سوره‌ی قریش
معرفی سوره: سوره‌ی «قریش» مکی است و بعد از سوره‌ی «تین» نازل شده و شامل چهار آیه است.
مناسبت آن با سوره‌ی قبل: سوره‌ی قریش ادامه‌ی مبحث اصحاب فیل و بیان لزوم شکر آن نعمت بزرگی است که خداوند به اهل مکه ارزانی داشت، از این رو در مصحف بعضی از صحابه، این سوره بدون بسم الله و بلافاصله بعد از سوره‌ی آمده است.
محور سوره: بیان دو نعمت بزرگ خداوند به اهل مکه، یعنی امنیت و معیشت و لزوم بندگی و پرستش خداوند در قبال آن.
عنوان سوره: عنایتی دیگر به قریش
بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ
﴿لِإِيلَٰفِ قُرَيۡشٍ ١ إِۦلَٰفِهِمۡ رِحۡلَةَ ٱلشِّتَآءِ وَٱلصَّيۡفِ ٢ فَلۡيَعۡبُدُواْ رَبَّ هَٰذَا ٱلۡبَيۡتِ ٣ ٱلَّذِيٓ أَطۡعَمَهُم مِّن جُوعٖ وَءَامَنَهُم مِّنۡ خَوۡفِۢ ٤﴾[قریش: ۱- ۴].
ترجمه:
به نام خداوند بخشاینده‌ی مهربان
«برای الفت دادن قریش (۱) انس و الفت دادن آن‌ها در کوچ زمستانی و تابستانی (۲) پس باید پروردگار این خانه را عبادت کنند (۳) همان که آنان را از گرسنگی طعام داد و از ترس ایمنشان ساخت (۴)».
توضیحات:
﴿ِإِيلَٰفِ﴾(إلْف): انس و الفت و همراهی با یک چیز، انس و الفت دادن، همبستگی. ﴿قُرَيۡشٍ﴾: اسم قبایل عرب که از نوادگان «نضر بن کنانه» یعنی سیزدهمین جد پیامبر می‌باشند. قریش اسم مصغّر از قّرْیش (کوسه ماهی) است و به سبب قدرت آن‌ها در مقابله با این حیوان دریایی به آن‌ها قریش می‌گفتند و یا این‌که قریش به معنای کسب و جمع کردن است و چون آن‌ها تاجر بودند این لقب را بر آن‌ها نهادند. در مجموع قریش به دوازده قبیله تقسیم می‌شدند که رسول الله صاز بنی‌هاشم یعنی فرزندان هاشم بن عبدمناف بن قصی است. ﴿رِحۡلَةَ ٱلشِّتَآءِ﴾: مسافرت‌هایی که قریش در زمستان به یمن و حبشه و در تابستان به شام و غزه برای تجارت داشتند. ﴿فَلۡيَعۡبُدُواْ﴾: پس به شکرانه‌ی نعمت رزق و روزی و امنیت، باید خداوند را عبادت کنند. ﴿هَٰذَا ٱلۡبَيۡتِ﴾: کعبه.
نکته‌ی مهم: در مورد این‌که «لام» در آغاز سوره به چه مطلبی بر می‌گردد دو صورت می‌تواند داشته باشد که بنابر آن‌ها، آیه‌ی اول این‌گونه معنا می‌شود: ۱- به خاطر الفتی که خداوند در میان قریش قرار داده و ایشان با امنیت به تجارت و کسب رزق و روزی می‌پردازند پس باید به شکرانه‌ی آن، خدوند را عبادت کنند. ۲- شکست ابرهه (مبحث سوره‌ی قبل) به خاطر این بود که قریش به کعبه الفت گیرند و سفرهای تجاری خویش را ادامه دهند پس به شکرانه‌ی آن باید خداوند را عبادت کنند.
مفهوم کلی آیات:
از بزرگ‌ترین نعمت‌هایی که خداوند به یک بنده ارزانی می‌دارد نعمت امنیت و سیری (رفع گرسنگی) است و همین کافی است تا این‌که شکر نعمت را بر خود واجب بداند، زیرا تمامی ضروریات زندگی توسط این دو نعمت بر آورده می‌شود و هر آنچه فراتر از این دو باشد منجر به فزون‌طلبی و جاه‌طلبی می‌شود که موضوع عمده‌ی چندین سوره‌ی اخیر را تشکیل داده است.
برداشت‌ها و فواید سوره:
۱- بیان دو نعمت اساسی یعنی امنیت و معیشت نیکو که خداوند به قریش عطا فرمود.
۲- انسان در مقابل نعمت‌هایی که به او ارزانی شده است باید شکرگزار خداوند باشد و به عبادت پروردگارش بپردازد.
۳- خداوند، کعبه را به خودش نسبت داد همان‌گونه که عبدالمطلب نیز در برابر ابرهه گفت: «أَنَا رَبُّ الإبِلِ وإنً للبیتِ رَبّاً سَیَمْنَعُهُ» «من صاحب شترهایم هستم و برای کعبه نیز صاحبی است که آن را نگه خواهد داشت». این نشانه‌ی عنایت خاص خداوند به کعبه و کرامت و شرافت والای آن است.
۴- آیه‌ی ۱۱۲ سوره‌ی نحل نمونه‌ای بارز از قومی است که نعمت خداوند را شکر نگفتند پس به‌وسیله‌ی گرفته شدن نعمت، مورد عذاب دنیوی قرار گرفتند.
***