللَّهُ الأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِى لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ أَنْ تَغْفِرَ لِى ذُنُوبِى إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ. قَالَ فَقَالَ «قَدْ غُفِرَ لَهُ قَدْ غُفِرَ لَهُ» [۴۶].

(روزی رسول اکرم جوارد مسجد شدند که نگاه مردی شد که نماز ادا می‌کرد و در تشهد اخیر نشسته و می‌گوید: پروردگارا! من از تو می‌خواهم ای الله یگانۀ بی‌نیاز که کسی را نزاده و زاده نشده و هیچ کس او را همتا نیست اینکه گناهانم را ببخشایی چرا که تو بخشندۀ مهربان هستی. آن‌حضرت جفرمودند:(بی‌گمان بخشیده شد، بخشیده شد).

۱۶- همچنان قبل از سلام دادن و گفتن: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ، بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ الْمَنَّانُ بَدِيعُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ، يَا ذَا الْجِلاَلِ وَالإِكْرَامِ، يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ».

عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: كُنْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ جَالِسًا، يَعْنِي وَرَجُلٌ قَائِمٌ يُصَلِّي، فَلَمَّا رَكَعَ وَسَجَدَ وَتَشَهَّدَ دَعَا، فَقَالَ: فِي دُعَائِهِ: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ، بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ الْمَنَّانُ بَدِيعُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ، يَا ذَا الْجِلاَلِ وَالإِكْرَامِ، يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ، إِنِّي أَسْأَلُكُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لأَصْحَابِهِ: «تَدْرُونَ بِمَا دَعَا، قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَقَدْ دَعَا بِاسْمِهِ الْعَظِيمِ، الَّذِي إِذَا دُعِيَ بِهِ أَجَابَ، وَإِذَا سُئِلَ بِهِ أَعْطَى» [۴٧].

(از حضرت انس ابن مالکسروایت شده که گفت: شنیدم رسول الله جاز شخصی که میگفت: (دردعای نماز) ای بار الها! من از تو سوال می‌کنم، باینکه (همۀ) ثناها و ستایش از آنِ توست. نیست معبودی به حق جز تو، تویی بسیار بخشایندۀ مهربان و نیکویی کننده، ایجاد گر آسمان‌ها و زمین، صاحب بزرگی و احترام، ای ذات زنده و خود پاینده، از تو سوال می‌کنم، آنحضرت جفرمود: او الله را باسم اعظم او سوال نموده است چنان اسم اعظم که اگر به آن سوال شود داده شود و اگر به آن دعا شود اجابت گردد).

۱٧- پس از وضو کردن و گفتن: «أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ».

رسول اکرم جفرمودند: «مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ يَتَوَضَّأُ فَيُحْسِنُ الْوُضُوءَ ثُمَّ يَقُولُ حِينَ يَفْرُغُ مِنْ وُضُوئِهِ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ إِلاَّ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ الثَّمَانِيَةُ يَدْخُلُ مِنْ أَيِّهَا شَاءَ» [۴۸].

(هیچکدام شما نیست که وضو بگیرد و آن را برساند یا کامل نماید سپس بگوید: أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ- مگر اینکه تمام هشت دروازۀ بهشت بروی او باز می‌گردد تا از هرکدام که بخواهد داخل گردد).

۱۸- دعای مسلمان برای برادر مسلمان خصوصادر غیاب او:

از رسول کریم جروایت است که فرمودند: «دَعْوَةُ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ لأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ مُسْتَجَابَةٌ عِنْدَ رَأْسِهِ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ كُلَّمَا دَعَا لأَخِيهِ بِخَيْرٍ قَالَ الْمَلَكُ الْمُوَكَّلُ بِهِ آمِينَ وَلَكَ بِمِثْلٍ» [۴٩].

(دعای شخص مسلمان برای برادرش و در غیاب وی مستجاب است. در بالای سرش فرشته‌ای موظف است که هرگاه برای برادرش دعای خیر کند فرشتۀ موظف به او می‌گوید: آمین و برای تو مانند آن باد).

۱٩- در هنگام بلند شدن از خواب و گفتن: «لاََ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسُبْحَانَ اللهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ، وَلاَ حَوْلَ، وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي».

عن عُبَادَةُ بْنُ الصَّامِتِ، عَنِ النَّبِيِّ جقَالَ: «مَنْ تَعَارَّ مِنَ اللَّيْلِ فَقَالَ: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسُبْحَانَ اللهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ، وَلاَ حَوْلَ، وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي، أَوْ دَعَا اسْتُجِيبَ فَإِنْ تَوَضَّأَ وَصَلَّى قُبِلَتْ صَلاَتُهُ» [۵۰].

