۱۳- استدلال به تقدیر
علم خداوند متعال به آنچه که در آینده انجام خواهد گرفت، غیب است که جز خود او تعالی هیچکس آنرا نمی‌داند و از دید و درک همگان پنهان است، پس هیچکس نمی‌تواند بر اساس آن و به بهانۀ اینکه همه چیز قبلاً در تقدیر متعین شده عمل را ترک کند. بنابر این قضاء و قدر الهی نمی‌تواند برای هیچکس نزد خداوند و نه نزد مخلوقاتش حجت و بهانه قرار گیرد، اگر قضیه از این قرار می‌بود و هر کس قضاء و قدر را بهانه قرار می‌داد و گناهان و تقصیراتش را توجیه می‌کرد در آن صورت نه هیچ ظالمی مؤاخذه می‌شد و نه هیچ قاتلی قصاص می‌گردید و نه هیچ مشرک وکافری محاسبه می‌شد و نه حدی جاری می‌شد، و نه هیچکس از ظلم باز می‌ایستاد، که این فسادی آشکار و ضرر آن در دین و دنیا مشخص است.
کسی که قضاء و قدر را حجت و بهانه قرار می‌دهد به او می‌گوئیم تو یقینا نمی‌دانی که از اهل بهشتی یا از اهل دوزخ، اگر این امر برایت مشخص می‌بود دیگر نیازی به امر و نهی نبود، بنابراین تو عمل کن و امیدوار باش که خداوند تو را توفیق عنایت فرماید تا اینکه از اهل بهشت باشی.
یکی از صحابهشهنگامی که روایات تقدیر یا قضا و قدر را شنید فرمو د قبلاً هم تلاش و کوشش ما همین اندازه بود. هنگامی که از رسول اللهصدرباره استدلال از قضاء و قدر و بهانه قرار دادن آن پرسیده شد فرمودند:
«اعْمَلُوا فَكُلٌّ مُيَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَهُ» [۵۵]. «عمل کنید هر کس برای هر کاری که آفریده شده آن کار برایش آسان است».
کسی که اهل سعادت باشد عمل کردن به اعمال سعادتمندان و رستگاران برایش آسان می‌شود و هر کسی از اهل شقاوت باشد عمل کردن به اعمال شقاوتمندان و زیانکاران برایش آسان می‌شود و سپس این آیات را تلاوت فرمودند:
﴿فَأَمَّا مَنۡ أَعۡطَىٰ وَٱتَّقَىٰ ٥ وَصَدَّقَ بِٱلۡحُسۡنَىٰ ٦ فَسَنُيَسِّرُهُۥ لِلۡيُسۡرَىٰ ٧ وَأَمَّا مَنۢ بَخِلَ وَٱسۡتَغۡنَىٰ ٨ وَكَذَّبَ بِٱلۡحُسۡنَىٰ ٩ فَسَنُيَسِّرُهُۥ لِلۡعُسۡرَىٰ ١٠﴾[اللیل: ۵-۱۰]. «پس اما کسی که بخشید و پرهیزگاری کرد، و آیین نیک را تصدیق کرد، راه رسیدن به آسایش را برایش آسان می‌گردانیم، و اما هر کس که بخل ورزید و خود را بی‌نیاز شمرد، وآیین نیک را دروغ انگاشت، به او برای گرفتار آمدن به دشواری زمینه می‌دهیم».
[۵۵] صحیح بخاری شماره: ۴۸۳۰ ، صحیح مسلم شماره: ۶۶۸۴