شبهۀ اول

سلف معصوم نیستند و فهم آنان از نصوص یک منبع بشری است. بنابر این نمی‏توان آن را با مفهومی مقایسه کرد که منبع آن وحی است، پس چگونه فهم سلف را مانند وحی واجب الاتباع می‏دانید؟

از این رو بین شریعت و فقه باید فرق گذاشت، چون شریعت یک منبع الهی است که پیروی از آن واجب می‏باشد، اما فقه یک منبع بشری است که الزامی [۲۸] در اطاعت از آن نیست، و فهم سلف از فقه بشری به شمار می‌رود.

دکتر احمد کمال ابو المجد می‏گوید: همه انسان‏ها پاره‏ای از سخنان شان پذیرفته می‏شود و پاره‏ای رد می‏شود و به گفته‏ها و کارهای شان اعتراض می‏گردد و مورد مناقشه قرار می‏گیرند [۲۹].

و دکتر محمد سلیم العوا: کلام فقها شریعت به شمار نمی‏آید و از آن به عنوان دین استدلال نمی‏شود و بلکه به عنوان نوعی استنباط از نصوص شرعی مورد استدلال قرار می‏گیرد و راهی است برای بهتر فهمیدن این نصوص و کیفیت به کارگیری آن، اما این فهم و دیدگاه معصوم نیست و همان طور که ممکن است درست باشد گاهی نادرست خواهد بود [۳۰].

و جمال الدین عطیه تاکید میکند که: «نوشته‏های فقهی جز اجتهاداتی بشری چیزی بیش نیست، و الزام شرعی ندارند» [۳۱].

[۲۸] ن. ک. الثقافة العربية الإسلامية بين الأصالة والمعاصرة. قرضاوی، ص۶۳- ۶۸. [۲۹] حوار لا مواجهة، ص۸۶. [۳۰] الفقه الإسلامي في طريق التجديد ص۱۸۵. [۳۱] نحو فقه جديد للأقلیات ص۶۲.