فصل دوم: در بیان بعضی از آداب ذکر و دعا [۸]
۱- اخلاص و نیت خوب. رسول الله ج میفرماید: «إِنَّمَا الأعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَي، فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَي اللَّهِ وَرَسُوْلِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَي اللَّهِ وَرَسُولِهِ، وَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَي دُنْيَا يُصِيبُهَا أَوْ إِلَي امْرَأَةٍ يَنْكِحُهَا فَهِجْرَتُهُ إِلَي مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ» [۹].
«همانا اعمال و کردار به نیت بستگی دارد و هر کس، به اندازه‌ی نیتش از کردارش اجر و ثواب می‌‌برد. پس کسی که هجرتش به مدینه به سوی خدا و پیامبر بوده باشد، این هجرت به سوی خدا و پیامبر اوست و هر کس هجرتش به خاطر مال دنیا باشد و یا به خاطر زنی که بخواهد با او ازدواج کند، اهمیت هجرتِ او برابر با همین قصد و همّت اوست».
۲- خدا را در مجالس ذکر کردن. رسول اکرم ج فرمودند: «لا يَقْعُدُ قَوْمٌ يَذْكُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ، إِلاَّ حَفَّتْهُمُ الْمَلائِكَةُ وَغَشِيَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَنَزَلَتْ عَلَيْهِمُ السَّكِينَةُ وَذَكَرَهُمُ اللَّهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ» [۱۰].
«هیچ گروهى برای ذکرخدا ننشینند مگر اینکه فرشتگان آنان را در برگیرند و مهر و رحمت خداوندی بر ایشان فراگیر شود و آرامش بر دل‌های ایشان فرود آید و خداوند ایشان را میان کسانی که نزد اویند، یاد کند».
۳- خدا را در همه حالت ذکر و شکر کنیم و از او غافل نشویم، حتی اگر کاملا پاک و طاهر نباشیم و یا رویمان به سوی جهتی غیر از جهت قبله باشد.
خداوند میفرماید: ﴿ٱلَّذِينَ يَذۡكُرُونَ ٱللَّهَ قِيَٰمٗا وَقُعُودٗا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمۡ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ...﴾ [آل‌عمران: ۱۹۱].
«آنانی که در هر حالت ایستاده، نشسته و خوابیده، خدا را یاد کنند و دایم در اندیشه‌ی خلقت آسمان و زمین باشنِد....».
و از عایشهل روایتی ثابت است که گوید: «كانَ رسولُ اللهِ ج يذكرُ اللهَ علی كلِّ أحيانِهِ» [۱۱].
«رسول الله ج در همه حالت، خدا را ذکر می‌‌نمود».
۴- جا و مکان ذکرکننده طاهر باشد و به همین سبب ذکر در مساجد ستوده شده است. خداوند میفرماید: ﴿فِي بُيُوتٍ أَذِنَ ٱللَّهُ أَن تُرۡفَعَ وَيُذۡكَرَ فِيهَا ٱسۡمُهُۥ﴾ [النور: ۳۶].
«خداوند رخصت داده تا در خانه‌های خدا - مساجد - ذکر و نام خدا شود و آن ذکر رفعت یابد و صدایش به همه جا برسد».
۵- دهان ذکرکننده پاک وتمیز باشد، چنان‌که رسول الله ج میفرماید: «مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ - يَعْنِي الثُّوْمَ - فَلاَ يَقْرَبَنَّ مَسْجِدَنَا [فَإِنّ الْمَلاَئِكَةَ تَتَأَذَّي مِمَّا يَتَأَذَّي مِنْهُ بَنُو آدَمَ]» [۱۲].
«هر کس از این درخت (یعنی سیر) خورد، به مسجد ما نزدیک نشود، چون فرشتگان از آنچه بنی آدم از آن آزار می‌بیند، رنج می‌برند».
۶- ذکرکننده به آنچه می‌گوید بیندیشد و تدبر کند. رسول اکرمج به مردی که فراموش کرده و مطمئن نبود فرمود: «ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ قالها ثلاثاً» [۱۳].
«برگرد و نماز بخوان که نماز را به درستی نخوانده‌ای». و آن را سه بار تکرار فرمودند».
۷- ذکرکننده وظیفه‌ای را که بر آن عادت کرده، انجام دهد. بنابراین اگر انجام و ادای آن فراموش شد و وقت آن گذشت و به تاخیر افتاد، جبران کند، چنان‌که رسول الله ج میفرماید: «مَنْ نَامَ عَنْ حِزْبِهِ، أَوْ عَنْ شَيْءٍ مِنْهُ فَقَرَأَهُ فِيمَا بَيْنَ صَلاةِ الْفَجْرِ وَصَلاةِ الظُّهْرِ، كُتِبَ لَهُ كَأَنَّمَا قَرَأَهُ مِنَ اللَّيْلِ» [۱۴].
«هر کس ورد و یا چیزی از نماز شب را فراموش کند و بخوابد وآن را بین نماز صبح و نماز ظهر بخواند، برای او نوشته می‌شود، مانند اینکه آن را در شب انجام داده‌است».
۸- هرچه به انسان ابلاغ شد و از آن آگاهی یافت، گرچه یک بار هم باشد انجام دهد و تا حد توانایی‌اش، به آن عمل کند تا - إن شاءالله - از ذکرکنندگان شود. رسول اکرم ج فرمودند: «إِذَا أَمَرْتُكُمْ بِشَيْءٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ» [۱۵].
«اگر شما را به چیزی امر نمودم به اندازه‌ی توان و استطاعت، آن را انجام دهید».
[۸] مختصرا از فصل‌های (۱،۲،۴،۹،۱۰،۱۳) الأذكار امام نووی. [۹] بخاری، بدء الوحى، باب: كيف كان بدء الوحى، حدیث (۱) از عمر بن الخطابس و در جاهای بسیار دیگر. و مسلم، الإمارة، باب: قوله: «إنما الأعمال بالنية»، حدیث (۱۹۰۷) همچنین از عمرس. [۱۰] مسلم، الذِّكر والدعاء، باب: فضل الاجتماع على تلاوة القرآن وعلى الذِّكر، حدیث (۲۷۰۰) از ابى‌هریره و ابى‌سعیدب. [۱۱] مسلم، الحيض، باب: ذِكر الله تعالى في حال الجنابة وغيرها، حدیث(۳۷۳). [۱۲] بخاری، الأذان، باب: ما جاء في الثوم النِّيْئ والبصل والكُرَّاث، حدیث(۸۵۳) از ابن عمرب. و مسلم، الـمساجد، باب: نهى من أكل ثوماً أو بصلاً أو كُرّاثاًَ أو نحوها، حدیث(۵۶۴) از جابر بن عبد اللهب. البته آخر این روایت از مسلم وارد شده است. [۱۳] بخاری، الأذان، باب: وجوب القراءة للإمام والـمأموم، حدیث(۷۵۷) از ابى‌هریرهس، و در جاهای دیگر. [۱۴] مسلم، صلاة الـمسافرين وقصرها، باب: جامع صلاة الليل ومن نام عنه أو مرض، حدیث(۷۴۷) از عمر بن الخطابس. [۱۵] قسمتى از حدیث است استخراج بخاری، الاعتصام بالكتاب والسنة، باب: الاقتداء بسنن رسول الله ج حدیث(۷۲۸۸) از ابى‌هریرةس. و مسلم، الحج، باب: فرض الحجّ مرة في العمر، حدیث(۱۳۳۷) همچنین از او.