روزه بر چه کسی واجب می‌‌‌شود؟
روزه بر مسلمانِ عاقلِ بالغِ توانا بر انجام آن، واجب می‌‌‌شود.
بر مسلمان واجب می‌‌‌شود زیرا از کافر هیچ عملی پذیرفته نمی‌شود و شرک باعث نابودی تمام اعمال می‌‌‌باشد زیرا خداوند فرموده:
﴿وَلَوۡ أَشۡرَكُواْ لَحَبِطَ عَنۡهُم مَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ٨﴾[الأنعام: ٨٨].
«و اگر شرک می‌‌‌ورزیدند؛ هر آینه آن‌چه را که انجام داده بودند از (اعمال نیک) آن‌ها نابود می‌‌‌شد».
﴿وَلَقَدۡ أُوحِيَ إِلَيۡكَ وَإِلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكَ لَئِنۡ أَشۡرَكۡتَ لَيَحۡبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِينَ ٦٥﴾[الزمر: ٦٤].
«و به راستی‌که به تو و به کسانی‌که پیش از تو بودند، وحی شد که اگر شرک آوری، یقیناً اعمالت (تباه و) نابود می‌‌‌شود، و از زیان‌کاران خواهی بود».
و بر عاقل واجب می‌‌‌شود، زیرا از دیوانه تکلیف برداشته شده است، به دلیل فرمودۀ پیامبر ج:
«رُفع القلم عن ثلاثة: ـ منها ـ وعن المجنون حتى يعقل أو يفيق» [۱۰].
«از سه گروه تکلیف برداشته شده است از جمله: دیوانه تا زمانی‌که عاقل شود».
و بر بالغ، روزه واجب می‌‌‌شود، زیرا از بچه (پسر یا دختر) تکلیف برداشته شده است، تا زمان رسیدن به سن بلوغ، به دلیل فرمودۀ پیامبر ج:
«رُفع القلم عن ثلاثة -منها- وعن الصبي حتى يحتلم» [۱۱].
«از سه گروه تکلیف برداشته شده است از جمله: بچه تا زمان رسیدن به سن بلوغ».
و بر توانا واجب می‌‌‌گردد، زیرا به اتفاق علما، ناتوان تکلیفی ندارد، زیرا خداوندأفرموده:
﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ ٢٨٦﴾[البقرة: ٢٨٦].
«خداوند بر هیچ کس جز به اندازۀ توانایی‌اش تکلیف نمی-کند».
﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا مَآ ءَاتَىٰهَاۚ ٧﴾[الطلاق: ٧].
«خداوند بر هیچ‌کس جز (به قدر) آن‌چه به او داده است، تکلیف نمی‌کند».
و در حدیث صحیح، پیامبر جفرموده: «وما أمرتكم به فأتوا منه ما استطعتم».
«آن‌چه را به شما فرمان داده‌ام، به اندازۀ توانایی انجام دهید» [متفق علیه].
و عجز و ناتوانی دو دسته است: یکی ناتوانی دائمی مانند: بیماری دائمی‌که به طور کلی مانع روزه‌گرفتن می‌‌‌شود و مانند آن است پیر مردی‌که قادر به روزه‌گرفتن نیست. این افراد به ازای هر روز باید به یک مسکین، طعام دهند، به دلیل فرمودۀ خداوندأ: ﴿وَعَلَى ٱلَّذِينَ يُطِيقُونَهُۥ فِدۡيَةٞ طَعَامُ مِسۡكِينٖۖ ١٨٤﴾[البقرة: ١٨٤].
«و بر کسانی‌که توانائی انجام آن را ندارند، لازم است کفّاره بدهند».
ابن عباسبدر مورد این آیه می‌‌‌گوید: «این آیه منسوخ نیست؛ منظور آن پیرمرد و پیرزنی است که نمی‌توانند روزه بگیرند، پس باید به ازای هر روز، مسکینی را طعام دهند» [امام بخاری].
نوع دیگری از عجز و ناتوانی، مؤقتی است، که با از بین رفتن سبب آن، از بین می‌‌‌رود مانند: بیماری مؤقت قابل علاج و درمان، که چنین فردی باید قضای روزه را بگیرد، به دلیل فرمودۀ خداوندأ:
﴿فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۚ ١٨٤﴾[البقرة: ١٨٤] .
«و کسانی‌که از شما بیمار یا مسافر باشند (اگر افطار کردند و روزه نگرفتند ، به اندازۀ آن روزها) چند روز دیگری را روزه می‌دارند».
***
[۱۰] صحیح سنن النسائی: ۳۲۱۱. [۱۱] صحیح سنن أبی داود: ۳۷۰۰.