فضيلت روزه‌ی ماه رمضان

ماه رمضان، ماه بزرگ و با عظمتی است، در این ماه قرآن نازل گردیده است:

﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ ١٨٥﴾[البقرة: ١٨٥].

«(آن چند روز محدود و اندک) ماه رمضان است (ماهی) که قرآن در آن نازل شده است، (کتابی) که راهنمای مردم است، و (در بردارنده) نشانه‌ها و دلایل آشکار و روشن از هدایت و جدا کنندۀ حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را (در حضر) دریابد، باید که آن را روزه بدارد».

خداوند قرآن را در شبی از شب‌های رمضان نازل نمود که خیر و برکت آن از هزار ماه بیشتر است، همان‌گونه که خداوندأمی‌‌‌فرماید:

﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةِ ٱلۡقَدۡرِ ١ وَمَآ أَدۡرَىٰكَ مَا لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ ٢ لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ خَيۡرٞ مِّنۡ أَلۡفِ شَهۡرٖ ٣﴾[القدر: ۱-۳].

«ما (قرآن را) در شب قدر نازل کردیم و ‏ تو چه می‌دانی شب قدر کدام است (و چه اندازه عظیم است‌؟) ‏شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است».

یعنی عبادت در آن -اگر مورد قبول واقع شود- از عبادت ۸۳ سال و ۳ ماه برتر است.

ابن کثیر/ در تفسیر آن می‌‌‌فرماید: «مجاهد می‌‌‌گوید: شب قدر از هزار ماه که شب قدر در آن‌ها نباشد، برتر است، قتادۀ بن دعامۀ، شافعی و دیگران نیز بر این رأی هستند».

منظور از نزول قرآن در این‌جا، نزول یک‌باره به آسمان دنیا در شب قدر است، تا بعداً به صورت تدریجی در مدت زمان نبوت بر اساس رویدادها و مراحلی‌که پیش روی دعوت بود، بر پیامبر جنازل گردد.

ابن کثیر/در تفسیرش آورده است: «و اما قرآن یک‌باره به «بیت العزة» از آسمان دنیا نازل شده، و این اتفاق در شب قدر از ماه رمضان روی داده است، همان‌گونه که خداوندأمی‌‌‌فرماید: ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةِ ٱلۡقَدۡرِ١﴾[القدر: ۱]. و پس از آن به صورت تدریجی و بر اساس حوادث بر پیامبر جنازل گردیده است».

ابن عباسبفرموده است: «قرآن در شب قدر از ماه رمضان، در شبی مبارک نازل گردیده، سپس به صورت منظم و هماهنگ در طول ماه‌ها و ایام نازل شده است». و عکرمهساز ابن عباسبچنین روایت می‌‌‌کند: «قرآن در شب قدر از ماه رمضان، یک‌باره به آسمان دنیا نازل شد و خداوند برای پیامبرش آن‌چه بخواهد ایجاد می‌‌‌کند، و مشرکین بـا هر سخنی‌که به دشمنـی می‌‌‌پرداختند، خداوندأجواب آنان را نازل می‌نمود».

شب قدر بنا بر فرمودۀ پیامبر جدر شب‌های فرد ده آخر رمضان طلب می‌‌شود پیامبر جمی‌‌فرماید: «تَحَرَّوْا لَيْلَةَ القَدْرِ فِي الوِتْرِ، مِنَ العَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ».

«شب قدر را در شب‌های فرد از دهۀ آخر رمضان جستجو کنید» [صحیح بخاری].

همچنین در حدیث صحیح آمده است: تعدادی از اصحاب پیامبر جدر خواب، شب قدر را در ۷ شب آخر رمضان دیدند، که پیامبر جفرمود:

«أَرَى رُؤْيَاكُمْ قَدْ تَوَاطَأَتْ فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ، فَمَنْ كَانَ مُتَحَرِّيهَا فَلْيَتَحَرَّهَا فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ».

