درس پانزدهم: گوشه‌ای از ویژگی‌های مسلمان و اخلاق وی در شرع مطهر اسلام

١- صداقت در گفتار و کردار. (راستگو بودن)[٨٢].

٢- امانت دار و امینِ مردم بودن[٨٣].

٣- داشتن عفت و پاکدامنى.

٤- داشتن شرم و آزرم. (حیاء)[٨٤].

٥- شجاع و بى باک بودن[٨٥].

٦- وفا نمودن به عهد و پیمان[٨٦].

٧- بخشنده بودن و گذشت داشتن[٨٧].

٨- پاک بودن و پرهیز داشتن از حرام‌هاى الهى[٨٨].

٩- محبت و نیکى کردن به همسایگان[٨٩].

١٠- کمک کردن و یارى به مستمندان و تهىدستان در حد توان[٩٠].

هم‌چنین سایر صفات اخلاقى و اجتماعى که در قرآن و سنت آمده است.

[٨٢]- خداوند متعال در آیه ١١٩، سوره توبه می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ ٱلصَّٰدِقِينَ١١٩﴾ [التوبة: ١١٩]. «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خداوند یکتا بترسید، و تقوای الهی را پیشه خویش سازید، (و از دروغگویان و فریبکاران پرهیز کرده) و همراه و همگام با راستگویان و راست کرداران باشید»‌. رسول الله  ج فرموده است: «عليكم بالصدق فإنَّ الصدق يهدي إلى البر وإنَّ البر يهدي إلى الجنّة وما يزال الرجل يصدق ويتحرى الصدق حتى يكتب عند الله صديقاً. وإياكم والكذب فإنَّ الكذب يهدي إلى الفجور وإنَّ الفجور يهدي إلى النار وما يزال الرجل يكذب ويتحرى الكذب حتى يكتب عند الله كذباً». (البخاری ومسلم). «به راستگویی و راست کرداری و صداقت چنگ بزنید، به تحقیق که صداقت و راستی به بِرّ و نیکی رهنمود می‌سازد، و نیکی و بِرّ به سوی بهشت رهنمون می‌سازد. و هر فرد که همچنان راست می‌گوید و بدنبال راستی می‌باشد، و در مسیر آن تلاش و کوشش می‌نماید، تا آنکه نزد خدا از گروه راستگویان و صادقان محسوب می‌گردد. از دروغگویی و فریبکاری بپرهیزید و دوری نمایید، زیرا دروغ به سوی کارهای بد و زشت رهنمون می‌سازد، و فجور و زشتی به سوی آتش جهنم رهنمون می‌سازد، و هر فرد که هم‌چنان دروغ می‌گوید و در مسیر آن حرکت کرده و تلاش می‌نماید، تا آنکه نزد خداوند متعال از گروه دروغگویان و فریبکاران محسوب می‌گردد»‌. هم‌چنین رسول الله  ج می‌فرماید: «الصدق طمأنينة والكذب ريبة»‌. (الترمذی). «صداقت و راستی، سبب آرامش و اطمینان می‌باشد، و دروغ و فریبکاری، عامل شک و دو دلی می‌باشد»‌.

[٨٣]- زیرا خیانت کردن در امانت از علائم و نشانه‌های نفاق می‌باشد. رسول خدا  ج فرموده است: «آية المنافق ثلاث … وإذا اؤتمن خان». (البخاری ومسلم). «منافق دارای سه نشانه می‌باشد … و آنگاه که امین قرار گیرد خیانت می‌کند».

[٨٤]- رسول الله  ج فرموده است: «إذا لم تستح فاصنع ما شئت»‌. (البخاری). «اگر شرم و حیا نکردی، هر چه می‌خواهی انجام بده»‌.

[٨٥]- براستی که شجاعت سزاوار مسلمان است، زیرا مسلمان آنگاه که سخن حق را بر زبان جاری می‌سازد دیگر از هیچ کس و هیچ چیز غیر از الله نمی‌هراسد.

