۱۴- از کارهای ضد و نقیض

بیشتر مردم به اصل و نسب و طایفۀ خود افتخار می‌کنند و به وسیلۀ آن نسبت به اطرافیان خود تکیه و فخر فروشی می‌نمایند، که این عادت و روش جاهلیت است و اولین کسی‌که این راه را پیمود ابلیس ملعون بود. او اولین کسی بود که به اصل خود بالید. آن زمان‌که گفت: ﴿قَالَ أَنَا۠ خَيۡرٞ مِّنۡهُ خَلَقۡتَنِي مِن نَّارٖ وَخَلَقۡتَهُۥ مِن طِينٖ٧٦﴾[ص : ٧٦] (ابلیس از روی تکبر و عناد پاسخ داد) گفت: «من از او بهترم، مرا ازآتش آفریده‌ای و او را از گِل (آفریده‌ای)».(و آتش کجا و خاک کجا!).

پیامبر ج کسی را که به نسب و طایفۀ خود می‌بالد، نکوهش و ذم کرده است و این صفت را از صفات جاهلیت قرار داده است، تا آنجا که می‌فرماید: «أَربعُ فی أمتي مِن أمرِ الجاهلیة لا یترکونهن: الفخرُ بالأحسابِ والطعنُ فی الأنسابِ والإستسقاءُ بالنجوم، والنیاحة» [۱۶].

چهار چیز در میان امت من وجود دارند که از صفات جاهلیت به شمار می‌روند و آن را ترک نمی‌کنند:

۱- فخر و تکبر به وسیلۀ شرافت اصل و تبار خود.

۲- عیب‌جویی از اصل و نسب یکدیگر.

۳- طلب باران کردن به وسیله ستاره‌ها.

۴- گریه و شیون و زاری بر میت و مرده.

فخر فروشی و تکبر به وسیلۀ اصل و نسب دلیل کم عقلی است. چون انسان باید به چیزی افتخار کند که شخصاً آن را انجام داده باشد.

اگر به وسیلۀ شرافت و بزرگی آباء و اجدادش بر دیگران فخر و تکبر کند، نشانۀ نقصان عقل اوست. شاعر در این مورد می‌گوید:

إذا افتخرت بآباء لهم شرف
قلنا صدقت ولکن بئس ما ولدوا

اگر به وسیلۀ آباء و اجدادت، که شرافت و بزرگی داشته‌اند افتخار می‌کنی و به آن‌ها می‌بالی در جواب می‌گوییم: راست می‌گویی، ولی این آباء و اجداد بدترین فرزندانی را به دنیا آورده‌اند.

دین اسلام مقام و منزلت سلمان فارسی و صهیب رومی و بلال حبشی را بالا می‌برد و مقام منزلت ابولهب قریشی‌ هاشمی را که طایفه‌ای دارای شرافت و بزرگی بودند به پست‌ترین درجه و مقام می‌برد و او را خوار و ذلیل کرد.

[۱۶] رواه مسلم.