حکم ذبایح اهل بدعت و اهل کتاب

ب: دلایل تفصیلی

خداوند متعال می‌‌فرماید: ﴿وَمَآ أُهِلَّ لِغَیۡرِ ٱللَّهِ بِهِ﴾«آنچه نام غیرخدا هنگام ذبح بر آن برده شود».

﴿وَمَا ذُبِحَ عَلَى ٱلنُّصُبِ ﴾«و آنچه نزد بتان کشته می‌‌شود».

قرطبی در تفسیر این آیات می‌‌گوید: اعراب جاهلی عادت داشتند در هنگام ذبح حیوان اسم بتی را که مقصودشان بود بر آن برند و این کار جزو عادات‌‌شان شده بود و به نیات آن‌‌ها رسوخ کرده بود و این سبب تحریم گوشت حیوان ذبح شده دست آن‌‌ها بود.

ابن جریر طبری می‌‌گوید: مفسران در مورد تفسیر این آیه اختلاف دارند، عده‌‌ای گفته‌‌اند، منظور «ما ذبح لغیر الله به»: «آنچه برای غیر خدا ذبح شود»، است و از قتاده و مجاهد و ابن عباس این تفسیر را نقل کرده‌‌اند.

عده‌‌ای دیگر گفته‌‌اند که منظور، «ما ذكر علیه غیر اسم الله»«آنچه که در هنگام ذبح کردنش اسم غیر خداوند بر آن برده شود»، است و از ربیع و ابن زید این تفسیر را نقل کرده‌‌اند.

اختلاف دیگری که در تفسیر این آیه شده این است که آیا حلال بودن ذبح در این آیه شامل ذبیحه‌‌های نصاری -که نام مسیح را هنگام ذبح حیوان می‌‌آورند- نیز می‌‌شود؟ و آیا این آیه فقط بر حرام بودن ذبیحه‌‌هایی که اسم بتان بر آن برده شده دلالت می‌‌کند؟

ابوحنیفه، ابویوسف، محمد، زفر و شافعی و مالک -با نقل کراهت از آن- گفته‌‌اند که ذبیحه‌‌های نصاری که نام مسیح نیز در هنگام ذبح بر آن‌‌ها برده شود، حرامند.

عطاء، مکحول، حسن شعبی، سعید بن مسیب و اشهب- مالکیه- نیز گفته‌‌اند که ذبیحه‌‌های نصاری نیز در هر شرایطی حلال است چه نام مسیح را هنگام ذبح برند یا نه.

سبب اختلاف آن‌‌ها، این است که: همراه این آیه ﴿وَمَآ أُهِلَّ لِغَيۡرِ ٱللَّهِ بِهِ﴾آیه‌‌ای دیگر ﴿وَطَعَامُ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ حِلّٞ لَّكُمۡ﴾آمده و هردو آیه می‌‌توانند مخصص دیگری باشند و می‌‌توان گفت: ذبیحه‌‌ی اهل کتاب نیز برای شما حلال است مادامی که اسم غیر خدا را هنگام ذبح بر آن نبرند، و آیه‌‌ی اولی را مخصص آیه‌‌ی دومی قرار داد.

و هم می‌‌توان گفت: و آنچه هنگام ذبح نام غیر خدا بر آن برده شود، حرام است به غیر از ذبیحه‌‌های اهل کتاب. و آیه‌‌ی دومی را مخصص آیه‌‌ی اولی قرار داد.

کسانی که معتقد به تفسیر و مفهوم طریقه‌‌ی اول هستند، ذبیحه‌‌ی اهل کتاب را که نام مسیح بر آن برده شده حرام می‌‌دانند و کسانی که معتقد به تفسیر و مفهوم طریقه‌‌ی دوم هستند، آن را حلال می‌‌دانند.

احتمالاً ترجیح قول طریقه‌‌ی دوم بهتر باشد؛ چون آیه‌‌‌‌ی ﴿وَمَآ أُهِلَّ لِغَيۡرِ ٱللَّهِ بِهِ﴾بخاطر حرام کردن ذبیحه‌‌های عرب که هنگام ذبح نام بتان را بر آن‌‌ها می‌‌آوردند نازل شده و با این آیه ﴿وَمَا ذُبِحَ عَلَى ٱلنُّصُبِ﴾ «و آنچه نزد بتان کشته می‌‌شود»، همخوانی بیشتری دارد.

از عطاء بن سائب از زادان از مسیره از علیسروایت است که فرمود: «اگر شنیدید که یهود و نصاری هنگام ذبح حیوانات نام غیر خدا را بر آن می‌‌برند، از ذبیحه‌‌ی آن‌‌ها نخورید، ولی اگر نشنیدید، می‌‌توانید از آن بخورید چون خداوند آن را برای‌‌تان حلال کرده است».

یوسف از پدرش از ابوحنیفه از حماد از ابراهیم روایت می‌‌کند که ابراهیم گفت: «اگر اهل کتاب حیوانی را ذبح کردند و بر آن نام غیر خدا را آورند و تو شنیدی از آن نخور و اگر شاهد آن نبودی بخور».

قول راجح: از مجموع این استدلالات آنچه که مشخص می‌‌شود و واضح است، حرام بودن هرگونه ذبیحه‌‌ای که نام غیرخداوند هنگام ذبح بر آن برده شود، ثابت می‌‌گردد، حال چه نام مسیح باشد یا نام بتی؛ چون هر دو غیر الله هستند پس در هر حال حرام است. پس ذبیحه‌‌ی دست اهل کتاب به شرطی حلال است که دارای دو شرط باشند:

الف: از قبل از بعثت پیامبر جآباء و اجداد آن‌‌ها نصرانی یا یهودی باشند.

ب: در هنگام ذبح حیوانات نام غیر خدا را بطور مطلق بر آن نبرند.