[٨٦]- وفا نکردن به عهد و پنهان نیز از نشانه‌های منافق است که رسول الله  ج در علائم سه گانه منافق آنها را بر شمرده است. « … اذا و عد اخلف». (البخاری ومسلم). « … منافق هر گاه وعده دهد به آن عمل نکرده و خلاف می‌کند»‌.

[٨٧]- رسول الله  ج چنین می‌فرماید: «من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليكرم ضيفه»‌. (البخاری ومسلم). «هر کس که به خدا و روز آخرت (قیامت) ایمان آورد باید مهمانش را اکرام نماید و از وی به خوبی پذیرایی کند.

[٨٨]- بر مسلمان واجب است که از حرام پرهیز و دوری کند، حال دیگر تفاوتی ندارد که آن حرام چه چیزی می‌خواهد باشد، حتی از آن مواردی هم که نسبت به آنها شک و تردید دارد باید پرهیز نماید، و بر وی لازم است از هر آن چیزی که خداوند حلال ساخته بهره ببرد و بخورد. رسول الله  ج در این مورد چنین فرموده است: «إنَّ الله تعالى طيب لا يقبل إلاَّ طيباً، وإنَّ الله تعالى أمر المؤمنين، بما أمر به الـمرسلين، فقال تعالى: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلرُّسُلُ كُلُواْ مِنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ وَٱعۡمَلُواْ صَٰلِحًاۖ﴾ [المؤمنون: ٥١]. وقال تعالى: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِلَّهِ إِن كُنتُمۡ إِيَّاهُ تَعۡبُدُونَ١٧٢﴾ [البقرة: ١٧٢]. ثم ذكر الرجل، يطيل السفر، أشعث أغبر، يمد يديه إلى السماء: يا رب يا رب، ومطعمه حرام، ومشربه حرام، وملبسه حرام، وغذي بالحرام، فأنّى يستجاب لذلك». (مسلم). «ای مردم! براستی که خداوند پاک است، و جز پاک را نمی‌پذیرد، همانا پروردگار مؤمنان را به آنچه که فرستادگانش را فرمان داده، فرمان می‌دهد، خداوند متعال می‌فرماید: (ای پیامبران، از غذاهای پاکیزه و حلال بخورید، و عمل صالح انجام دهید، همانا به آنچه که انجام می‌دهید آگاهی کامل دارم) هم‌چنین می‌فرماید: (ای کسانی که ایمان آورده‌اید از طعام‌های پاکی که روزیتان کرده‌ایم بخورید، و اگر تنها خداوند را عبادت می‌کنید، پس شکر و سپاسش را به جا آورید). سپس مردی را که سفرش به درازا کشیده شده، در حالیکه موهایش ژولیده و پریشان، و خاک آلوده مشده بود نام برد که: دو دستش را به سوی آسمان بلند می‌کند و می‌گوید: ای پروردگار من! ای پروردگارمن! در صورتیکه غذا و نوشیدنى‌اش حرام بوده! و تغذیه‌اش از حرام است! پس چگونه امکان دارد که دعایش اجابت شود؟!!!». بنابراین به مسلمان فرمان داده شده است که از هر چیز حرامی دوری و پرهیز نماید، حتی از هر آنچه در آن شبهه داشته و شک دارد بایـد پرهیز کند، زیرا رسول الله  ج فرموده است: «دع ما يريبك إلى ما لا يريبك». (النسائی والترمذی). «هر آن چیزی که تو را به شک و تردید می‌اندازد، به سوی هر آنچه که تو را به شک و تردید نمی‌اندازد، رها کرده و ترک کن».

