مبحث سوم: کیفیت ایمان به پیامبران
ایمان به پیامبران اعتقاد داشتن به آن چیزی است که خداوند در کتابش و پیامبرصدر سنتش بصورت اجمالی و تفصیلی خبر داده‌اند.
ایمان مجمل یعنی اعتقاد قطعی به اینکه الله تعالی در میان هر امتی رسولی را برای دعوت کردن به پرستش خداوند به تنهایی که شریکی برای او نیست و کافر شدن به آنچه جز خداوند عبادت می‌شود، فرستاده است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَلَقَدۡ بَعَثۡنَا فِي كُلِّ أُمَّةٖ رَّسُولًا أَنِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَٱجۡتَنِبُواْ ٱلطَّٰغُوتَۖ﴾[النحل: 36]. «و به یقین در (میان) هر امتی رسولی را برانگیختیم که خداوند را بندگی کنید و از طاغوت بپرهیزید». و اعتقاد به اینکه همه آنها صادق، خیرخواه، هدایت کننده، بزگوارانی نیکوکار، اهل تقوا، امین و هدایتگرانی هدایت شده هستند. الله تعالی می‌فرماید: ﴿هَٰذَا مَا وَعَدَ ٱلرَّحۡمَٰنُ وَصَدَقَ ٱلۡمُرۡسَلُونَ ٥٢﴾[یس: 52]. «اين همان وعده خداي رحمن است و پيامبران راست مي‌گفتند». خداوند بعد از بیان دسته بزرگی از انبیاء و پیامبران می‌فرماید: ﴿وَمِنۡ ءَابَآئِهِمۡ وَذُرِّيَّٰتِهِمۡ وَإِخۡوَٰنِهِمۡۖ وَٱجۡتَبَيۡنَٰهُمۡ وَهَدَيۡنَٰهُمۡ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ ٨٧ ذَٰلِكَ هُدَى ٱللَّهِ يَهۡدِي بِهِۦ مَن يَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦۚ﴾[الأنعام: 87-88]. «و برخي از پدران و فرزندان و برادرانشان (را هدايت كرديم) و آنان را برگزيديم و آنان به راه راست هدايت كرديم. اين هدايت پروردگار است هركس از بندگانش را كه بخواهد هدايت مي‌كند». و اینکه تمام آنها (پیامبران) بر راه حق روشن هستند. و با هدایت آشکار همراه با دلایل روشن از جانب پروردگارشان به سوی قوم‌های خود آمدند. الله تعالی داستانی از اهل بهشت را برایمان اینگونه بازگو می‌فرماید: ﴿لَقَدۡ جَآءَتۡ رُسُلُ رَبِّنَا بِٱلۡحَقِّۖ﴾[الأعراف: 43]. «پيامبران پروردگار ما به وسيله حق آمدند» و می‌فرماید: ﴿لَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا رُسُلَنَا بِٱلۡبَيِّنَٰتِ وَأَنزَلۡنَا مَعَهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡمِيزَانَ لِيَقُومَ ٱلنَّاسُ بِٱلۡقِسۡطِۖ﴾[الحدید: 25]. «پيامبرانمان را با دلايل روشن فرستاديم و همراه آنها كتاب و ميزان را نازل كرديم تا بين مردم عدالت را برپا دارند».
اصل و اساس دعوت همه پیامبران یکی بوده و آن دعوت نمودن به سوی توحید الله تعالی است اما شریعت‌هایشان با هم فرق میکرد. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَا مِن قَبۡلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِيٓ إِلَيۡهِ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنَا۠ فَٱعۡبُدُونِ ٢٥﴾[الأنبیاء: 25]. «و ما قبل از تو هيچ رسولي را نفرستاديم مگر اينكه به او وحي كرديم كه هيچ معبود برحقي جز من نيست پس مرا بپرستيد» و می‌فرماید: ﴿لِكُلّٖ جَعَلۡنَا مِنكُمۡ شِرۡعَةٗ وَمِنۡهَاجٗاۚ﴾[المائدة: 48]. «براي هر يك از شما شريعت و راه روشني قرار داديم».