«می‌بینم‌که خواب‌های‌تان در دیدن شب قدر در هفت شب آخر رمضان یک‌سان است، پس هرکس در صدد یافتن شب قدر است آن را در هفت شب آخر رمضان جستجو کند». [بخاری و مسلم]

و به علت اختلاف مردم در افق و دیدن ماه؛ بگونۀ که بعضی یک روز زودتر و برخی یک روز دیرتر روزه می‌-گیرند، شایسته است ـ برای اطمینان از درک شب قدر ـ آن را در ده شب آخر رمضان جستجو کنیم، چه شب‌های فرد و چه شب‌های زوج. والله أعلم.

و در فضیلت برپا داشتن این شب، پیامبر جدر حدیث صحیح فرموده است:

«مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» [۱۲].

«هر کس شب قدر را به خاطر ایمان به خدا و امید به ثواب و اجر الهی برپا دارد، گناهان گذشتۀ او بخشیده می‌‌شود».

زمان پر برکتی است که وقتش کم و خیرش فراوان است، زود تمام می‌‌شود، پس خوشا به حال کسی‌که آن را مغتنم بشمارد و از آن استفاده کند.

در این ماه دروازه‌های بهشت گشوده و درهای جهنم بسته می‌‌شود، و شیاطین به بند و زنجیـر کشیده می‌-شوند، چنان‌که در حدیث، پیامبر جفرموده است:

«إِذَا جَاءَ رَمَضَانُ، فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ، وَصُفِّدَتِ الشَّيَاطِينُ إذا جاء رمضان فُتِّحت أبواب الجنة وغُلقت أبواب النيران وصُفدت الشياطين» [۱۳].

«با فرا رسیدن ماه رمضان، در‌های بهشت گشوده و درهای آتش بسته می‌‌شود و شیاطین به زنجیر کشیده می‌‌شوند».

همچنین می‌‌فرماید: «إِذَا كَانَ أَوَّلُ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ صُفِّدَتِ الشَّيَاطِينُ، وَمَرَدَةُ الجِنِّ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ، فَلَمْ يُفْتَحْ مِنْهَا بَابٌ، وَفُتِّحَتْ أَبْوَابُ الجَنَّةِ، فَلَمْ يُغْلَقْ مِنْهَا بَابٌ، وَيُنَادِي مُنَادٍ: يَا بَاغِيَ الخَيْرِ أَقْبِلْ، وَيَا بَاغِيَ الشَّرِّ أَقْصِرْ، وَلِلَّهِ عُتَقَاءُ مِنَ النَّارِ، وَذَلكَ كُلُّ لَيْلَةٍ» [۱۴].

«با فرارسیدن شب اول از رمضان، شیاطین و جن‌های سرکش به زنجیـر کشـیده می‌‌شوند و تمامی در‌های جهنم بسته می‌‌شود، به طوری‌که دری باز باقی نمی‌ماند و تمامی درهای بهشت گشوده می‌‌شود، به طوری‌که دری بسته نخواهد بود، و کسی ندا می‌‌دهد: ای خواهان خیر و ثواب! به سوی خدا و عبادت روی آور، و ای خواهان شر و بدی و فساد! دست بردار، و در این ماه خدا آزاد شدگانی از آتش دارد و این ندا و آزاد شدن در تمامی شب‌های ماه رمضان است».

و می‌‌فرماید: «أَتَاكُمْ رَمَضَانُ شَهْرٌ مُبَارَكٌ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَلَيْكُمْ صِيَامَهُ، تُفْتَحُ فِيهِ أَبْوَابُ السَّمَاءِ، وَتُغْلَقُ فِيهِ أَبْوَابُ الْجَحِيمِ، وَتُغَلُّ فِيهِ مَرَدَةُ الشَّيَاطِينِ، لِلَّهِ فِيهِ لَيْلَةٌ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، مَنْ حُرِمَ خَيْرَهَا فَقَدْ حُرِمَ» [۱۵].