از عباده بن صامتساز پیامبر اکرم جروایت است که فرمودند: (کسی که در شب از خواب بر خاسته و بگوید: (لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسُبْحَانَ اللهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ، وَلاَ حَوْلَ، وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ)و بعد از آن از الله ﻷطلب آمرزش نماید، و یا چیزی بخواهد، طلبش اجابت می‌گردد، و اگر وضوء بسازد و نماز بخواند، نمازش قبول می‌شود).

۲۰- در هنگام خواندن این دعا: (لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ):

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج«دَعْوَةُ ذِى النُّونِ إِذْ دَعَا وَهُوَ فِى بَطْنِ الْحُوتِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ. فَإِنَّهُ لَمْ يَدْعُ بِهَا رَجُلٌ مُسْلِمٌ فِى شَىْءٍ قَطُّ إِلاَّ اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ» [۵۱].

پیامبر اکرم جفرموده‌اند: «دعای ذا النون (یونس÷) هنگامیکه در شکم نهنگ آن را خواند (لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ)بارالها! (معبودی -برحق- جز تو نیست، منزهی تو، به راستی که من از ستمکاران بودم) هیچ شخص مسلمان نیست که در چیزی به این دعا، دعا کند مگر اینکه برای او اجابت می‌شود».

۲۱- در هنگام مصیبت وقتی این دعا خوانده شود: «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ اللَّهُمَّ أْجُرْنِى فِى مُصِيبَتِى وَأَخْلِفْ لِى خَيْرًا مِنْهَا».

عن أُمَّ سَلَمَةَ زَوْجَ النَّبِىِّ جتَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ جيَقُولُ «مَا مِنْ عَبْدٍ تُصِيبُهُ مُصِيبَةٌ فَيَقُولُ إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ اللَّهُمَّ أْجُرْنِى فِى مُصِيبَتِى وَأَخْلِفْ لِى خَيْرًا مِنْهَا إِلاَّ أَجَرَهُ اللَّهُ فِى مُصِيبَتِهِ وَأَخْلَفَ لَهُ خَيْرًا مِنْهَا». قَالَتْ فَلَمَّا تُوُفِّىَ أَبُو سَلَمَةَ قُلْتُ كَمَا أَمَرَنِى رَسُولُ اللَّهِ جفَأَخْلَفَ اللَّهُ لِى خَيْرًا مِنْهُ رَسُولَ اللَّهِج [۵۲].

(از ام سلمهلهمسر رسول الله جروایت است که فرمود: از رسول الله جشنیدم که می‌فرمود: «هیچ بنده‌ای نیست که به مصیبتی گرفتار شود و بگوید: - إنا لله وإنا إلیه راجعون- (همانا ما از آن الله‌ایم و همانا ما بسوی او باز گردندگانیم) الها! مرا در مصیبتم مزد داده و برایم از او بهتری عوض ده. مگر اینکه الله ﻷاو را در مصیبتش مزد داده و عوض بهتری برای او می‌دهد». گفت: چون ابو سلمه وفات یافت چنانکه رسول الله جمرا امر کرده بود گفتم و الله متعال عوضی نیکوتر از او، رسول الله جرا به من داد).

۲۲- دعا در وقت باریدن باران:

از پیامبر اکرم روایت است که فرمودند: «ثِنْتَانِ لاَ تُرَدَّانِ، أَوْ قَالَ: قَلَّ مَا تُرَدَّانِ، الدُّعَاءُ عِنْدَ النِّدَاءِ، أَوْ عِنْدَ الْبَأْسِ حِينَ يُلْحِمُ بَعْضُهُمْ بَعْضًا. قَالَ مُوسَى بْنُ يَعْقُوبَ وَحَدَّثَنِي رِزْقُ بْنُ سَعِيدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمَدَنِيُّ عَنْ أَبِي حَازِمٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ سعَنِ النَّبِيِّ جقَالَ: وَتَحْتَ الْمَطَرِ. هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الإِسْنَادِ وَلَمْ يُخَرِّجَاه [۵۳].

(دو دعا رد نمی‌شود یا فرمودند: کم رد می‌شوند: دعا در وقت اذان و در وقت جنگ، هنگامیکه برخی با برخی دیگر درآویز می‌شوند) و در روایت سعدس(و زیر باران).