پیامبران تمام آنچه را که از طرف خداوند بر آنها فرستاده شده بود را با پیامی روشن ابلاغ نمودند و به وسیله آن بر مردم اتمام حجت کردند. الله تعالی می‌فرماید: ﴿لِّيَعۡلَمَ أَن قَدۡ أَبۡلَغُواْ رِسَٰلَٰتِ رَبِّهِمۡ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيۡهِمۡ وَأَحۡصَىٰ كُلَّ شَيۡءٍ عَدَدَۢا ٢٨﴾[الجن: 28]. «تا معلوم بدارد كه رسالت‌هاي پروردگارشان را به انجام رسانده‌اند. و (خداوند) به آنچه كه در نزد آنان است احاطه دارد و همه چيز را بر شمرده است» و می‌فرماید: ﴿رُّسُلٗا مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى ٱللَّهِ حُجَّةُۢ بَعۡدَ ٱلرُّسُلِۚ﴾[النساء: 165]. «رسولاني مژده آور و بيم دهنده (فرستاديم) تا براي مردم پس از (ارسال) رسولان بر خداوند حجتي باقي نماند».
و واجب است ایمان داشته باشیم به اینکه پیامبران، بشر و مخلوق خدایند و آنها چیزی از خصوصیت و ویژگی ربوبیت را ندارند. آنها بندگانی هستند که خداوند آنها را به وسیله رسالت گرامی داشته است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿قَالَتۡ لَهُمۡ رُسُلُهُمۡ إِن نَّحۡنُ إِلَّا بَشَرٞ مِّثۡلُكُمۡ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ يَمُنُّ عَلَىٰ مَن يَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦۖ﴾[إبراهیم: 11]. «پيامبران به آنها گفتند كه ما جز بشري مانند شما نيستيم ولي خداوند بر هريك از بندگانش كه بخواهد منت مي‌نهد». الله تعالی از زبان نوح؛می‌فرماید: ﴿وَلَآ أَقُولُ لَكُمۡ عِندِي خَزَآئِنُ ٱللَّهِ وَلَآ أَعۡلَمُ ٱلۡغَيۡبَ وَلَآ أَقُولُ إِنِّي مَلَكٞ﴾[هود: 31]. «به شما نمي‌گويم كه گنجينه‌هاي خداوند نزد من است و نمي‌گويم كه علم غيب مي‌دانم و نمي‌گويم كه ملائكه هستم» الله عزوجل به پیامبر ما محمدصامر می‌کند که به قومش بگوید: ﴿قُل لَّآ أَقُولُ لَكُمۡ عِندِي خَزَآئِنُ ٱللَّهِ وَلَآ أَعۡلَمُ ٱلۡغَيۡبَ وَلَآ أَقُولُ لَكُمۡ إِنِّي مَلَكٌۖ إِنۡ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰٓ إِلَيَّۚ﴾[الأنعام: 50]. «بگو نمي‌گويم كه گنجينه‌هاي خداوند نزد من است و من علم غيب نمي‌دانم و نمي‌گويم كه ملائكه هستم جز آنچه به سوي من وحي مي‌شود پيروي نمي‌كنم».
همچنین از جمله چیزهایی که واجب است در حق پیامبران به آن معتقد باشیم این است که آنها از جانب خداوند یاری و تأیید شده‌اند و سرانجام رستگاری و خوشبختی برای آنها و پیروانشان است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَيَوۡمَ يَقُومُ ٱلۡأَشۡهَٰدُ ٥١﴾[المؤمن: 51]. «ما پيامبران و كساني كه در زندگي دنيا به آنها ايمان آوردند و روزي كه شاهدان به پا مي‌خيزند، را نصرت و ياري مي‌دهيم» همچنین واجب است به برتری پیامبران بر آنچه الله عزوجل خبر داده معتقد باشیم. الله تعالی می‌فرماید: ﴿۞تِلۡكَ ٱلرُّسُلُ فَضَّلۡنَا بَعۡضَهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖۘ مِّنۡهُم مَّن كَلَّمَ ٱللَّهُۖ﴾[البقرة: 253]. «ما بعضي از پيامبران را بر بعضي ديگر فضيلت و برتري داديم و از آنها كساني هستند كه خداوند با او سخن گفته است».
پس ایمان به همه این‌ها و تمام آنچه در کتاب و سنت در باره پیامبران بر وجه عموم بصورت مجمل آمده، واجب است.
اما ایمان مفصل و شرح داده شده این است که به آنچه الله تعالی در کتابش و پیامبرصدر سنتش ایمان نامیده، مؤمن باشیم. ایمان مفصل، به مانند آنچه است که نصوص (قرآن و سنت) از ذکر نام‌ها، اخبار، فضیلت‌ها و ویژگی‌هایشان آورده است.
