تفسیر مبین- جزء 29 و 30

سوره‌ی ماعون

معرفی سوره: سوره‌ی «ماعون» یا «أرأیت» یا «الدین» مکی است و بعد از «تکاثر» نازل شده و شامل هفت آیه است.

مناسبت آن با سوره‌ی قبل: محور سوره‌ی «فیل» و «قریش» نعمت‌های مادی همچون امنیت و رفاه بود و در این سوره مظاهری از کفران نعمت ذکر شده است که برترین آن تکذیب روز قیامت است.

محور سوره: سیمای تکذیب کنندگان رستاخیز.

عنوان سوره: نماز گزاران سهل انگار

سبب نزول: آیه‌ی چهارم به بعد از این سوره در مورد منافقان نازل شده است.

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

﴿أَرَءَيۡتَ ٱلَّذِي يُكَذِّبُ بِٱلدِّينِ ١ فَذَٰلِكَ ٱلَّذِي يَدُعُّ ٱلۡيَتِيمَ ٢ وَلَا يَحُضُّ عَلَىٰ طَعَامِ ٱلۡمِسۡكِينِ ٣ فَوَيۡلٞ لِّلۡمُصَلِّينَ ٤ ٱلَّذِينَ هُمۡ عَن صَلَاتِهِمۡ سَاهُونَ ٥ ٱلَّذِينَ هُمۡ يُرَآءُونَ ٦ وَيَمۡنَعُونَ ٱلۡمَاعُونَ ٧﴾[الماعون: ۱- ۷].

ترجمه:

به نام خداوند بخشاینده‌ی مهربان

«آیا دیدی آنکه جزا را دروغ می‌انگارد! (۱) پس آن همان است که یتیم را به تندی از خود می‌رانَد (۲) و بر طعام نیازمند تشویق نمی‌کند (۳) پس وای بر آن نمازگزاران! (۴) همان کسانی که از نمازشان غافلند (۵) آنانی که ریاکری می‌کنند (۶) و نیکی‌های کوچک را دریغ می‌ورزند (۷)».

توضیحات:

﴿ٱلدِّينِ﴾: روز جزا و حساب. ﴿يَدُعُّ﴾(دعّ): راندن و بیرون کردن با خشونت و تندی. ﴿لَا يَحُضُّ﴾(حضَّ): تشویق و ترغیب نمی‌کند. ﴿ٱلۡمِسۡكِينِ﴾: نیازمند، زمین گیر. ﴿عَن صَلَاتِهِمۡ﴾: از نمازشان. این لفظ دلالت بر این دارد که مخاطبین این آیه منافقین هستند که اصل نمازشان و هدف‌شان دارای مشکل اساسی است و اگر قرار بود مخاطب این آیه مؤمنان باشند از لفظ «فی» استفاده می‌شد، زیرا سهل‌انگاری عمده‌ی مؤمنان، در مورد غفلت از اصل نماز نیست بلکه در مورد عدم توجه لازم و اخلاص کافی در هنگام نماز خواندن است. ﴿سَاهُونَ﴾(سَهْو) ج ساهی: غفلتی که در نتیجه‌ی بی‌اعتنایی باشد و منظور منافقانی هستند که هیچ اعتنا و حتی اعتقادی به نماز نداشتند و صرفاً از روی ریاکاری آن را در حضور پیامبر صو صحابه می‌خواندند. ﴿يُرَآءُونَ﴾(رأی): تظاهر می‌کنند به‌وسیله‌ی نمازشان و هر کار به ظاهر خوبی که انجام می‌دهند بر این‌که انسان‌های پرهیزکاری هستند. ﴿ٱلۡمَاعُونَ﴾(مَعْن): چیز اندک، منظور آن چیزهایی است که عادتاً بین همسایه‌ها رد و بدل می‌شود مثل دیگ، ظرف، ابزارآلات و غیره که اصل آن سالم باقی مانده و به صورت امانتی از آن استفاده می‌شود. همچنین گفته‌اند که منظور صدقه و زکات است، چون در حقیقت مقدار اندکی از اموال بسیار یک شخص را شامل می‌شود.

مفهوم کلی آیات:

آن‌کس که پیوسته از خداوند نعمت دریافت کند و در مقابل، با کفران نعمت، خداوند را به فراموشی سپارد طبیعی است که نسبت به بندگان خدا نیز بی‌اعتنا خواهد شد و حس نوع‌دوستی و تعاون در او کم‌رنگ و حتی بی‌رنگ می‌گردد و هدفش تنها جمع مال و فزون‌طلبی می‌شود و به نهایت بخل و کوته‌نظری می‌رسد؛ و اگر هم‌کار نیکویی از او صادر شود نه به خاطر خدا بلکه برای جلب و اعتماد دیگران خواهد بود.

برداشت‌ها و فواید سوره:

۱- سنگ‌دلی، مال‌دوستی و تندخویی از صفات کسانی است که منت‌های همت و هدف‌شان در این دنیا خلاصه می‌شود و هیچ امیدی به آخرت ندارند.

۲- تحذیر شدید از سستی و بی‌اعتنایی نسبت به نماز و یا کم اهمیت جلوه دادن آن.

۳- عبادت تنها باید خالص و بدون ریا باشد تا این‌که بتوان به ان به چشم امید نگریست.

۴- نهایت بخل در این است که انسان اجازه‌ی استفاده از اشیایی را ندهد که با استفاده نمودن از آن، هیچ‌گونه نقصانی در آن چیز به وجود نمی‌آید.

۵- به تعویق انداختن نماز از وقت اصلی آن، نوعی غفلت از نماز محسوب می‌شود که می‌تواند به مرور زمان به ترک نماز منجر شود.

۶- حرکت نماز مآبانه‌ی بی‌روح و به دور از خشوع و ریاکارانه، هرگز نه وزنی در نزد خداوند دارد و نه اعتبار و ارزشی و بلکه خود مستوجب عذاب و نابودی است.

***