نقد آرای ابن سینا در الهیات

ابوحامد غزالی و ابوعلی سینا

ابوحامد غزالی و ابوعلی سینا

دیگر از معترضین بر بوعلی‌سینا و نقّادان اندیشۀ وی، ابوحامد محمّدبن احمد غزالی طوسی (متوّفی به سال ۵۵۰ هجزی قمری) بوده است. غزالی از دانشمندان به نام و متفکران عظام عالم اسلامی شمرده می‌شود و شهرت و اعتبار وی ما را از آوردن اقوال دانشمندان دربارۀ او بی‌نیاز می‌کند. نقطۀ برخورد غزالی و ابن سینا بیشتر از مباحث منطقی و طبیعی، در «الهیّات» است. ابوحامد غزالی در کتاب معروف خود «تهافت الفلاسفة» بر ارسطو سخت حمله می‌برد و از میان مدافعان و شارحان اقوال او، ابونصر فارابی و ابن سینا را در تیررس و آماج نقدها و اعتراضات خویش قرار می‌دهد! زیرا عقیده دارد که این دو تن، بیش از سایرین به آراء ارسطو نزدیک شده‌اند و آن را رواج بخشیده‌اند غزالی در اینباره می‌نویسد:

«ثمّ المترجعون لکلام «ارسطالیس» لم ینفك کلامهم عن تحریف و تبدیل محوج إلی تفسیر و تأویل حتّی أثار ذلك ایضا نزاعا بینهم! و أقومهم بالنّقل والتّحقیق من المتفلسفة في الإسلام الفارابی أبونصر و ابن سینا فنقتصر علی إبطال ما اختاراه ورأیاه الصّحیح من مذهب رؤّسائهما في الضّلال فانّ ما هجراه واستنکفا من المتابعه فیه لا یتماری في اختلاله [٩]».

یعنی: «کسانیکه سخنان ارسطو را ترجمه کرده‌اند، گفتارشان از تحریف و تبدیل برکنار نمانده است و نیاز به تفسیر و تأویل دارد تا آنجا که اینکار نزاعی میانشان برانگیخته است و از همۀ فلسفه‌گرایان اسلامی ابونصر فارابی و ابن سینا در نقل و تحقیق استوارترند. بنابراین ما نیز سخن خود را مقصور می‌کنیم بر ردّ و ابطال آنچه این دو تن برگزیده‌اند و آن را رأی صحیح رؤسای خویش در گمراهی! دیده‌اند که هرچه ایندو از آن دوری جسته‌اند و از پیرویش خودداری کرده‌اند در تباهی آن تردید نمی‌رود ...».

سپس جابجا با اشاره و تصریح، بر ابن سینا اعتراض می‌نماید که برخی از اعتراضات او در فصل سوم خواهد آمد.

[٩] تهافه الفلاسفه، طبع دارالمعارف مصر، صفحه ٧۵ و ٧۶.