۲۳- دعای مردم به شخص مرده:

عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ جعَلَى أَبِى سَلَمَةَ وَقَدْ شَقَّ بَصَرُهُ فَأَغْمَضَهُ ثُمَّ قَالَ «إِنَّ الرُّوحَ إِذَا قُبِضَ تَبِعَهُ الْبَصَرُ». فَضَجَّ نَاسٌ مِنْ أَهْلِهِ فَقَالَ «لاَ تَدْعُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ بِخَيْرٍ فَإِنَّ الْمَلاَئِكَةَ يُؤَمِّنُونَ عَلَى مَا تَقُولُونَ». ثُمَّ قَالَ «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لأَبِى سَلَمَةَ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ فِى الْمَهْدِيِّينَ وَاخْلُفْهُ فِى عَقِبِهِ فِى الْغَابِرِينَ وَاغْفِرْ لَنَا وَلَهُ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ وَافْسَحْ لَهُ فِى قَبْرِهِ. وَنَوِّرْ لَهُ فِيهِ» [۵۴].

(از ام سلمهلروایت شده که فرمود: رسول الله جبر ابو سلمه وارد شد در حالیکه چشمانش باز مانده بود پس آن را پوشیده و فرمود: چون روح قبض شود چشم بدنبالش می‌نگرد و عده‌ای از خانواده‌اش بصدای بلند گریستند. آن‌حضرت فرمود: بر خویش جز دعای خیر مکنید زیرا فرشتگان بدانچه می‌گوئید آمین می‌گویند و سپس فرمود: اللهم اغفر لابی سلمه...... بار الها! ابو سلمه را بیامرز و مرتبه‌اش را در میان هدایت شدگان بلند نما و بر کسانی که از وی مانده‌اند تو سرپرستی کن و ای پروردگار عالمیان! ما را و او را بیامرز و قبرش را بر وی گشاده کن و آن را برایش روشن بدار).

۲۴- دعای مظلوم:

رسول اکرم جوقتی معاذسرا به یمن فرستاد به او فرمود: «... وَاتَّقِ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ فَإِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَهَا وَبَيْنَ اللهِ حِجَابٌ» [۵۵].

(از دعای مظلوم بپرهیز؛ زیرا که بین دعای او و الله ﻷ، حجاب و پرده‌ای نیست).

۲۵- دعای پدر بر فرزند و دعای مسافر:

به دلیل فرمودۀ پیامبر اکرم ج: «ثلاَثُ دَعَوَاتٍ مُسْتَجَاباَتٌ لاَ شَكَّ فِيهِنَّ: دَعْوَةُ الْمَظْلُومِ، وَدَعْوَةُ الْمُسَافِرِ، وَدَعْوَةُ الْوَالِدِ عَلَى وَلَدِهِ» [۵۶].

(سه دعا بدون شک مورد قبول است: دعای مظلوم دعای مسافر و دعای پدر بر فرزند خود).

۲۶- دعای پدر به فرزند و دعای روزه دار:

پیامبر اکرم جمی‌فرمایند: «ثَلاَثُ دَعَوَاتٍ لاَ تُرَدُّ: دَعْوَةُ الْوَالِدِ لولده، وَدَعْوَةُ الصَّائِمِ وَدَعْوَةُ الْمُسَافِرِ» [۵٧].

(دعای سه نفر رد نمی‌شود: دعای پدر به فرزندش، دعای روزه دار، و دعای مسافر).

۲٧- دعای حاکم عادل:

از رسول اکرم جروایت است که فرمودند: «الإِمَامُ الْعَادِلُ لاَ تُرَدُّ دَعْوته» [۵۸].

(دعای حاکم عادل رد نمی‌شود).

۲۸- دعا در روز عرفه:

رسول اکرم جفرمودند: «خيرُ الدُّعَاءِ دُعَاءُ يَوْمِ عَرَفَةَ، وَخَيْرُ مَا قُلْتُ أَنَاْ وَالنَّبِيُّونَ مِنْ قَبْلِي: لاَ إلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» [۵٩].

(بهترین دعا، دعای روزعرفه است و بهترین چیزی که من و پیامبران قبل از من گفتند، این است: لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ).

۲٩- دعای بیچارگان:

الله أمی‌فرماید: ﴿أَمَّن يُجِيبُ ٱلۡمُضۡطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكۡشِفُ ٱلسُّوٓءَ وَيَجۡعَلُكُمۡ خُلَفَآءَ ٱلۡأَرۡضِۗ أَءِلَٰهٞ مَّعَ ٱللَّهِۚ قَلِيلٗا مَّا تَذَكَّرُونَ ٦٢﴾[النمل: ۶۲].