در قرآن از بیست و پنج نبی و رسول نام برده شده است. ذکر هیجده نفر آنها در این سخن الله تعالی است: ﴿وَتِلۡكَ حُجَّتُنَآ ءَاتَيۡنَٰهَآ إِبۡرَٰهِيمَ عَلَىٰ قَوۡمِهِۦۚ نَرۡفَعُ دَرَجَٰتٖ مَّن نَّشَآءُۗ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٞ ٨٣ وَوَهَبۡنَا لَهُۥٓ إِسۡحَٰقَ وَيَعۡقُوبَۚ كُلًّا هَدَيۡنَاۚ وَنُوحًا هَدَيۡنَا مِن قَبۡلُۖ وَمِن ذُرِّيَّتِهِۦ دَاوُۥدَ وَسُلَيۡمَٰنَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَىٰ وَهَٰرُونَۚ وَكَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ ٨٤ وَزَكَرِيَّا وَيَحۡيَىٰ وَعِيسَىٰ وَإِلۡيَاسَۖ كُلّٞ مِّنَ ٱلصَّٰلِحِينَ ٨٥ وَإِسۡمَٰعِيلَ وَٱلۡيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطٗاۚ وَكُلّٗا فَضَّلۡنَا عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ ٨٦﴾[الأنعام: 83-86]. «و اين حجتِ ماست. آن را به ابراهيم بر (ضدِ) قومش داديم. هركس را بخواهيم در مراتب (و منزلت) فرا مي‌بريم، بي‌گمان پروردگارت كاردانِ داناست. و اسحاق و يعقوب را به او بخشيديم، هر يك (از آنان) را هدايت كرديم و به نوح (نيز) پيش از اين راه نموديم. و از فرزندان او (ابراهيم) داود و سليمان و ايوب و يوسف و موسي و هارون (را نيز هدايت كرديم). و بدينسان به نيكوكاران پاداش مي‌دهيم. و (نيز) زكريا و يحيي و عيسي و الياس (را هدايت كرديم) هر يك (از آنان) از صالحان بودند. و (نيز) اسماعيل و يسع و يونس و لوط (را هدايت كرديم) و هر يك (از آنان) را برجهانيانِ (روزگارشان) برتري داديم» و ذکر بقیه آنها در جاهای دیگر از قرآن آمده است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿۞وَإِلَىٰ عَادٍ أَخَاهُمۡ هُودٗاۚ﴾[الأعراف: 65]. «و به سوي عاد برادرشان هود را فرستاديم» و می‌فرماید: ﴿وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمۡ صَٰلِحٗاۚ﴾[الأعراف: 73]. «و به سوي ثمود برادرشان صالح را فرستاديم» و می‌فرماید: ﴿وَإِلَىٰ مَدۡيَنَ أَخَاهُمۡ شُعَيۡبٗاۚ﴾[الأعراف: 85]. «و به سوي مدين برادرشان شعيب را فرستاديم» و می‌فرماید: ﴿۞إِنَّ ٱللَّهَ ٱصۡطَفَىٰٓ ءَادَمَ وَنُوحٗا﴾[آل‌عمران: 33]. «خداوند آدم و نوح را برگزيد» و می‌فرماید: ﴿وَإِسۡمَٰعِيلَ وَإِدۡرِيسَ وَذَا ٱلۡكِفۡلِۖ كُلّٞ مِّنَ ٱلصَّٰبِرِينَ ٨٥﴾[الأنبیاء: 85]. «و اسماعيل، ادريس و ذوالكفل همه از صبر كنندگان بودند» و می‌فرماید: ﴿مُّحَمَّدٞ رَّسُولُ ٱللَّهِۚ وَٱلَّذِينَ مَعَهُۥٓ أَشِدَّآءُ عَلَى ٱلۡكُفَّارِ رُحَمَآءُ بَيۡنَهُمۡۖ﴾[الفتح: 29]. «محمد، رسول خداست و كساني كه با او هستند بر كافران سختگير و با همديگر مهربانند». ایمان به این انبیاء و فرستادگان بصورت تفصیلی واجب است. و اقرار کردن به اینکه هریک از آنها بر اساس آنچه خداوند و رسولشصاز آنها خبر داده‌اند صاحب نبوت یا رسالت می‌باشند.