[٨٩]- احسان کردن و نیکی به همسایگان، بر مسلمانان واجب است حال تفاوتی ندارد که آنان مسلمان یا کافر باشند. رسول رحمت  ج در این باره فرموده است: «ما زال جبريل يوصيني بالجار حتى ظننت أنَّه سيورثه». (البخاری ومسلم). «جبریل آنقدر به من در ارتباط با همسایگان سفارش می‌کرد که گمان کردم همسایه از همسایه ارث خواهد برد».‌ رسول خدا  ج در سخنی دیگر در ارتباط با همسایه به ابوذر  س چنین فرموده است: «إذا طبخت مرقاً فأكثر ماءه ثم انظر أهل بيت من جيرانك فأصبهم منها بمعروف». (مسلم). «هرگاه خورشتی (آبگوشتی) پختی آب آن را زیاد کن و بعد به خانواده‌ای از همسایگانت نگاه کن، و به روشی شایسته و با احترام به آنان نیز از آن غذا بده»‌. در حدیثی دیگر چنین آمده است: «أربع من السعادة: الـمرأة الصالحة والـمسكن الواسع والجار الصالح والـمركب الهنيء»‌. (ابن حبان). «چهار چیز از نشانه‌های سعادت و خوشختی است: زن صالح، نیک، با تقوا و خوشرفتار، خانه بزرگ، همسایه نیک و صالح، و سواری راهوار و سریع و راحت»‌. مجاهد نقل می‌کند که عبدالله بن عمر  ب گوسفندی کشت و وقتی به خانه رفت و گفت: «‌أهـديتم لجارنا اليهودي؟، أهـديتم لجارنـا اليهودي؟ سمعت رسول الله  ج يقول: ما زال جبريل يوصيني بالجار حتي ظننت أنَّه سيورثه»‌. (البخاری در أدب المفرد، الترمذی، أبوداود و دیگران نگا: فتح الباری ١٠/٤٤١). «آیا به همسایه یهودیمان هم از آن گوشت اهداء کرده‌اید؟ و دو بار آنرا تکرار کرد، سپس گفت: از رسول الله  ج شنیدم که می‌فرمود: جبریل آنقدر به من در ارتباط با همسایگان سفارش می‌کرد که گمان کردم، همسایه از همسایه ارث خواهد برد»‌. در شرح صحیح بخاری کتاب فتح الباری آمده است که تمامی انسان‌ها از هر کیش، آیین، رنگ و ملیتی که باشند شامل معنای همسایه در این حدیث می‌شوند. ابن حجر چنین می‌گوید: «واسم الجار يشمل المسلم والكافر، والعابد والفاسق، والصديق والعدو، والغريب والبلدي، والنافع والضار، والقريب والأجنبي، والأقرب داراً والأبعد». فتح الباری (١٠/٤٤١). «اسم همسایه شامل و در بردارنده‌ى مسلمان و کافر، عابد و فاسق، دوست و دشمن، غریب و خودی، هم وطن و بیگانه، سود رسان و بى‌خیر، فامیل و غیر فامیل، خانه نزدیک و خانه دور و … می‌شود»‌.

[٩٠]- رسول الله  ج در ارتباط با همیاری مستمندان و نیازمندان چنین فرموده است: «والله في عون العبد ما كان العبد في عون أخيه»‌. (مسلم). «خداوند متعال همچنان در حال کمک و یاری بندگان می‌باشد، تا زمانیکه بندگان در حال کمک و یاری برادرانشان باشند»‌. در حدیثی دیگر که بخاری و مسلم از رسول الله  ج روایت کرده‌اند، چنین آمده است: «من كان في حاجة أخيه كان الله في حاجته». یعنی: «هر کس که در صدد برآوردن نیاز برادرش باشد، خداوند برای برآوردن نیازش اقدام می‌کند». هم‌چنین بخاری و مسلم در ارتباط با کمک کردن به بیوه‌ها و مسکینان از رسول رحمت  ج چنین روایت کرده‌اند: «الساعی على الأرملة والـمسکین کالـمجاهد فی سبیل الله وأحسبه قال: وکالقائم لا یفتر، وکالصائم لا یفطر»‌. «‌کسی در راه بر آوردن نیازهای زنان بیوه و بیچارگان و مساکین تلاش و کوشش می‌کند، همانند مجاهدی در راه خدا می‌باشد که در حال پیکار و جهاد است، و گمان می‌کنم که فرمودند: همانند کسی است که شب‌ها در حالت قیام و نماز خواندن می‌باشد، بدون آنکه ذره‌ای سستی و تنبلی کند، و همانند روزه داری است که افطار نمی‌کند، و آن را نمی‌شکند»‌.