«ماه مبارک رمضان نزد شما آمد، خداوند روزۀ این ماه را بر شما واجب کرد، در این ماه درهای آسمان گشوده می‌‌شود و درهای جهنم بسته می‌‌شود و شیاطین سرکش زنجیر می‌‌شوند، در این ماه خداوند شبی دارد که از هزار ماه، خیر و برکتش بیشتر است هر کس از خیر این شب محروم ماند به حقیقت محروم شده است».

و می‌‌فرماید: «إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ، وَسُلْسِلَتِ الشَّيَاطِينُ» [۱۶].

«با آمدن ماه رمضان، درهای آسمان گشوده و درهای جهنم بسته می‌‌شود و شیاطین به زنجیر کشیده می‌-شوند».

در این ماه گناهان بخشیده می‌‌شود چنان‌که در حدیث صحیح، پیامبر جفرموده است: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» [۱۷].

«هر کس رمضان را با ایمان، و به نیت اجر و پاداش قیامت روزه بگیرد، گناهان گذشتۀ او بخشیده خواهد شد».

و می‌‌فرماید: «وَرَمَضَانُ إِلَى رَمَضَانَ، مُكَفِّرَاتٌ مَا بَيْنَهُنَّ إِذَا اجْتُنِبَتِ الْكَبَائِرَ» [۱۸].

«رمضان تا رمضان سبب کفارۀ گناهان بین آن دو است به شرطی‌که از گناهان کبیره خودداری شود».

و می‌‌فرماید: «إن جبريل÷ عرضَ لي فقال: بُعداً لمن أدرك رمضان فلم يُغفر له، فقلت: آمين» [۱۹].

«جبرئیل÷نزد من آمد و گفت: دور باد کسی‌که ماه رمضان را سپری کند و گناهانش بخشیده نشود، و من هم گفتم: آمین».

در فضیلت روزه به طور عموم احادیث زیادی روایت شده است از جمله:

فرمودۀ پیامبر ج: «مَنْ صَامَ يَوْمًا فِي سَبِيلِ اللهِ جَعَلَ اللَّهُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ النَّارِ خَنْدَقًا كَمَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ» [۲۰].

«هر کس روزی در راه خدا روزه باشد، خداوند بین او و آتش، خندقی به فاصلۀ آسمان و زمین قرار می‌-دهد».

و فرمودۀ پیامبر ج: «مَنْ صَامَ يَوْمًا فِي سَبِيلِ اللهِ زَحْزَحَهُ اللَّهُ عَنِ النَّارِ سَبْعِينَ خَرِيفًا» [۲۱].

«هر کس، روزی در راه خدا روزه باشد، خداوند او را هفتاد سال از آتش دور می‌-گرداند».

و از ابو أمامهسروایت است که: «به پیامبر خدا جگفتم: ای رسول خدا، مرا به عملی ارشاد کن که با انجام آن به بهشت وارد شوم. پیامبر جفرمود: «عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ؛ فَإِنَّهُ لَا مِثْلَ لَهُ». وفي رواية: «عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ؛ فَإِنَّهُ لَا عِدْلَ لَهُ» [۲۲].

«روزه بگیر، زیرا هیچ چیز مثل و مانند روزه نیست». و در روایتی دیگر «روزه بگیر که هیچ چیز با آن برابری ندارد».

و فرمودۀ پیامبر ج: «كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ يُضَاعَفُ، الْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعِمِائَةِ ضِعْفٍ إِلَى مَا شَاءَ اللَّهُ، يَقُولُ اللَّهُ: إِلَّا الصَّوْمَ؛ فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ، يَدَعُ شَهْوَتَهُ وَطَعَامَهُ مِنْ أَجْلِي، لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ: فَرْحَةٌ عِنْدَ فِطْرِهِ، وَفَرْحَةٌ عِنْدَ لِقَاءِ رَبِّهِ. وَلَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ».