«آن کیست که دعای بیچارگان تنگدست را اجابت می‌کند و رنج و غم آن‌ها را برطرف مینماید و شما مسلمانان را جانشینان روی زمین قرار میدهد؟ آیا با وجود الله یکتا، الهی هست؟ (هرگز نیست) لیکن اندکی مردم متذکر و باخبر از این حقیقتند».

خواننده‌ی عزیز! انسان مومن براین حالات و لحظات و فرصت‌ها حریص می‌شود و آن‌ها را غنیمت می‌شمارد؛ چرا که امید اجابت دعا در این مواقع هست و سود و بهره گرفتن از آن نزدیک است. پس از الله متعال یاری بخواه و عاجز مشو و بر آنچه به تو نفع و فایده میرساند، حریص باش؛ که مؤمن زیرک و هوشیار است.

[۲٧] مسند امام احمد و سنن امام ابن ماجه با تصحیح علامه البانی در مشکاة حدیث شماره(۲۰٩۱). [۲۸] متفق علیه. [۲٩] سنن امام ترمذی حدیث شماره(۳۴٩٩) و فرمود: این حدیث حسن است. [۳۰] سنن ابو داود شماره(۵۲۱) و ارواء الغلیل شماره (۲۴۱). [۳۱] سنن امام ابو داود حدیث شماره(۲۵۴۲). [۳۲] متفق علیه. [۳۳] صحیح امام مسلم حدیث شماره(۲۰۱۲). [۳۴] مسند امام احمد حدیث شماره(٧۶٧۴). [۳۵] سنن امام ابو داود حدیث شماره(۱۰۵۰). [۳۶] نگا: زاد المعاد:۱/۱۳۱. [۳٧] صحیح امام مسلم حدیث شماره (۱۸۰۶). [۳۸] سنن امام ابن ماجه و مسند امام احمد و مستدرک حاکم و با تصحیح علامه البانی در سلسله احادیث صحیحه حدیث شماره(۸۸۳). [۳٩] صحیح امام مسلم حدیث شماره(۱۳۸۶). [۴۰] صحیح امام مسلم حدیث شماره (۱۳۸۵). [۴۱] صحیح امام مسلم حدیث شماره(٩۰۴). [۴۲] متفق علیه. [۴۳] صحیح امام بخاری حدیث شماره(٧٩٩). [۴۴] صحیح امام مسلم حدیث شماره(۱۱۱۱). [۴۵] سنن امام ترمذی حدیث شماره (۳۸۱۴). [۴۶] سنن امام ابو داود حدیث شماره(٩۸٧). [۴٧] سنن امام ابو داود حدیث شماره(۱۶٩) و صحیح امام مسلم حدیث شماره(۵٧۶) و سنن امام ابن ماجه حدیث شماره(۴۱٩) و سنن امام ترمذی حدیث شماره(۵۵) و سنن امام نسایی حدیث شماره (۱۴۸) با تصحیح علامه البانی. [۴۸] به روایت امام ابو داود شماره(۱۶٩) با تصحیح البانی در صحیح الجامع شماره(۵۶٧٩). [۴٩] صحیح امام مسلم حدیث شماره(٧۱۰۵). [۵۰] صحیح امام بخاری حدیث شماره(۱۱۵۴). [۵۱] سنن امام ترمذی حدیث شماره(۳۸۴۵) و مسند امام احمد حدیث شماره (۱۱۸۶) و با تصحیح حاکم در مستدرک حدیث شماره (۱۸۶۳) و موافقت امام ذهبی با او. [۵۲] صحیح امام مسلم حدیث شماره(۲۱۶۶). [۵۳] مستدرک حاکم حدیث شماره(۲۵۳۴) و علامه البانی این حدیث را در تخریج الترغیب:۱/۱۱۶ و در سلسله احادیث صحیحه حدیث شماره(۱۴۶٩) حسن خوانده است. [۵۴] صحیح امام مسلم حدیث شماره(۲۱۶٩). [۵۵] متفق علیه. [۵۶] سنن امام ابو داود حدیث شماره(۱۵۳۸) و صحیح الجامع از علامه البانی حدیث شماره(۳۰۲٩). [۵٧] الجامع الصغیر از علامه البانی شماره(۵۳۴۳) و فرمود این حدیث حسن است. نگا: صحیح الجامع شماره(۳۰۳۲). [۵۸] مسند امام احمد حدیث شماره(٩٧۲۳) تعلیق شعیب الأرنؤوط: حسن. [۵٩] سنن امام ترمذی حدیث شماره(۳۵۸۵) صحیح الجامع حدیث شماره(۳۲۶٩).