همچنین واجب است به درستی آنچه نصوص از ذکر فضیلت‌ها، ویژگی‌ها و خبرهایشان آمده، معتقد باشیم مانند اینکه خداوند ابراهیم و محمد را به عنوان خلیل برگزیده است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَٱتَّخَذَ ٱللَّهُ إِبۡرَٰهِيمَ خَلِيلٗا ١٢٥﴾[النساء: 125]. «و خداوند ابراهيم را به عنوان خليل برگزيد» و پیامبرصمی‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَدْ اتَّخَذَنِي خَلِيلًا كَمَا اتَّخَذَ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا» [144]«خداوند همانگونه كه ابراهيم را به عنوان خليل برگزيد مرا نيز برگزيده است». مانند سخن گفتن الله تعالی با موسی. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَكَلَّمَ ٱللَّهُ مُوسَىٰ تَكۡلِيمٗا ١٦٤﴾[النساء: 164]. «و خداوند با موسي سخن گفت». همچنین مسخر کردن کوه‌ها و پرندگان برای داود که همراه تسبیح داود، آنها نیز تسبیح می‌کردند. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَسَخَّرۡنَا مَعَ دَاوُۥدَ ٱلۡجِبَالَ يُسَبِّحۡنَ وَٱلطَّيۡرَۚ وَكُنَّا فَٰعِلِينَ ٧٩﴾[الأنبیاء: 79]. «و همراه داود كوه‌ها و پرندگان را مسخر نموديم كه تسبيح گويند و ما انجام دهنده آن بوديم» و نرم کردن آهن برای داود همانگونه که الله تعالی می‌فرماید: ﴿۞وَلَقَدۡ ءَاتَيۡنَا دَاوُۥدَ مِنَّا فَضۡلٗاۖ يَٰجِبَالُ أَوِّبِي مَعَهُۥ وَٱلطَّيۡرَۖ وَأَلَنَّا لَهُ ٱلۡحَدِيدَ ١٠﴾[سبأ: 10]. «به داود از جانب خود فضيلتي داديم. اي كوه‌ها و پرندگان با او تسبيح گوييد و آهن را براي او نرم كرديم» و مسخر کردن باد برای سلیمان که به امر او حرکت کند. و مسخر کردن جن برای او که به هر شیوه که او می‌خواهد عمل نمایند. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَلِسُلَيۡمَٰنَ ٱلرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهۡرٞ وَرَوَاحُهَا شَهۡرٞۖ وَأَسَلۡنَا لَهُۥ عَيۡنَ ٱلۡقِطۡرِۖ وَمِنَ ٱلۡجِنِّ مَن يَعۡمَلُ بَيۡنَ يَدَيۡهِ بِإِذۡنِ رَبِّهِۦۖ﴾[سبأ: 12]. «و براي سليمان باد را مسخر كرديم كه رفتن آن، بامداد، يك ماه و شبانگاه يك ماه بود و براي او معدن مس را ذوب نموديم و از جنيان كساني به فرمان پروردگار پيش او كار مي‌كردند». و سخن گفتن سلیمان با پرندگان. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَوَرِثَ سُلَيۡمَٰنُ دَاوُۥدَۖ وَقَالَ يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ عُلِّمۡنَا مَنطِقَ ٱلطَّيۡرِ وَأُوتِينَا مِن كُلِّ شَيۡءٍۖ﴾[النمل: 16]. «و سليمان از داود ارث برد و گفت اي مردم ما زبان پرندگان را تعليم يافته‌ايم و از هر چيزي به ما داده شده است».
همچنین واجب است بصورت تفصیلی به آنچه خداوند در کتابش برای ما بازگو نموده از اخبار پیامبران با قومشان و از خصومت و دشمنی که بینشان روی داده و خداوند پیامبران و یارانشان را نصرت و یاری داده، ایمان داشته باشیم. مانند داستان موسی با فرعون، ابراهیم با قومش، داستان نوح، هود، صالح، شعیب و لوط با قومشان. و آنچه خداوند بر ما در شأن و منزلت یوسف با برادرانش و اهل مصر، داستان یونس با قوش و … که در کتاب خداوند از اخبار انبیاء و رسولان آمده ایمان داشته باشیم و همچنین آنچه در سنت آمده واجب است به آن بصورت تفصیلی به اندازه آنچه در نصوص آمده ایمان داشته باشیم.
ایمان به پیامبران به دو بخش مجمل و مفصل تحقق پیدا می‌کند. و الله تعالی اعلم.
[144] صحیح مسلم برقم (532).