«هر کردار نیکوی انسان ده تا هفتصد برابر ثواب و پاداش دارد، خداوند متعال فرموده است: جز روزه، چون روزه برای من است و من پاداش آن‌را می‌‌دهم، شهوت و طعامش را به خاطر من رها می‌‌سازد و برای فرد روزه دار دو شادمانی هست: شادمانی در هنگام افطارش و شادمانی در هنگام ملاقات پروردگارش، به خدا سوگند بوی دهان روزه‌دار در نزد خداوند خوشبوتر از بوی مشک است».

و فرمودۀ پیامبر ج: «الصِّيَامُ وَالْقُرْآنُ يَشْفَعَانِ لِلْعَبْدِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، يَقُولُ الصِّيَامُ: أَيْ رَبِّ، مَنَعْتُهُ الطَّعَامَ وَالشَّهَوَاتِ بِالنَّهَارِ، فَشَفِّعْنِي فِيهِ، وَيَقُولُ الْقُرْآنُ: مَنَعْتُهُ النَّوْمَ بِاللَّيْلِ، فَشَفِّعْنِي فِيهِ»، قَالَ: «فَيُشَفَّعَانِ» [۲۳].

«روزه و قرآن در روز قیامت برای بنده شفاعت می‌‌کنند، روزه می‌‌گوید: پروردگارا .. او را از خوراک و شهوت باز داشتم، پس شفاعت مرا دربارۀ او بپذیر و قرآن می‌‌گوید: او را از خواب شبانه باز داشتم، پس شفاعتم را دربارۀ او بپذیر، پیامبر جفرمود: شفاعت آنان پذیرفته خواهد شد».

همچنین فرمودۀ پیامبر ج: «إِنَّ فِي الْجَنَّةِ بَابًا يُقَالُ لَهُ الرَّيَّانُ، يَدْخُلُ مِنْهُ الصَّائِمُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يَدْخُلُ فِيهِ أَحَدٌ غَيْرُهُمْ، فَإِذَا دَخَلُوا أُغْلِقَ عَلَيْهِمْ فَلَمْ يَدْخُلْ فِيهِ أَحَدٌ غَيْرُهُمْ فَإِذَا دَخَلَ آخِرُهُمْ أُغْلِقَ، مَنْ دَخَلَ فِيهِ شَرِبَ وَمَنْ شَرِبَ لَمْ يَظْمَأْ أَبَدًا» [۲۴].

«در بهشت دروازۀ هست که به آن «ریان» گفته می‌‌شود، در روز قیامت تنها روزه‌داران از آن در وارد بهشت می‌‌شوند، از آن در، هیچ کس دیگری جز روزه‌داران وارد نمی‌شود، آخرین نفر از روزه‌دارن که وارد بهشت شد، آن در نیز بسته خواهد شد و هر کس از آن در وارد شود، می‌‌نوشد و هر کس بنوشد هرگز تشنه نخواهد شد».

***

[۱۲] رواه بخاری [۱۳] صحیح بخاری و صحیح مسلم، (صحیح الجامع: ۴۷۰). [۱۴] صحیح سنن الترمذی: ۵۴۹. [۱۵] صحیح سنن النسائی: ۱۹۹۲. [۱۶] صحیح سنن النسائی: ۱۹۹۱. [۱۷] متفق علیه. [۱۸] صحیح مسلم، صحیح الجامع: ۳۸۷۵. [۱۹] صحیح الترغیب والترهیب: ۱۶۷۹. [۲۰] صحیح سنن الترمذی: ۱۳۲۵. [۲۱] صحیح سنن الترمذی: ۱۳۲۳. [۲۲] صحیح سنن النسائی: ۲۰۹۹. [۲۳] مسند احمد، مستدرک حاکم، و شعب الإیمان بیهقی. آلبانی می‌گوید: حسن و صحیح است. [۲۴] بخاری، مسلم و نسایی با الفاظ مختلف. نگا: صحیح الترغیب: ۹۷۹.