فصل چهارم: قرآن، سنت و اجماع علما بر قصر کردن نماز در سفر دلالت دارند

۱- اما قرآن:

خداوند می‌فرماید:

﴿وَإِذَا ضَرَبۡتُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَلَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ جُنَاحٌ أَن تَقۡصُرُواْ مِنَ ٱلصَّلَوٰةِ إِنۡ خِفۡتُمۡ أَن يَفۡتِنَكُمُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْۚ إِنَّ ٱلۡكَٰفِرِينَ كَانُواْ لَكُمۡ عَدُوّٗا مُّبِينٗا١٠١﴾[النساء: ۱۰۱].

«اگر در زمین سفر کردید گناهی بر شما نیست اگر نمازهایتان را کوتاه کنید، در حالی که از کافران می‌ترسید که به شما درست‌درازی کنند، حقیقتاً کافران، دشمنان آشکار شمایند».

از یعلی‌بن امیه روایت است که می‌گوید، به عمر‌بن خطاب سگفتم: خداوند می‌فرماید: (گناهی بر شما نیست اگر نمازهایتان را کوتاه کنید در حالی که از کافران می‌ترسید که به شما دست‌درازی کنند) ولی اکنون که مردم در امنیت به سر می‌برند باز نمازهایشان را کوتاه کنند. امام عمر سفرمود: از آنچه که تو دربارۀ آن تعجب کردی، من هم تعجب می‌کردم از پیامبر صدر مورد این مسئله سؤال کردم، فرمودند: «این صدقه‌ای است که خداوند به وسیلۀ آن بر شما نیکی کرده، پس صدقۀ خدا را قبول کنید» [۶٩].

۲- اما سنت: اخبار در مورد اینکه رسول خدا صدر سفرهایش ـ حج، عمره یا جهاد ـ، نمازش را قصر می‌کرده، به شهرت فراوان رسیده است.

عبدالله‌بن عمر سمی‌گوید: «در تمام مدتی که با رسول خدا صبودم، هیچگاه در سفر از دو رکعت نماز بیشتر نمی‌خواند، و ابوبکر و عمر و عثمان شنیز چنین بودند» [٧۰]. از عایشه لروایت است که فرمود: «خداوند ابتدا نمازهای واجب را چه در سفر و چه در غیر سفر به صورت دو رکعتی فرض نمود سپس تعداد رکعات نمازهای واجب در غیر سفر افزایش یافتند ولی در سفر به حالت دو رکعتی باقی ماندند».

و باز در روایتی که بخاری از ام‌المؤمنین عایشه روایت کرده است، آمده: «نماز در اول دو رکعت فرض شد، سپس پیامبر صبه مدینه هجرت کرد، و نماز چهار رکعت فرض شد، و نماز مسافر به حالت اولیه‌اش باقی ماند» [٧۱]. امام احمد بر این روایت اضافه کرده که «به غیر از نماز مغرب، که آن نماز وتر روز است و به غیر از صبح، چون در آن قرائت به درازا می‌کشد» [٧۲].

از ابن عباس سروایت است که، می‌گوید: «خداوند نماز را بر زبان پیامبرتان صدر غیر سفر چهار رکعت و در سفر دو و در هنگام ترس یک رکعت فرض گرداند» [٧۳].

از عبدالله بن مسعود سروایت است که: «نماز چهار رکعتی را با پیامبرصدر منی دو رکعتی می‌خواندم، و با ابوبکر و عمر نیز ـ در زمان خلافت‌شان ـ در منی نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت می‌خواندم، چقدر دوست دارم به جای این چهار رکعت، دو رکعت قبول شده بخوانم». و در لفظی دیگر این چنین آمده: «نماز چهار رکعتی را با پیامبر صدو رکعتی می‌خواندم و با ابوبکر و عمر نیز ـ در زمان خلافت‌شان ـ نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت می‌خواندم، سپس اختلاف در بین شما افتاد چقدر دوست دارم به جای این چهار رکعت، دو رکعت قبول شده بخوانم» [٧۴].

۳- اما اجماع: اجماع علما بر این است که اگر کسی به سفری رود که در آن مثل سفر حج، عمره، جهاد می‌تواند نماز را کوتاه کرد، برایش جایز است که نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت بخواند [٧۵]. و اجماع‌شان بر این است که نماز مغرب و صبح را نمی‌توان کوتاه کرد) [٧۶].

[۶٩] مسلم (۶۸۶). [٧۰] متفق علیه، بخاری (۱۱۰۲)، مسلم (۶۸٩). [٧۱] متفق علیه، بخاری (۳۵۰-۱۰٩۰-۳٩۳۵)، مسلم (۱۵٧۰). [٧۲] مسند احمد (۶/۲۴۱)، ابن خزیمه (۳۰۵)، ابن حبان (۲٧۳۸). [٧۳] مسلم (۶۸٧). [٧۴] متفق علیه، بخاری (۱۰۸۴)، (۱۶۵۶)، مسلم (۶٩۵). [٧۵] الإجماع، ابن منذر، ص (۴۶) و المغنی، ابن قدامه (۳/۱۰۵). [٧۶] الإجماع، ابن منذر، ص (۴۶).