قاعده اول: باید دانست که تمام اسم‌های الله زیباترین و نیکوترین اسم‌هایند.
یعنی در نیکویی و زیبایی به حد اعلا رسیده‌اند:
﴿وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ﴾[الأعراف: ۱۸۰] .
«و اسماء‌حسنی تنها از آن خدا است پس او را با این اسماء بخوانید».
زیرا اسماء الله به گونه‌ای در برگیرنده صفات کامل خدا هستند که به هیچ وجهی نقصی در آنها نیست.
برای مثال اسم: «العليم» متضمن کمال علم است؛ علمی که جهل بر آن سابق نبوده و نسیانی نیر بدان لاحق نخواهد شد. خدای متعال می‌فرماید:
﴿عِلۡمُهَا عِندَ رَبِّي فِي كِتَٰبٖۖ لَّا يَضِلُّ رَبِّي وَلَا يَنسَى﴾[طه: ۵۲] .
«گفت: علم آن نزد پروردگارم در کتابى است. پروردگارم فرو نمىگذارد و فراموش نمىکند».
علمی است وسیع که بر همه چیز احاطه دارد و بطور کلی و جزئی چه از اافعال خدا باشد یا از افعال مخلوقاتش.
﴿وَعِندَهُۥ مَفَاتِحُ ٱلۡغَيۡبِ لَا يَعۡلَمُهَآ إِلَّا هُوَۚ وَيَعۡلَمُ مَا فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِۚ وَمَا تَسۡقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعۡلَمُهَا وَلَا حَبَّةٖ فِي ظُلُمَٰتِ ٱلۡأَرۡضِ وَلَا رَطۡبٖ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَٰبٖ مُّبِينٖ ٥﴾[الأنعام: ۵۹] .
«گنجینه‌های غیب و کلید آنها در دست خداست و کسی جز او از آنها آگاه نیست و خداوند از آن‌چه در خشکی و دریا است آگاه می‌باشد. و هیچ برگی فرو نمی‌افتد مگر این‌که از آن خبردار است و هیچ دانه‌ای در تاریکی‌های زمین و هیچ‌چیز تر و یا خشکی نیست که فرو افتد مگر این‌که در لوح محفوظ ضبط و ثبت است».
و مانند:
﴿وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِ رِزۡقُهَا وَيَعۡلَمُ مُسۡتَقَرَّهَا وَمُسۡتَوۡدَعَهَاۚ كُلّٞ فِي كِتَٰبٖ مُّبِينٖ ٦﴾[هود: ۶] .
«و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر [این‌که] روزی‌اش برعهده خداست، و [او] قرارگاه و محل مردنش را می‌داند. و همه[ی آین‌ها] در کتابی روشن [ثبت] است».
و مانند:
﴿يَعۡلَمُ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَيَعۡلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعۡلِنُونَۚ وَٱللَّهُ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ٤﴾[التغابن: ۴] .
«آن‌چه را که در آسمان‌ها و زمین است می‌داند، و آن‌چه را که پنهان می‌کنید و آن‌چه را که آشکار می‌دارید [نیز] می‌داند، و خدا به راز دل‌ها داناست».
و مثال دیگر: «الرحمن» است که یکی از اسماء الله بوده و دربرگیرنده رحمت کلمه‌ای است که رسول گرامی صدرباره آن فرموده است:
«لَلَّهُ أَرْحَمُ بِعِبَادِهِ مِنْ هَذِهِ بِوَلَدِهَا»[۱] .درباره مادری که کودک خود را گم کرده بود، آن را گرفت و در آغوش فشرد و سپس بدان شیر داد، فرمود:
به تأکید خداوند نسبت به بندگانش مهربان‌تر از آن مادر برای فرزندش می‌باشد. همچنین شامل رحمت وسیعی است که خداوند درباره آن می‌فرماید:
﴿وَرَحۡمَتِي وَسِعَتۡ كُلَّ شَيۡءٖ﴾[الأعراف: ۱۵۶] .
«و رحمت من هر چیزی را در بر گرفته است».
و از زبان ملائکه فرماید که برای مؤمنین دعا کنند.
﴿رَبَّنَا وَسِعۡتَ كُلَّ شَيۡءٖ رَّحۡمَةٗ وَعِلۡمٗا﴾[غافر: ۷] .
«پروردگارا، بخشایش و دانش تو همه چیز را فرا گرفته است».
و این نکته نیز باید گفته شود که حُسن در اسماء الله هم به اعتبار فرد است و هم به اعتبار جمع شدن با یکدیگر که در صورت دوم کمال بر کمال افزوده می‌شود.
مثال آن: «العزيز الحكيم» که در قرآن کریم غالبا بصورت جمع بین آندو آمده است و هر کدام بر کمال خاص خود دلالت دارد که عبارتست از عزت در عزیز و حکم و حکمت در حکیم و جمع این دو، بر کمالی دیگر دلالت دارد که آن هم عزت توأم با حکمت است، بدین معنی که عزت ذات حق به معنای ستم و کردار بد نیست. خدا مانند مخلوق قدرتمند و با عزت نیست که به محض این که عزت را در خود احساس کرد، آلوده به معصیت شده و ستم و جور برپا کرده و به بدکاری دست زند، و همچنین حکم و حکمت باریعالی توأم با عزت کامل می‌باشد، اما حکم و حکمت مخلوق دستخوش ذلت می‌شود.
[۱] صحیح بخاری: کتاب الأدب: باب رحمة الولد وتقبلیه ومعانقته (۵۹۹۹) و صحیح مسلم: کتاب التوبة: باب فی سعة رحمة الله وأنها سبقت غضبه (۲۷۵۴) (۲۲) من حدیث عمر بن الخطاب س.